1
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA
KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
“Biznes boshqaruv asoslari” fanidan
MUSTAQIL ISH
MAVZU: MENEJMENT TURLARI
Bajardi: Izzatillo Akbarov
2
Reja:
1. Kirish.
2. Asosiy qism:
1) Menejmentni turkumlash asoslari
2) Menejment tiplarining turkumlanishi
a) Menejmentni iqtisodiy uslublari
b) Boshqaruvning tashkiliy farmoyish uslubi
c) Boshqaruvning ijtimoiy-psixologik usullari
3) Menejer va rahbarlik uslublari
a) Menejer vazifalari
b) Menejer va uning toifalari
c) Rahbarga qo’yiladigan talablar
3. Xulosa.
4. Foydalanilgan adabiyotlar.
3
Kirish.
Menejment (ingl. management) — boshqarish, tashkil etish) — maxsus boshqarish
faoliyati; boshqarish toʻgʻrisidagi fan. Menejmentning holati ishlab chiqarish
samaradorligiga, texnika va texnologiya darajasi hamda ishchi kuchining sifatiga taʼsir
koʻrsatadi. Menejment fanining mazmuni boshqaruv tizimi va boshqaruv obʼyekti
orasidagi oʻzaro munosabat boʻlib, uning asosiy vazifasi boshqaruvning zamonaviy
usullarini, rahbarlik sanʼati sirlarini oʻrganishdan iborat. Boshqaruv — tanlov, qaror
qabul qilish va uning bajarilishini nazorat etish jarayonidir. Uning asosiy maqsadi bozor
munosabatlari sharoitida barcha boʻgʻinlarda ishlay oladigan yuqori malakali
boshqaruvchilarni tayyorlashdan iborat. Menejment ijtimoiy-iqtisodiy, ijtimoiy-
huquqiy, kibernetika va boshqa fanlar bilan aloqadordir. Menejment dastavval iqtisodiy
nazariya fani bilan yaqindan bogʻliq. U iqtisodiy qonunlarni bilib olishga va ularga mos
ravishda boshqarish jarayonida iqtisodiy usullarni qoʻllashga, har bir xodimga va
jamoaga taʼsir koʻrsatishga asoslanadi. Bir qancha iqtisodiy fanlar: makroiqtisodiyot,
mikroiqtisodiyot, statistika, mehnat iqtisodiyoti kabilar ham menejment fani bilan
chambarchas bogʻliqsir. Oʻzbekistonda menejment ning nazariy asoslari va uning
asosiy tamoyillari 14—15-asrlarda Amir Temur davrida shakllana boshlagan. Buyuk
sarkarda "Temur tuzuklari" asarida davlat, qoʻshin va boshqalarni boshqarish sanʼati
toʻgʻrisida oʻz qarashlarini bayon etib, izohlab bergan.
Menejment nazariy asosini bir necha yuz yillar davomida toʻplangan amaliy
tajriba natijalari tashkil etadi, ularni nazariy jihatdan asoslab turli xil konsepsiyalar,
nazariy gʻoyalar, ish prinsiplari va uslublari ishlab chiqilgan. Boshqarish tamoyillarini
Teylorning zamondoshi fransuz olimi Anri Fay-ol ishlab chiqdi. Korxonada amalga
oshirilayotgan barcha operatsiyalarni u olti guruhga boʻlib, boshqarishni 6-guruhga
kiritadi. Menejment yoki boshqarishning obʼyekti korxona faoliyati, uning subʼyekti esa
boshqarish ishini bajaruvchi idoralar va ularning xodimlaridir. Ular aholining alohida
ijtimoiy qatlamini tashkil qiladi.
4
Asosiy qism
1.1. Menejmentni turkumlash asoslari
Bir tomondan, turkumlash uchun muhim bo’lgan omillarni oldindan tahlil qilish
va ajratib olishga yordam bersa, boshqa tomondan menejmentning turli tiplari uchun
mazkur omillarning lari uchun mazkur omillarning turlicha turlicha turlicha birikuviga
asoslanadi. Bu aniq bir menejment tipining u asoslanadigan ma’lum omillarning
rivojlanishi hisobiga nazariy, ham amaliy jihatdan rivojlanish imkoniyatini imkonini
beradi.
Mazkur turkumlashni qo’llash menejerga nima beradi?
Mazkur turkumlashni qo’llash menejerga amaliy masalalarni xal etishda aniq bir
masalaning shartlariga ko’proq mos keluvchi menejment tipini tanlash imkonini beradi.
Bu bilan menejmentning eng maqbul usullarini qidirish uchun sarf qilinadigan vaqtni
keskin qisqartirish va samaradorligini oshirish mumkin.
Menejment turlari 2 ta belgi asosida aniqlanadi: darajasi va xizmat sohasi bilan.
Darajasiga ko’ra umumiy menejment barcha xo’jalik yuritish tizimi uchun
taaluqlidir. U o’z ichiga 3 xil amaliy innovatsion va strategik menejmentni oladi.
Amaliy menejment barcha boshqaruv sohalariga tarqalgan, innovatsion menejment va
strategik menejment amaliy menejmentni amaliy menejmentni takomillashtirishga
yo’naltirilgan boshqaruv faoliyatidan iborat. Xizmat sohasi bo’yicha ishlab chiqarish,
moliya va sotuvda uchraydi, unda ishlab chiqarish, moliya va marketing menejmenti
ya’ni sotuvni boshqarish va tovarlarni sotish, ishlab chiqarish texnologiyasi menejment
sifatida aniqlashtiriladi. Ishlab chiqarish menejmentida 2 xil menejment turi bo’lishi
mumkin: Ishlab chiqarishda hozirgi zamon texnika va texnologiyani yaratish, ishlatish
bo’yicha texnik faoliyat. Ishlab chiqarish jarayonlarini tartibga solinishini ta’minlash,
xarakatlarni tashkil etish va to’g’ri yo’lga solish bo’yicha texnik faoliyat.
1.1. Menejmentning iqtisodiy usullari.
Boshqaruv usullari bu bosharuv subyektining boshqaruv obyektiga maksadli
yunaltirilgan ta’sir utkazishning usullari, ya’ni boshqaruvchining u boshqarayotgan
ishlab chiqarish kolleqtiviga qo’yilgan maksadlarga erishish jarayonida uning faoliyati
koordinasiyasini ta’minlashdir. Boshqaruv usullari vositasida iqtisodiy jarayonlarga va
ishlab chiqarish katnashchilariga moddiy, moliyaviy, energiya, mexnat resurslarini
imkoni boricha kam sarf qilib yuqori natijalarga erishish maksadida ta’sir etiladi. Ishlab
chiqarish samaradorligi ko’p jixatdan boshqaruv usullari mukammalligi va to’g’ri
shakllanligi bilan uzviy bog’liqdir.
