Kompozitsiya va sujetning tarkibiy qismlari abdulla qahhor hikoyasida

KOMPOZITSIYA VA SUJETNING TARKIBIY QISMLARI ABDULLA QAHHOR HIKOYASIDA
Islomov Shohijahon Shuhratjon o‘g‘li.
Tel:[phone]
[e-mail]
Denov tadirkorlik va Pedagogika Instituti talabasi
ANONTATSIYA
Ushbu maqolada Adabiyotshunoslikda qo‘llaniladigan Sujet va uning tarkibiy qismlari, kompozitsiya konflikt kabi tushunchalarni taniqli yozuvchi Abdulla Qahhorning hikoyalarida naqadar o‘z aksini topgani haqida so‘z yuritildi.
Kalit so’zlar: hikoya g‘oyasi, sujet, kompozitsiya, konflikt, kulminatsiya.
Kirish: Hammamizga ma’lumki Abdulla Qahhor asarlaring mavzusi va ko‘lami-juda keng. Biz tahlilga adibning “Anor” qissa va hikoyalar to‘lamidagi “Mayiz yemagan ayol” hikoyasini tahlil uchun tanladik.
Avvalombor hikoya sujeti haqida so‘z yuritadigan bo‘lsak. Hikoya boshidanoq gap nima haqida borishi va uning asosiy qahramonlari qanday atmosferasida ekanligi ko‘zga tashlanadi. Hikoya g‘oyasi: ayrim insonlar hammdan ayb qidirib, o‘zidan bexabarligini ochiq oydin ko‘rsatib berish uchun o‘zbek millati uchun muhim qadriyat bo’lagan “paranjini” misol qilb oladi. Qiyoslaslaydigan bo‘lsak: A.Frans “Insoniyat tarixi” hikoyasida asarning asosiy g‘oyasini “Odamlar tug‘iladilar, azob chekadilar va o‘ladilar” degan fikrni kitobxonga yetqazish uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri aytmaydi balki “hayotda bo‘lgan bir voqea” sifatida bayon qilib beradi. Huddi shunday hammamiz ma’lum va mashxur “O‘g‘ri” hikoyasida “dehqonning o‘g‘irlab ketilgan bir hokizi” misolida jamiyatdagi poraxo‘r, amalparastlarning qiyofasini ochib bera olgan.
Adabiyotshunoslikda hikoya qilinayotgan voqea ,,sujet“ deb ataladi. (Sujet fransuzcha “predmet” , ya’ni tasvirlanayotgan yoki bayon etilayotgan narsa demakdir.) Adabiyotning kichik janrlari (masalan, hikoya)da ko‘pincha bir kichik voqea va uning tafsiloti tasvirlanadi. Yirik janrlarga mansub asarlar sujeti esa kop tarmoqli bo‘ladi. Bunday holatda sujetning murakkabligi xususida gap boradi. Har ikki holda ham sujet asar mazmuniga asos bo‘lgan kichik yoki katta voqea bo‘lib qoladi.