Kompetensiyalarini shakllantirishning ilmiy-nazariy

 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

60 
 
Ikkinchi bob bo’yicha xulosalar 
Ikkinchi bobda grafik tasvir va tafsifning monandligini ta’minlash  chora-
tadbirlari,  metodik  tavsiyalar  ishlab  chiqilgan  bo’lib,  unda  geometrik  jismlar  va 
ularning  fazoviy  holatlarini  hisobga  olgan  holda  tavsiflash,  model  yoki  biron 
detalning  ish  bajarish  vazifasiga  qarab  bir  necha  turli  vaziyatda  joylashgan 
geometrik jismlar yig‘indisidan iborat tarkibi bo‘yicha ularning bir biriga nisbatan 
pozitsion va metrik munosabatlari misollarda ko’rildi. Shu detalni yozma tavsiflash 
uchun  detaldagi  ikki  geometrik  jismning  o‘zaro  egallagan  vaziyatini  aniq  ko‘ra 
bilish va uni aniq qilib yoza olish zarurligi tekshirib ko’rildi va tavsiyalar berildi. 
Ana  shu  maqsadda  har  bir  boshlang‘ich  geometrik  jismni  alohida-alohida  tahlil 
qilindi. Bunda prizma, piramida, silindr, konus, shar, xalqa sirtlar hisobga olindi. 
Geometrik  model  va  detallarning  pozitsion  holatini  yozma  yoki  og‘zaki 
tavsiflashda  ularning  asosiy  tayanch  manbalari  va  tushunchalariga  asoslangan 
holda  amalga  oshiriladi.  Jism  tarkibidagi  elementlarni  aniqlashda  simmetriya 
o‘qlari va ularning nomlanishi bilan bog’lab amalga oshirildi. Bunda  o‘quvchining 
fazoviy tasavvurini rivojlantirish ham hisobga olindi.  
Model va detallarni ularning yozma tavsifiga asosan chizmalarini bajarish 
usullari,    bosqichlari:  acoc  vazifasini  o‘tovchi  geometrik  jismning  holatini 
ta’riflash,  asos  jismga  nisbatan  ikkinchi  va  keyingi  jismlarni  ta’riflash,  ko‘p 
uchraydigan jarayonlarga misollar keltirildi. 
Har  qanday  detal  shakli,  ularning  tuzilishi  va  o‘zaro  munosabatlarining 
tushuncha mohiyatini qisqa, lo‘nda bayon qilishga  va tavsiflashda ishlatiladigan 
har qanday terminga bir tushuncha mos kelishi va bir ma’nolikka erishish zarurligi 
tasvir bilan uning monandligini taminlash ishlab chiqildi. 
Bu: detalning umumiy shaklini tasvirlashda; detalni konstruktiv qismlarga 
ajratishda;  konstruktiv  qismlarni  geometrik  shakllarga  ajratish;  konstruktiv 
qismlarni  hamda  geometrik  shakllarni  o‘lchamlariga  oid  ma’lumotlar  berishda; 
geometrik  va  konstruktiv  jismlarning  o‘zaro  munosabati,  joylashishlariga  oid 
ma’lumotlarda o’z aksini topdi. 
Yuqorida  zikr  qilib  o‘tilgan  fikrlarga  asoslanib,  detal  shaklini  to‘g‘ri  va 

---

61 
 
savodli tavsiflash mahoratini hosil qilish uchun quyidagilarga ahamiyat beridi:  
- geometrik va texnik terminlarning to‘g‘ri qo‘llanilishi va ularning puxta 
o‘zlashtirilishiga erishish, ya’ni geometrik sirtlarga bog‘liq barcha ma’lumotlar va 
o‘ziga xos belgilarni aniq tasavvur qilish, ular tarkibidagi qismlarning nomlarini 
hamda amaldagi vazifasini bilish, ularni to‘g‘ri nomlash; 
- geometrik va konstruktiv qismlarning joylashish hususiyatlarining o‘zaro 
munosabatini chizmalarda sifatli aks ettirish. 
Demak,  texnikaga  oid  detallarning  tuzilishini  tahlil  qilish,  ularni 
konstruktiv  qismlarga  ajratish  va  har  xil  bir  konstruktiv  qismlarning  geometrik 
shakllarini  aniqlash  hamda  texnikaviy  nomlarni  bilish  va  qismlarning  o‘zaro 
joylashishlari, munosabatlarini to‘g‘ri tavsiflash, o‘qitish ishlarida chizma chizish 
va uni o‘qish malakasining sifatini yaxshilashda ahamiyati belgilandi. 
Detal  tarkibini  tahlil  qilishda  unga  oid  tushunchalarning  o‘ziga  xos 
hususiyatlari e’tiborga olindi. 
Har  qanday  geometrik  sirtni  yoki  buyum  tuzilishini  yozma  tavsiflashning 
ilmiy  asosi  ishlab  chiqildi.  Bu  harakatlar  chizmachilik  fanini  o‘qitish  va  uni 
o‘zlashtirish  ishlariga  ijobiy  ta’sir  qilishi,  o‘quvchilarning  tushunchalarida, 
ularning  bajarayotgan  grafik  ishlarida  paydo  bo‘layotgan,  ko‘r-ko‘rona  yo‘l 
qo‘yilayotgan  va  obe’ktiv  sabablarga  ko‘ra  yuzaga  kelayotgan  kamchiliklar  va 
xatoliklarning  oldini  olish  chora-tadbirlari  hisobga  olindi.  Bu  esa,  geometrik 
jismlarni tavsiflashning tayanch asoslarini ishlab chiqib uni tekshirishga va o‘z 
navbatida yozma tavsif bo‘yicha chizma bajarishga oid ko‘nikma va malakalar 
hosil qilish, ularning ilmiy asosi yoritildi va belgilandi.