Boshqaruv usullari boshqaruv fanida muxim o’rinni egallab, boshqaruv qonun va
tamoyillari bilan uzviy bog’liqdir. Mexnat jamoasiga ta’sir etish usullari orasida
boshqaruv mexanizmi uchun bozor iqtisodiyoti sharoitida boshqaruv obyektiv
qonunlari talablariga muvofiq keluvchilarigina eng maqbul va maksadga muvofiq deb
xisoblanadi. Buning moxiyati shundaki, boshqaruv usullari bozor iqtisodiyotiga mansub
qonunlar tizimi bilan uzviy bog’liqdir. Boshqaruv usullari tashqi va ichki omillar
ta’sirida o’zgaradi. Tashqi omillarga: tashqi va ichki sharoit o’zgarishi, iqtisodiyotni
5
boshqarishda tub isloxatlarni amalga oshirish, xalq xo’jaligining texnikaviy
qurollanganlik darajasini boshqarish tizimida o’zgarishlar (iqtisodiy isloxatlar,
iqtisodiyotni boshqarishning tarmoq tizimidan xududiy tizimiga utish va x.k.) kiradi.
Ichki omillarga: jumlasiga yirik ishlab chiqarish birlashmalarini tashkil etish asosida
ishlab chiqarish konsentrasiyasini amalga oshirish; korxona kattaligi o’zgarishi
natijasida uning bir guruxdan ikkinchisiga utkazilishi; ishlab chiqarish ixtisoslashish
darajasi o’zgarishi; mexnatning texnika bilan ta’minlanish darajasi yaxshilanishi; ishlab
chiqarishni rejalashtirish va jadal tartibga solishning mavjud usullarini takomillashtirish
va yangilarini joriy qilish (tarmoqli rejalashtirish va boshqarish; ishlab chiqarishni
o’zluqsiz tezkor rejalashtirish, ishlab chiqarishni boshqarishni avtomatlashtirilgan
tizimini qo’llash va x.k.) kiritish mumkin. Boshqaruv usullari bevosita ijtimoiy-
iqtisodiy munosabatlarga ta’sir etuvchi ishlab chiqarish usuli rivojlanishi va jamiyat
ishlab chiqarish kuchlari usishi bilan o’zgarib boradi. Iqtisodiyot muvaffaqiyatli
rivojlanishda boshqaruv usullarini to’g’ri tanlash xam muxim ahamiyatiiyatga ega.
Boshqaruv usullarini iqtisodiyotning ma’lum aniq soxalarida amal qilishning turli
yo’llari orasidagi umumiy xodisa sifatida ajratish mumkin. Masalan, boshqaruv
darajalari bo’yicha boshqaruv usullari (davlat seqtorini boshqarish usullari, sex,
korxona, birlashma, mintakani boshqarish usullari), yoki tarmoqlarni boshqarish
usullari (sanoat, transport, qishloq xo’jaligini boshqarish usullari) xaqida so’z yuritish
mumkin. Shuningdek, turli subyektlri tomonidan qo’llaniladigan boshqaruv usullarini
ajratib ko’rsatish mumkin. Davlat boshqaruvi usullari jamoat tashkilotlarini boshqarish
usullari. Yoki iqtisodiyotning ayrim soxalarida qo’llaniladigan boshqaruv usullarini
(ishlab chiqarishni, moliyaviy soxani, fan va maorifni boshqarish usullari)ni xam ko’zda
tutish lozim.
Boshqaruv tashkilotlari tizimi bilan turli-tumanligi bu tashkilotlar faoliyati
usullarini ajratish uchun asos bo’lib xizmat kiladi. Bu yerda so’z vazirliklar,
assosasiyalar, aksionerlar jamiyati, davlat kumitalarini boshqarish usullari xaqida so’z
boradi va nixoyat, turli turkumga kiruvchi ishlovchilar boshqaruv faoliyatida
menejerlar, direqtorlar, bo’limlar boshliklari tomonidan qo’llaniladigan boshqaruv
usullarini ajratib ko’rsatish mumkin.
Demak, boshqaruv nazariya va amaliyotida turli boshqaruv usullari mavjuddir. Ular
boshqaruv usullarining xar bir guruxi o’z xususiyatlariga ega bo’lgan tizimni tashkil
etgan. Xalq xo’jaligini boshqarishda quyidagi usullardan foydalaniladi: iqtisodiy,
tashkiliy, ijtimoiy, psixologik va xuquqiy. Boshqaruvning bu usullari o’zaro uzviy
bog’liqdir, shu sababli ularning birortasiga ortikcha ahamiyatiiyat berish butun ishlab
chiqarishning normal borishi bo’zilishiga olib keladi. Xozirgi davrda bozor
iqtisodiyotini boshqarishning iqtisodiy usullari muxim ahamiyatiiyat kasb etmoqda.
Boshqaruvning iqtisodiy usullari kishilarga iqtisodiy manfaatlar orqali ta’sir ko’rsatadi.
Iqtisodiy usullarning moxiyati xodimlar va ishlab chiqarish jamoasiga ular manfaati
bo’lishini ta’minlovchi iqtisodiy sharoit yaratishdan iboratdir. Boshqaruv usullari
tizimida iqtisodiy usullar yetakchi o’rinni egalaydi. Iqtisodiy usullar iqtisodiy ta’sir
vositalari yigindisidan (narx, kredit, biznes-reja, foyda, soliklar, ish xaki, iqtisodiy
ragbatlantirish va x.k.), ya’ni xo’jalik faoliyatiga ta’sir etishning xar bir jamoa mos
xo’jalik bo’g’ini bilan uzviy aloqada amal qilishini ta’minlovchi tadbirlaridan iboratdir.
Bozor mexanizmining muxim vazifalaridan biri biznes reja va bozorning uzviy bog’liq
bo’lishiga imkon yaratuvchi pul va tovar resurslari to’g’ri nisbatini ta’minlashdir.
