Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi filiali

 
2.
 
Tarmoq qurilmalari turlari 
1. Tarmoq kartasi – bu kompyuter platasiga ulanuvchi controller bo‘lib signallarni tarmoqqa 
jo‘atib qabul qiluvchi qurilma. 
2. Terminator –50 Ом nominalidagi rezistor, tarmoq oxirgi nuqtalarida signalni so‘ndirib 
beradi.
3. 
Xab 
– bu bir kirish va bir qancha chiqishga ega bo‘lgan tarmoq qurilmasidir. Signal 
uzatish tezligi 10/100/1000 Mbit/s bo‘ladi. Agar tarmoqni OSI modeli bo‘yicha yetti 
pag‘onaga bo‘ladigan bo‘lsak, xab birinchi pag‘onaga to‘g‘ri keladi. 
Xabni ishlash prinstipini ko‘rib chiqamiz. Xab 1 portga kelgan signalni nusxasini bir vaqtning 
o‘zida barcha portlarga junatadi. Shu vaqtda xabga ulangan tarmoqning boshqa aktiv 
qurilmasidan ma‘lumot junatildi. Bunda shu portda signallarni yo‘qotilishi sodir bo‘ladi. Chunki 
xab yarimdupleks rejimda ishlaydi. Bir portdan ham uzatib, ham qabul qilib olish imkoniyatiga 
ega emas. Xab asosan tarmoqning kichik segmentlarida qo‘llaniladi. Xab shu bilan birga 
xavfsizlik talablariga ham to‘liq javob bermaydi. U nusxalab yuborgan signal tarmoqdagi barcha 
kompyuter tarmoq adapteriga yetib kelishi mumkin. Bu esa ma‘lumotga ruxsat etilmagan xolatda 
egalik qilishga olib keladi. Signalni nusxasini olib yuborish xab ish faoliyatini sekinlashtiradi. 
Yuklanish ko‘payib ketadi. Natijada ma‘lumotlar yo‘qolishiga olib keladi. Tarmoqda 
kompyuterlar soni oshib borgani sari xabning FIK kamayib boradi. 
4. Takrorlagich (Repeater) - tarmoq qurilmalari, boshqa segmentning masofasidan kiruvchi 
analog signalning shaklini tklaydi, kuchaytiradi va qayta yaratadi. Repeatrlar tarmoq manzillarini 

---

179 
aniqlay olmaydi va shuning uchun trafikni kamaytirish uchun ishlatilmaydi. 
5. 
Switch
– bir qancha segmentni birlashtiruvchi tarmoq kommutatoridir. Kommutator OSI 
modelining 2 – pag‘onasiga mos keladi. Tarmoq administratori tili bilan switch – bu 
kommutator, bridge(most) deb ham ataladi. Signal uzatish tezligi 10/100/1000 Mbit/s bo‘ladi. 
Shu bilan birga kommutatorlarni bir – biri bilan bog‘lash uchun alohida 2/10 Gbit/s tezlikdagi 
portlar xam mavjud bo‘lib, to‘liq dupleks rejimda ishlaydi. U ma‘lumotni nusxasini barcha 
portlarga yubormaydi. Aksincha paketda qabul qiluvchining adresi bo‘yicha signalni jo‘natadi. 
Kommutator tarmoqdagi kompyuterlarning MAС adresini o‘zining xotirasidagi jadvalda bir 
qancha muddatga saqlab qoladi. Bu esa paketlarni uzatilish tezligi, ishonchliligi va xavfsizligini 
oshiradi. Kommutator bufer xotirasida qabul qilgan signalni saqlab turadi. Kommutatorlar 
boshqariluvchi va boshqarilmaydigan turlarga bo‘linadi. Boshqariluvchi kommutatorning har bir 
portini aloxida segmentga biriktirish mumkin. Kommutator 48 portga ega bo‘lsa, uning juft 
raqamli portlarini 192.168.x.x ga, toq raqamli portlarini 172.57.x.x ga biriktirish mumkin. Yoki 
bo‘lmasa 10 – portni 20 – portga translyastiya qilish mumkin. Umuman olganda 
kommutatorlarning imkoniyatlari doirasi keng. Ularni turli soxalarda, turli maqsadlarda qo‘llash 
mumkin. Kommutatorlar yordamida WLAN hosil qilish mumkin. WLAN yordamida katta 
tarmoqlarni boshqarish yanada osonlashadi. 
6. 
Marshrutizator yoki router 
– bu ikki va undan ortiq turli xildagi tarmoqni bir-biri bilan 
bog‘lab beruvchi qurilmadir. Marshrutizator dastur va qurilma ko‘rinishida bo‘ladi.Eng sodda 
routerda, kamida 2 ta port mavjud bo‘ladi. Biri WAN port hisoblansa, ikkinchisi LANport 
hisoblanadi. WAN portga turli tehnologiyalarga mansub tarmoq – xDSL, Frame Relay, ATMva 
boshqa kabilar ulanishi mumkin. LAN portga Ethernet texnologiyasiga tegishli tarmoq 
ulanadi.Router marshrutizasiya jadvaliga asoslangan holda ishlaydi. U ikki hil ko‘rinishda 
bo‘ladi: dinamikmarshrutizasiya 
va static marshrutizasiya. 
Dinamik 
marshrutizasiya, 
ko‘rinishidan qulay, uni sozlash shart emas. U o‘ziga ulangan barcha qurilmalar tog‘risida 
ma‘lumotni saqlaydi. Vaqti – vaqti bilan tarmoqqa paketlar jo‘natib turadi va ulardan qaytgan 
javob orqali tarmoqni hotirasida quradi. Ammo bu routerni ko‘proq ishlashiga sabab 
bo‘ladi(yuklama ko‘payadi). Havsizklik jihatda ham mukammal deb bo‘lmaydi. Statik 
marshrutizasiya esa tarmoq havfsizligining barcha talablariga javob beradi. Unda tarmoq 
marshruti avvaldan yozib qo‘yiladi. Barcha paketlar ushbu route bo‘yicha harakat qiladi.. 
7. Ko`priklar mahalliy tarmoqlarni bir-biri bilan bog`laydi. Ular mahalliy tarmoqqa 
jo`natiladigan ma'lumotlarni tarmoq ichida olib qoladi va boshqa mahalliy tarmoqdagi 
kompyutеrga jo`natilishi kеrak bo`lgan ma'lumotlarni tarmoqdan tashqariga chiqarib yuboradi. 
8.