Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi filiali

 
 

---

42 
4-маъруза: Маълумот узатиш тармоқлари моделлари (Эталон ва TCP/IP) 
 
Режа 
•
Илова (Амалий) сатхи 
•
Тақдимот сатхи
•
Сеанс сатхи 
•
Транспорт сатхи 
•
Тармоқ сатхи 
•
Канал сатхи
•
Физик сатх 
Физик сатх
– сигналларнинг электр ва вакт бўйича хусусиятларини, алоқа линиялари ва 
улагичларнинг физик параметрларини стандартлаштириш. 
Канал сатхи
– кейинги тармоқ тугунига пакетларни етказиб бериш, манзилни аниқлаш, 
хатоларни аниқлаш/тузатиш. 
Тармоқ сатхи
– белгиланган тугунга пакетни етказиб бериш (манзилни бошқариш, 
маршрутизация, маълумотларни яхлитлигини текшириш). 
Транспорт сатхи
– барча пакетларни белгиланган тугунда йиғиш. 
Сеанс сатхи
– идентификация, узатиш сеансини бошланиши/тугаши, фавқулодда холат). 
Тақдимот сатхи
– маълумотларни тармоқ орқали узатиш учун қулай швклга ўзгартириш 
(масалан, SSL (Secure Socket Layer) протоколи ѐрдамида маълумотларни шифрлаш) 
Илова сатхи
– тармоқ ресурсларига киришни ташкил этиш. Масалан, файлларни қабул 
қилиш FTP (File Transfer Protocol), Telnet – терминалига кириш ва бошқалар. 
Илова сатхи 
Илова сатхи дастур жараѐнларини ўзаро таъсир доирасига кириш воситалари билан 
таъминлайди, юқори (еттинчи) сатх ва амалий жараѐнлар билан бевосита боғлиқ. 
Аслида, дастур сатҳи турли хил протоколлар тўпламидир, улар орқали тармоқ 
фойдаланувчилари файллар, принтерлар ѐки гиперматнли веб-саҳифалар каби умумий 
манбаларга киришади ва шунингдек, масалан электрон почта протоколидан фойдаланган 
ҳолда ўзаро ҳамкорликни ташкил этади.
Махсус амалий хизмат элементлари файлларни узатиш ва терминал эмуляция дастурлари 
каби махсус амалий дастурлар учун хизматларни тақдим этади. Агар, масалан, дастур 
файлларни юбориши керак бўлса, у ҳолда файлларни узатиш, кириш ва бошқариш учун 
FTAM (File Transfer, Access, and Management) протоколи қўлланилади. ОSI моделида 
маълум бир вазифани бажариши керак бўлган дастур (масалан, компьютерда маълумотлар 
базасини янгилаш) маълумотлар схемаси кўринишидаги аниқ маълумотларни дастур 
сатҳига юборади. Ушбу сатхдаги асосий вазифалардан бири ариза сўровини қандай қайта 
ишлашни, бошқача айтганда, қандай сўровни қабул қилиш кераклигини аниқлашдир. 
•
Илова сатҳида ишлайдиган маълумотлар бирлиги одатда хабар деб номланади. 
•
Илова сатҳи қуйидаги функцияларни бажаради: 
•
1. Ҳар хил турдаги ишларни бажариш. 
•
- файлларни узатиш; 
•
- ишларни бошқариш; 
•
- тизимни бошқариш ва бошқалар. 

---

43 
•
2. Фойдаланувчиларни уларнинг пароллари, манзиллари, электрон имзолари билан 
идентификация қилиш; 
•
3. Амалдаги абонентларни аниқлаш ва янги амалий жараѐнларга кириш имконияти; 
•
4. Мавжуд манбаларнинг мослигини аниқлаш; 
•
5. Бошқа амалий жараѐнлар билан уланиш учун сўровларни ташкил қилиш; 
•
6. Маълумотни тавсифлашнинг зарур усуллари бўйича мурожаатларни тақдимот 
сатхига ўтказиш; 
•
7. Режалаштирилган мулоқот жараѐнларини танлаш; 
•
8. Иловалар ва амалий жараѐнларнинг ўзаро таъсирини синхронлаштириш 
ўртасида алмашинадиган маълумотларни бошқариш; 
•
9. Хизмат кўрсатиш сифатини аниқлаш (маълумотлар блокларини этказиб бериш 
вақти, хатоларнинг мумкин бўлган сатхи); 
•
10. Хатоларни тузатиш ва маълумотлар ишончлилигини аниқлаш тўғрисида 
келишув; 
•
11. Синтаксисга қўйилган чекловларни мувофиқлаштириш (белгилар тўплами, 
маълумотлар тузилиши).