6
Bozor - bu tovar-pul munosabatlarining doimo soklanuvchi balansidir. Bozor
munosabatlari sharoitida rejali iqtisodiyotga nisbatan qat’iy boshqaruv tizimi
o’rnatiladi. Bozor tamoyillari xo’jalik raxbarlaridan tashabbuskorlik, korxona faoliyati
masalalari bo’yicha yuqori natijalarga erishish maksadida kayishqoklik,
tavakkalchilikni talab etadi. Bozor iqtisodiyoti ma’muriy-buyruqbozlik tizimiga
nisbatan qarama-qarshi tizim bo’lib, bozorda narx, solik, kredit vositasida tartibga solish
eng avvalo ijtimoiy maksadda amalga oshiriladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida narx va
ish xaki o’zgarishni kat’iy tartibga solmay barqarorlikka erishib bulmaydi.
Shunday qilib, boshqaruvning iqtisodiy usullari juda keng imkoniyatlarga eag bo’lib,
ular moxirona va o’z vaqtida tashkiliy-farmoyish, ijtimoiy-psixologik va xuquqiy
usullar bilan kushib olib borilgan takdirda yaxshi natijalarga erishish mumkin.
Korxonalar, aksioner jamiyatlari, firmalarda muxim boshqaruv usullaridan biri - biznes-
rejalardir. U iqtisodiy jarayonlarni umummilliy manfaatlarni ko’zlab, xo’jalik
amaliyotida obyektiv iqtisodiy qonunlardan foydalanish asosida, ongli ravishda, bir
maksadga intilgan xolda boshqarishning o’zaro uzviy bog’liq tizimidan iboratdir.
Biznes-reja vositasida xal etiladigan asosiy vazifalar quyidagilardan iborat: iqtisodiyot
rivojlanishi yunalishlari va maksadlarni amalga oshirish yo’llarini ko’rsatish,
iqtisodiyotning barqaror, mutanosib usishini ta’minlash, moddiy, mexnat va moliyaviy
resurslarni tarmoqlar va ishlab chiqarishlar urtasida taksimlash va qayta taksimlash, fan-
texnika tarakkiyoti yutuklarini joriy etishni ta’minlash; tarmoqlararo integrasiya,
tarmoq ichida ixtisoslashuv va sanoat kooperasiyasini chukurlashtirish; xo’jalik
yurituvchi subyektlar faoliyatini tezkor tartibga solish va koordinasiya qilish.
Biznes-reja korxona, aksionerlar jamiyati, konsernlar faoliyatining xamma tomonlarini:
maxsulot ishlab chiqarish va sotish; moddiy-texnikaviy ta’minot va ishlab chiqarish
fondlaridan foydalanish, mexnat va ish xaki, jamoada ijtimoiy jarayonlar va x.k.larni
kamrab oladi. Bozor munosabatlari sharoitida ularga rejalashtirish borasida keng
xuquqlar beriladi.
1.2. Boshqaruvning tashkiliy farmoyish usuli.
Xo’jalik tashkilotlarining ishlab chiqarishni boshqarish bo’yicha faoliyati
boshqaruvning turli tashkiliy-farmoyish usullarini qo’llash bilan bog’liqdir.
Boshqaruvning tashkiliy-farmoyish usullari boshqaruvchi va boshqariluvchi tizimlar
samarali faoliyat yuritishini ta’minlovchi ta’sir etish tizimidan iboratdir. Boshqaruvning
tashkiliy-farmoyish usullari iqtisodiy usullarni tuldirib, bozor iqtisodiyoti qonunlari.
Xuquqiy aqtlarni xisobga olish va bajarishga asoslanadi. Davlat maxsus to’zilgan
boshqaruv tashkilotlari vositasida boshqariladigan tizimga ma’muriy va tashkiliy
jixatdan ta’sir utkazadi. Menejment tizimida tashkiliy usullar umumiy maksadga
erishish uchun ishlab chiqaruvchilarning xamkorlikdagi xarakati tartibga solinadigan
ma’muriy xujjatlar asosida amalga oshadi. Tashkiliy-farmoyish usulini qo’llash asosini
boshqaruvning barcha tamoyilariga rioya qilish tashkil etadi. Nima sababdan
boshqaruvning ma’muriy-farmoyish usullari ma’muriy shakllar bilan kushib olib
boriladi. Bu ko’p xollarda tashkiliy ta’sir ma’muriy xuquqni qo’llash, ya’ni qaror va
farmoyishlarni amalga oshirishga asoslanadi. Lekin, «boshqaruvning tashkiliy-
farmoyish usuli» tushunchasi «ma’muriy boshqaruv usuli» tushunchasidan bir muncha
7
kengdir, chunki tashkiliy-farmoyish usullari boshqaruvning turli darajalariga turli
kulamda va shaklda tashkiliy ta’sir etishni urganish masalalarini xam kamrab oladi.
Tashkiliy-farmoyish usullari tashkiliy aniqlikni ta’minlaydilar, tashqiy tizim,
boshqaruvning xar bir bo’g’ini vazifalarini belgilab beradi, boshqaruv apparati intizomi
va faoliyati samaradorligini ta’minlaydi, ishda tartib o’rnatadi, qaror. Farmoyishlarni
bajaradi, qadrlarni tanlaydi va joy-joyiga kuyadi va x.k. Boshqaruvning tashkiliy
farmoyish usullari ularning ishlab chiqaruvchilarga ta’sir etish manbaalari va
yunalishlari bo’yicha turlarga ajratiladi. Bunga bog’liq xolda ta’sir etishning tashkiliy-
farmoyish usullari uch guruxga bo’linadi: tashkiliy-barqarorlashtiruvchi, farmoyish va
intizom.
Ta’sir etishning tashkiliy-barqarorlashtirish usullari asosiy maksadi xamkorlikda
ishlash uchun tashkiliy asos yaratishdir, ya’ni, vazifa, majburiyat. Javobgarlik va
vakolatlarni taksimlash, tartib o’rnatish va x.k. Ma’muriy ta’sirning tashkiliy
shakllarining ikki tashkiliy reglamentlash va tashkiliy meyorlash turi mavjud. Tashkiliy
reglamentlash vositasida davlat boshqaruvchi va boshqariladigan tizimga ularning
maqbul nisbatini, tashkiliy tizimini va xar bir darajada boshqaruv chegaralarini aniqlash
maksadida ta’sir etadi. Tashkiliy reglamentlashga misol qilib lavozimlar xaqida
Nizomni ko’rsatish mumkin. Tashkiliy meyorlash xujjatlari vositasida xom-ashyo,
materiallar sarfini meyorlash, maxsulotlar ishlab chiqarishga mexnat sarfi ishlab
chiqarish fondlaridan foydalanish texnikaviy va texnologik meyorlar (standartlar,
meyorlar, qayta ishlov berish usuli, tartibi va x.k.) ishlab chiqarishini tashkil etish
meyorlari (maqbul ishlanma kulami). Ta’sir etishning farmoyish usullari cheklovchi
xujjatlarda ko’zda tutilmagan mavjud vaziyatdan kelib chiqqan xolda kundalik jadal
boshqarish maksadida qo’llaniladi. Farmoyish ta’sirining asosiy maksadi boshqaruv
apparatining aniq xarakati, boshqaruvning barcha bo’linma va xizmatlari barqaror
ishlashini ta’minlab berishdan iborat. Ta’sir etishning farmoyish usullari buyruq,
farmoyish, ko’rsatma va boshqa meyoriy xujjatlar asosida amalga oshiriladi. Buyruq -
bu raxbarning kul ostidagi xodimlardan ma’lum vazifani bajarishni yozma yoki ogzaki
ravishda alab qilishidadir. Buyruq fakat chiziqli boshqaruv tizimi raxbari tomonidan
beriladi. Farmoyish - xodimlardan ayrim ishlab chiqarish va xo’jalik masalalarini xal
etishni talab qilishdir. Farmoyish boshlik o’rinbosarlari, xizmatlar boshliklari, ular ega
bo’lgan vakolatlari doirasida beriladi. Boshqaruv amaliyotida qo’llaniladigan ta’sir
qilish usullaridan biri - ogzaki ko’rsatmadir. Ta’sir qilish usullaridan biri - ogzaki
ko’rsatmadir. Ta’sir etishning bunday shaklini barcha darajadagi raxbarlar, lekin
ko’pincha quyi darajadagi komandirlar, brigada boshliklari, ustalar qo’llaydilar.
Farmoyish vositasida ta’sir etish bajarish muddatlari bilan fark kiladi. buyruq va
farmoyishlar o’zok yoki kiska muddatda muljallangan bo’ladi. Xar bir buyruq yoki
farmoyishda qanday vazifa bajarilishi, kachon bajarilishi kerakligi belgilanadi. Ta’sir
etishning farmoyish usuli tashkiliy ta’sirga nisbatan uning bajarilishini nazorat qilishni
ko’prok talab etadi. Ijro etishning borishi nazorat qilingandan sung yana farmoyish bilan
ta’sir etishga extiyoj tugiladi. Farmoyish usulining qo’llanish kulami boshqaruv qadrlari
malakasi, tashabbuskorligi va kobiliyatiga bog’liqdir.
8
1.3. Boshqaruvning ijtimoiy-psixologik usullari.
Boshqaruvning ijtimoiy-psixologik usullari - bu ishlab chiqaruvchi va
ayrim shaxslarga ularning ijtimoiy extiyojlari va psixologik xususiyatlariga ta’sir etish
bilan boshqarish vositasidir. Boshqaruvning ijtimoiy-psixologik usullarini qo’llash
korxonada yo’z berayotgan ijtimoiy xodisalarni chukur urganish xodimlar nerv
sistemasi kayfiyatiga ta’sir etuvchi psixologik (ruxiy) omillarni bilishni talab etadi.
Ishlab chiqarish sharoitida sosiologiya kishilar ijtimoiy aloqasi shakllanishining asosi
bo’lgan mexnat omillarini urganadi, ijtimoiy tizimlar, shu jumladan, ishlab chiqarish
tizimi rivojlanishi va amal qilish qonuniyatlari, kishilarning jamiyatning turli
katlamidagi xulk-atvori qonuniyatlarini tadkik kiladi. ijtimoiy psixologiya gurux va
omma psixologiyasining xususiyatlari, ularning shaxsning ongi va xulqiga ta’siri,
kishilar faoliyatini ragbatlantiruvchi omillar, kayfiyat, ijtimoiy fikrni shakllantiruvchi
omillarni urganadi. Shaxs psixologiyasi oliy nerv faoliyati turlari va inson
temperamenti, xaraqteri, shaxsning irodasi, kobiliyati, xissiyoti, xotirasi, anglash va xis
etish kobiliyatini urganadi, mexnat psixologiyasi mexnat faoliyatlari, shu jumladan,
raxbar va mutaxassislar (kasbiy xususiyat va kobiliyatlari, qadrlarni uqitish usullari, ish
va dam olish tartibi, qadrlarni tanlash va baxolash usullari, mexnat jarayonining
psixologik jixatlari) faoliyatini urganadi. Kishilar fikrlash usulida o’zgarish yo’z berishi
va ular madaniy xamda bilim darajasi ortib borishi bilan ijtimoiy-psixologik usullar
ahamiyatiiyati xam ortib boradi. Bunday sharoitda shaxsning extiyoj va manfaatlari
ma’naviy soxa tomon o’zgarib boradi. O’z mexnatidan konikishning muxim omili
bo’lib ishlab chiqaruvchilarning raxbar bilan o’zaro yaxshi munosabati ishlab
chiqarishdagi kulay ijtimoiy-psixologik vaziyat xizmat kiladi.
Boshqaruvning ijtimoiy-psixologik usullari ishlab chiqarishda mavjud ijtimoiy
mexanizmni (o’zaro munosabat tizimi, ijtimoiy extiyojlar) qo’llashga asoslanadi.
Boshqaruvning ijtimoiy usullari ijtimoiy tartibga solish vositasida amalga oshiriladi.
Ijtimoiy tartibga solish usullari turli guruxlar va shaxslar maksadi va manfaatlarini
aniqlash va rostlash yo’li bilan ijtimoiy munosabatlarni tartibga solish va
uygunlashtirish maksadida qo’llaniladi. Ular jumlasiga ijtimoiy tashkilotlar nizomlari,
shartnomalar, o’zaro majburiyatlar, ishchilarni tanlash, taksimlash va ijtimoiy
extiyojlarni kondirish tizimi kiradi. Ijtimoiy tartibga solish usullari inson omili faolligini
oshirish, boshqaruvni demoqratlashtirish maksadida xam qo’llaniladi.
Boshqaruvning psixologik usullari jamoada maqbul psixologik xolat tashkil etish yo’li
bilan kishilar urtasidagi munosabatlarni tartibga solishga qaratilgandir. Psixologik
usullarga kichik gurux va jamoalarni tashkil etish, mexnatni insoniylashtirish, malakali
qadrlar tanlash va ularni uqitish va x.k.lar kiradi. Kichik gurux va jamoalarni tashkil
etish usulini qo’llash kichik guruxdagi ishchilar urtasidagi maqbul miqdoriy-sifat
nisbatini aniqlash imkonini beradi. Mexnat faoliyatini insoniylashtirish deganda
ranglar, musikaning ruxiy ta’siridan foydalanish, bir xil, o’zgarmas mexnatni bartaraf
etish, ijodiy yondashuvni kengaytirish tushuniladi. Kasbiy tanlashning moxiyati -
kishilarning ruxiy xususiyatlari ular bajaruvchiishlariga eng mos bo’ladigan qilib
tanlashdan iborat. Shaxsning ruxiy xususiyatlari juslasiga uning kizikish va mayllari,
kobiliyati, temperament va xaraqteri kiradi. Shu sababli, raxbar shaxsga raxbarlik
kilganda o’z oldiga inson ruxiy xususiyatlari shakllanishi va rivojlanishini urganishi,
uning kiikish va kobiliyati, temperament va fe’lini bilish vazifasini quyishi kerak.
9
Shaxsning ruxiy xususiyatlarini inson faoliyatida ajratib tushunib bulmaydi, chunki
kishi kobiliyati va fe’li xususiyatlari uning faoliyati va xulqida namoyon bo’ladi. Inson
xayoti va ommaviy faoliyati uning ruxiy xolatini shakllantiradi. Insonning qanday xayot
kechirishi, nima bilan shug’ulanishini bilmay vujudga kelganligi, u yoki bu narsaga
kobiliyat rivojlanganligi, fe’li shakllanganligini anglab bulmaydi.
Inson avvalo o’zini ijodiy shaxs sifatida baxolaydi. Ishchi mexnatga bunday
nuqtai nazardan karashga darrov kelmaydi: moddiy extiyojlar birlamchi bo’lib, ular
konikkandan sung nisbatan yuqsak insoniy extiyojlar ilgari suriladi.
Inson faoliyati ma’lum ragbatlantiruvchi omillarga asoslangan bo’lib, ma’lum
maksadga erishishga qaratilgandir. Ragbatlantiruvchi omil - maksad munosabati inson
faoliyati o’zagidir. Umumiy ma’noda ragbatlantiruvchi omil - bu insonni faoliyat
yuritish uchun undovchi omil bo’lib, maksad esa inson uni amalga oshirish natijasida
erishishni xoxlagan narsadir. Ragbatlantiruvchi omil kishi xulqining ichki kuchidir.
Psixologiyada o’zok va kiska ragbatlantiruvchi omil ajratiladi. Agar inson faoliyatini
ragbatlantiruvchi omil va o’z oldiga kuygan maksad yakin kelajakka muljallangan
bo’lsa, u kiska muddatli, agar ular o’zok istikbolni kamrab olsa o’zok muddatli deyiladi.
Ragbatlantiruvchi
omil
darajasi
bilan
insonning
mexnatga,
yutuk
va
muvaffakiyatsizlikka nisbatan bo’lgan munosabati uzviy bog’liqdir. Fakat o’zok
muddatli ragbatlantiruvchi omil mexnatga ijodiy munosabatda bo’lish manbaidir.
Raxbarga xos bo’lgan muxim xususiyat kishilar faoliyatini ragbatlantiruvchi omillarni
yaxshi bilish, xar bir kishini u yoki bu vazifani bajarishga kiziqtira olishdir. Bu ayniqsa,
u yoki bu korxonaga ishga kirib, ularni kelajakda nima kutishini bilish lozim bo’lgan
yoshlar bilan ishlashda muximdir.
Raxbar ishini kim va kachon kaysi skripkani chalishi, kaysi asbobda musika
chalishini urgangan, kim noto’g’ri chalishi mumkinligi, kimni kaysi yerga quyish
kerakligini bilishi lozim bo’lgan dirijer mexnati bilash solishtirish mumkin.
Kishi ruxiy xususiyatlarning u bajaruvchi ish talablariga mos kelmasligi o’z kasbidan
konikmaslik uni o’zgartirishga xarakat qilishga, xato qilish extimoli ortishiga va
natijada mexnat unumdorligi pasayishiga olib keladi.. aksincha, agar inson o’z
kobiliyatini tulik namoyon kila oluvchi ish bilan bund bo’lsa, u o’z mexnatidan mamnun
bo’ladi, kasbni tez egallaydi va mexnat unumdorligi yuqori bo’ladi. Inson uchun fakat
moddiy ragbat muxim deb xisoblash noto’g’ri. Unga juda ko’p narsa katta umumiy
ishda o’z xissasi borligini xis etish, o’zini mexnat orqali namoyon etish, o’z malakasi
bilan gururlanishi, urtoklari xurmatiga sazovor bo’lish va x.k.lar xam muximdir.
Ko’pchilik kishilar shaxsiy farovonlikka boshqalar xisobiga erishilgan shaxsiy
muvaffakiyat orqali emas, mamlakat iqtisodiyotiga kushgan mexnati xisobiga erishish
lozimligini ta’kidlaydilar. Izlanishlar mexnat mexnatga nisbatan munosabatga ta’sir
etuvchi ragbatlantiruvchi omillar quyidagi tartibda taksimlanishini ko’rsatdi: mexnat
moxiyati, ish xaki, yuqori lavozimga ega bo’lish imkoniyati, ishning kizikarliligi,
mexnatni tashkil etish, ma’muriyatning ishchiga nisbatan munosabati.
10
3.1. Menejer vazifalari
Menejer - bu maxsus tayyorgarlik ko`rgan bosharishning sir-asrorlari qonun-oidalarini
chuqur biluvchi malakali muttaxasisdir. Menejerlar yollanma boshqaruvchilar bo’lib
aholining alohida ijtimoiy qatlamini tashkil etadi.
Boshqaruv funksiyalarini bajarishda va jamoat ishlab chiqarishda zamonaviy menejer:
rahbar – boshqaruvchi;
rahbar – diplomat;
rahbar – murabbiy;
rahbar – inson;
rahbar – innovator sifatida maydonga chiqadi.
Har bir menejer o’ziga xos boshqaruv uslubiga ega. Uslub – bu ishlash
boshqarishdagi o’ziga xos yo’l, usul ma’nosini anglatadi. Shu nuqtai nazardan
quyidagi tushunchalarni ajrata bilish lozim:
boshqaruv uslubi;
ish uslubi;
rahbarning ish uslubi.
Boshqaruv uslubi – bu boshqaruv jarayonida kelib chiqadigan muammolarni hal
qilish usullari, yo’llari majmuasidir.
Ish uslubi – bu boshqaruv funksiyalarini samarali bajarish maqsadida biror bir
organning yoki rahbarning bo’ysinuvchilarga aniq va nisbatan barqaror ta’sir ko’rsatish
usuli va yo’llari majmuasidir. Masalan:
mamlakat boshqaruv organlarining ish uslubi;
vazirlik, qo’mita, hokimiyatlarning ish uslubi;
sud, prokuraturalarining ish uslubi;
korxona, sexlarning ish uslubi;
ayrim rahbarlarning ish uslubi va hokazolar. Boshqaruvning turli pog’ona va
bosqichlarida turgan boshqaruv organlari va rahbarlarning ish uslublari har xildir. Shu
nuqtai nazardan ish uslubi g’oyat ko’p qirrali tushunchadir.
Rahbarga qo’yiladigan talablar
Ma’naviy yetuklik:
siyosiy yetuklik;
huquqiy yetuklik;
axloqiy yetuklik;
yuqori saviya va onglik;
ma’rifatchilik;
madaniyatchilik;
xodimlarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda qodirlik;
topshirilgan ish uchun shaxsiy javobgarlikni his qilish, halollik, vijdonlilik;
shaxsiy manfaatlarni jamoat manfaatlariga bo’ysundirishga qodirlik;
kishilarga nisbatan mehribon va e’tiborli bo’lish;
tashabbus va ilg’orlikni qo’llab-quvvatlash qobiliyati;
11
prinsipiallik;
tanqidga va chidamli bo’lish, o’z-o’ziga tanqid qila bilish.
Intizom va mehnatga bo’lgan munosabati:
mehnatsevarlik;
jamoa o’rtasida intizomni yo’lga qo’ya bilish;
atrofdagilarga mehnatsevarlikni tarbiyalay bilish;
Bir noshud rahbarning beg’amligi yuzlab, minglab kishilar taqdirining bedaxl
qirralariga ta’sir etishi mumkin. Boqibeg’am bu toifa rahbarlarning shu uslubi bilan
murosa qilib bo’lmaydi.
ishni rejali olib bera bilish, rejasiz ishlagan rahbar xodimlar jamoasi oldiga
qo’yilgan vazifalarni muvaffiqayatli bajara olomaydi.
Bilim darajasi:
iqtisodiyitni bilishi;
texnika va texnologiyani bilishi;
boshqarish ilmini, funksiyalarni va strukturasini bilish;
istiqbolni bilimga qodirligi va h.k.
Tashkilotchilik qobiliyati:
xodimlarni tanlay bilish va ulardan samarali foydalanishni ta’minlay olishligi;
qo’l ostidagilarni mehnatga o’rgatish va tarbiyalashni bilish;
jipslashgan jamoani vujudga keltira olish;
maqsad sari intiluvchanlik;
kutilmagan vaziyatlarda boshqarish qobiliyatini yo’qotmaslik;
Boshqarish samaradorligini ta’minlay olish.
boshqarishni kollegial tarzda tashkil qila olish qobiliyati;
ish haqida qisqa va aniq gapirish qobiliyati;
turli manbaalardan ish uchun zarur axborotlarni olish qobiliyati;
rahbarlarni va qo’l ostidagilarni tinglay bilish qobiliyati;
asoslangan qarorlarni mustaqil va tez qabul qila bilish qobiliyati;
boshqaruv organi qarorlari bajarish ustidan nazoratini ta’minlay bilish;
boshqarish strukturasini takomillashtirib berish qobiliyati va h.k.
3.2. Menejer va uning toifalari
Kompaniya firma, korxona, bank, moliya muassasalarining ijroiya hokimiyatga
ega bo’lgan boshqaruvchi, direktor, rahbar, mudir, ma’muriy bosharuvchi kabilarning
barchasi ham menejerlar deb yuritiladi.
Menejmentning ma’nosi va mohiyatini yaxshi tushunish uchun uni ichki
tushunchalar toifalari bilan bo’ladigan o’zaro munosabatlari bilan birgalikda qarash
maqsadga muvofiqdir. Menejmant tushunchasini umumiy va ko’proq shaxsiy
tushuncha ko’rinishida faraz qilish mumkin, masalan: iqtisod, bozor, biznes,
tadbirkorlik, menejment, marketing. Umuman olganda iqtisod deb, resurslarni tanlash
usuliga va xo’jalikni to’g’ri olib borishga aytiladi.
Iqtisod asosini uning birlamchi bo’g’ini – korxona tashkil qiladi.
Bozor
iqtisodi – mehnat quroli xususiy mulk prinsipida va ishlab chiqaruvchi
12
iste’molchilarning o’zaro munosabatlari asosida quriladi. Erkin narx belgilash, mehnat
bozori, capital, tovarlar mavjudligi bu bozor iqtisodining ajralmasbo’g’ini hisoblanadi,
bu yerda menejment sohalarini boshqarish va tashkil qilish vazifasini bajaradi.
Bozor itisodida ishlab chiarish tizimining asosiy tarkibi sifatida firma xizmat
qiladi. Firma - bu iqtisodiy va ijtimoiy erkin xqjalik yurituvchi sub’ektdir. Firma tqla
xo’jalik hisobida ishlaydi va qzining nomiga ega firmaning faoliyati barcha mulk turlari
asosvda amalga oshiriladi, ya’ni xususiy, shirkat, davlat, jamoa tashkilotlari. Firma
sarmoyasi esa milliy va xorijiy, jismoniy shaxslar, xususiy, davlat yoki aralash
kapitaldan tashkil bqlishi mumkin. Bozor iqtisodida keng tarqalgan terminlardan biri -
bu korporatsiyadir. U lotincha sqz bqlib birlashma, jamiyat ma’nosini bildiradi.
Korporatsiya deb bir nechta korxona, firma va tashkilotlaming birlashishiga aytiladi.
Yuridik tilda korporatsiya umumiy faoliyat kqrsatish uchun yuridik va jismoniy
shaxslaming birlashishini bildiradi.
Korporatsiya - bu katta yoki ulkan firmalardir. Hozirgi davrda barcha bozor
iqtisodi taraqqiy topgan davlatlarda ishlab chiqarishning kqpgina sohalarida bosh qrinni
egallaydi. Menejmentning boshqaruv faoliyati bozor iqtisodiyoti sharoitida firma va
korporatsiyalarda amalga oshadi. Menejment hozirgi zamon adabiyotida keng tarqalgan
termin bqlib «tashkilot» sqzi bilan ishlatiladi. Keng ma’noda u bir guruh umumiy
faoliyat maqsadiga ega odamlami bildiradi (ikki va undan ortiq). «Tashkilot» atamasi
firma, korporatsiya, bank, institut, idora kabilami anglatadi. Biznes va tadbirkorlik
tushunchalari juda kqp umumiylikka ega va amalda birini biri almashishi mumkin.
Ammo ulaming ma’nosi biroz boshqacharoq. Biznes qandaydir ishning tijorat amalini
yoki aloxida korxona siyosatini bajarishni bildirishi mumkin.
«Biznes» so'zining ma’nosi tijorat, savdo, firma, ishbilarmonlik faoliyatini bildiradi.
Tadbirkorlik faoliyati - biznesning va iqtisodning turli-tuman sohalarida namoyon
bqladi. Uning farqlanishidagi xususiyati aqlli faoliyati va chaqqon tashabbuskorligi,
moddiy boylikka tqla yoki qisman ega bqlib ulami qz ishini, qz biznesini tashkil qilish
uchun ishlatadi. Ko'rib chiqilgan tushunchalar tizimiga menejment rahbar
mutaxassislaming aloxida faoliyat turi sifatida va jamoa ishlarini boshqaruvini amalga
oshirish kiradi. Tadbirkor shaxsiy ishga ega, menejer esa kqpyancha xizmatchi
hisoblanadi. Unga mehnati uchun mulk egasi haq tqlaydi.
Menejer - bu tashkilot saviyasining har qanday darajasida xizmatchi hisoblanadi.
U odamlar harakatini qz maqsadiga erishishga yqnaltiradi. Menejer odamlar guruhi
birgalikda ishlagan erda bqladi. Kichik biznesda tadbirkor mulk egasi va menejer
vazifasini birga qqshib bajaradi. Aksincha korporatsiyalarda, yirik firmalarda
boshqaruv saviyasidagi msjenerlar korpusi bir vaqtda kqpincha qisman mulk egasi ham
hisoblanadilar. Keng ma’noda quyidagi uchta sqz, ya’ni biznesmen (ishbilarmon),
tadbirkor va menejer qzlarining ma’nolari bilan bir-birlariga qxshaydilar. Bu faol
faoliyat bilan shug’ullanuvchi odam bqlib, u muvaffaqiyatga erishgan taqdirda yaxshi
moddiy foyda keltiradi (daromad, foyda, yuqori oylik, dividentlar, mukofotlar va
boshqalar).
Boshqaruv pog’onasiga qarab menejerlar ham uch toifaga bo’linadi.
Yuqori pog’onadagi meneierlar.
O’rta pog’onadagi menejerlar.
Quyi pog’onadagi menejerlar.
13
Yuqori pog’onadagi menejerlar firma istikbolini belgilash uning kelajagi uchun
ahamiyatli chora tadbirlami ishlab chikish bilan shugullanadi. Bir suz bilan aytganda
firma andozasini ishlab chikadi vauni amalga oshiradi.
O’rta pog’onadagi menejerlar firma faoliyatining ayrim tomonlarini, chunonchi,
ishlab chiqarish, tovarlami sotish, narx belgilash, moliya faoliyati yangi tovarlami
o’zlashtirish texnologiyani qo’llash mehnatni tashkil etish kabilami boshqarish bilan
shug’ullanadi.
Quyi pog’onadagi menejerlar quyi bo’g’inda, masalan, tsex bo’lim brigade
doirasida ishni tashkil etish, kunlik, xaftalik, oylik ish topshiriqlarining bajarilishini
boshqarib boradi.
To’g’ri, korxonani boshqarish mulk egasining vazifasi deyishimiz mumkin. Amino
boshqarish uchun mulk egasi bo’lish shart enias. Shu xususdan orkestmi boshqaruvclii
direjer imisiqa asboblarining egasi bo’linasa ham uz ishini qilaverishini eslash o’rinli.
Boshqarish vazifasini korxona egasining o’zi yoki yollangan ammo mulkdor nomidan
ish quruvchi menejer bajaradi. Iqtisodiy aloqalar niurakkablashgan sari menejer
xizmatiga talab oshadi. o’z ishining ustasi farang bo’lgan maxsus ijtimoiy toifa
menejerlar toifasi paydo bo’ladiki. lining alohida ijtimoiy maqomi bor. Ular g’oyat-
murakkab. o’ta mas’uliyatli ish bilan shug’ullanishi, firmaning hayot-momotiga
javobgar bo’lgani uchun yollanib ishlovchilar orasida eng katta xizmat haqi oladilar.
1.3. Rahbarga qo’yiladigan talablar
Rahbar bir qator talablarga javob berishi kerak. “Rahbarlik qilish” degan so’zga
izohli lug’atlarda boshqarish, maslahat berish, kuzatish, yo’naltirish, ko’rsatma berish
degan turli ma’lumotlar berilgan. Rahbarlik uslubidagi salbiy qusurlarai bartaraf etish
degani- bu boshqarislining barcha unsurlariga e’tiborni kuchaytirish demakdir. Eng
awalo rahbar yuqoridagi nuqsonlardan xoli bo’lishi va ish uslubini quyidagi ijobiy
fazilatlar zamirida taslikil qilishi lozim:
Rahbar o’z huquq va vakolatidan luniundavlat inanfaatlarini jainoa va
xodiinlarning shaxsiy inanfaatlari bilan uyg’nn ohb borishda mohirona
foydalanish zarur. Anmio davlat nienfaatlariga putur etkazmasdan. shaxsiy
manfaatlar iiinum manfaatlarga bo’ysinishi lozim.
Ishlab chiqarishni faqat jamoada obro’-e’tiborga ega bo’lgan rahbargina yaxshi
boshqaraoladi. Ayni paytda shuni imutmaslik kerakki, obro’ faqat xizniat mavqei
bilan emas, balki, awalo, bilirn, tajriba, ishga va xodimlarga munosabat bilan
orttiriladi.
Rahbar vazrnin, har qanday vaziyatda hamo’zini tutabiladigan. odobli va
xushinuomala bo’lislii zurur. O’z xatti- harakatini nazorat qila oladigan. kayfiyati va
sezgilarini tiya biladigan. yurish turishida bo’ysinuvchilarga o’mak ko’rsatadigan
bo’lishga majburdir. Buyruq hanmiaga ham yoqavennaydi. Shu sababli bo’yinuvchi
xodimlarga beriladigan farmoyish faqat bevosita buyruq shaklida bo’hnasdan, balki
topshiriq va vazifa, maslahat tarzida ham bo’lishi kerak. Bu o’rinda quyidagi ibratli ish
uslubini bilisli foydadan xoli emas.
14
Xulosa.
Ayrim tadqiqotlar menejmentni kishilardan nafli samaralar olish sanʼati, deb
hisoblaydilar. Mukammal menejment ning xos belgilari: faoliyatga, izlanishga
tarafdorlik; oddiy tuzilma va kamsonli xodimlar; isteʼmolchiga yaqinlik; unumdorlikni
taʼminlashda insonning hal qiluvchi oʻrni; tadbirkorlikni ragʻbatlantiruvchi mustaqil
idora qilish huquqi; asosiy faoliyat turiga birlamchi eʼtibor; hammadan koʻra yaxshiroq
tanish boʻlgan sohaga kirishish; erkinlik va kuchli nazoratni birgalikda qoʻllash.
Firmalarning menejment tizimi umumiy menejment, funksional menejment, moliyaviy
menejment, marketing ishi, xodimlar ishini boshqarish, ishlab chiqarish Menejment,
ilmiy-texnika ishlarini boshqarish va boshqalarni oʻz ichiga oladi.
Menejment nazariyasi va amaliyoti evolyusiyasi turli xil qarashlarda oʻz ifodasini
topdi. Mac, 20-asrning 50—60 yillarida asosiy eʼtibor boshqarishning tashkiliy
tuzilishiga qaratilgan boʻlsa, 60—70-yillarda strategik rejalashtirishdan strategik
boshqarishga oʻtish davri boʻldi. 20-asrning oʻrtalariga kelib menejment Oʻzbekistonda
tez surʼatlar bilan rivojlandi. 1966 yilda OʻzR FA Kibernetika institutining tashkil
qilinishi, akademik V. K. Qobulov boshchiligida olib borilgan nazariy, uslubiy, amaliy
i.t. ishlari respublikada menejment fanining rivojlanishiga asos boʻldi. 20-asr oxiri —
21-asr boshlarida menejment Oʻzbekistonda maxsus fan sifatida oliy oʻquv yurtlarida
oʻqitila boshladi, menejmentga doir tadqiqotlar yoʻlga qoʻyildi, darsliklar yozildi. Inson
avvalo o’zini ijodiy shaxs sifatida baxolaydi. Ishchi mexnatga bunday nuqtai nazardan
karashga darrov kelmaydi: moddiy extiyojlar birlamchi bo’lib, ular konikkandan sung
nisbatan yuqsak insoniy extiyojlar ilgari suriladi.
Inson faoliyati ma’lum ragbatlantiruvchi omillarga asoslangan bo’lib, ma’lum
maksadga erishishga qaratilgandir. Ragbatlantiruvchi omil - maksad munosabati inson
faoliyati o’zagidir. Umumiy ma’noda ragbatlantiruvchi omil - bu insonni faoliyat
yuritish uchun undovchi omil bo’lib, maksad esa inson uni amalga oshirish natijasida
erishishni xoxlagan narsadir. Ragbatlantiruvchi omil kishi xulqining ichki kuchidir.
Psixologiyada o’zok va kiska ragbatlantiruvchi omil ajratiladi.
15
Foydalanilgan adabiyotlar.
1. О‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi.-T.: О‘zbekiston, 2009. – 40 b.
2. О‘zbekiston Respublikasining 2003 yil 11 dekabrdagi “Xususiy korxona
tо‘g‘risida”gi Qonuni. -О‘zbekiston Respublikasi qonun xujjatlari tо‘plami. № 3 - T.:
Adolat, 2004. – 7-9 b.
3. “Monopoliyaga qarshi ishlarni tartibga solish va raqobatni rivojlantirish tizimini
yanada takomillashtirish chora-tadbirlari tо‘g‘risida” : О‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining 2010 yil 26 fevraldagi PF-4191-son Farmoni // О‘zbekiston Respublikasi
qonun hujjatlari tо‘plami – 9 son – 2010- 9 mart.
4. “Barkamol avlod yili” davlat dasturini ishlab chiqish va amalga oshirish bо‘yicha
tashkiliy chora-tadbirlari tо‘g‘risida: О‘zR Prezidentining Farmoyishi. 2009 yil 9
dekabr //Xalq sо‘zi. -2009. - № 238. – mo dekabr. – 1 b.
5. О‘zbekiston Respublikasi Prezidentining ”Bozor islohotlarini chuqurlashtirish va
iqtisodiyotni yanada erkinlashtirish sohasidagi ustuvor yо‘nalishlar amalga oshirilishini
jadallashtirish chora-tadbirlari tо‘g‘risidagi” Farmoni// Xalq sо‘zi, 2005 , 15 iyun.
6. О‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Tadbirkorlik subyektlari tomonidan
taqdim etiladigan xisobot tizimini takomillashtirish va uni noqonuniy talab etganlik
uchun javobgarlikni kuchaytirish tо‘g‘risida” Farmoni// Xalq sо‘zi, 2005,15 iyun.
8.О‘zbekistan Respublikasi Vazirlar Mahkamasining О‘zbekiston Respublikasi,
Prezidentining “Aholi bandligini oshirish hamda mehnat va axolini ijtimoiy muxofaza
qilish organlari faoliyatini takomillashtirish chora- tadbirlari tо‘g‘risida” 2007 yil
6apreldagi PK-616 sonli qarolrni amalga oshirish chora-tadbirlari haqida”gi qarori
О‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlis palatalarining Axborotnomasi, 2007, №5
Do'stlaringiz bilan baham: |