Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi toshkent axborot texnologiyalari universiteti



Download 0,49 Mb.
Pdf ko'rish
Sana05.01.2020
Hajmi0,49 Mb.
#32067
Bog'liq
menejment turlari


 

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA 



KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI 

 

TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI 

 

 

 

 “Biznes boshqaruv asoslari” fanidan 

 

 

 

MUSTAQIL  ISH

 

 

 

MAVZU: MENEJMENT TURLARI 



 

 

 

Bajardi: Izzatillo Akbarov 



 

 

 

 

 

 

 

 

 

Reja: 



 

          1. Kirish. 

          2. Asosiy qism: 

    1) Menejmentni turkumlash asoslari 

    2) Menejment tiplarining turkumlanishi 

a) Menejmentni iqtisodiy uslublari 

b) Boshqaruvning tashkiliy farmoyish uslubi 

c) Boshqaruvning ijtimoiy-psixologik usullari 

    3) Menejer va rahbarlik uslublari 

a) Menejer vazifalari 

b) Menejer va uning toifalari 

c) Rahbarga qo’yiladigan talablar 

           3. Xulosa. 

           4. Foydalanilgan adabiyotlar. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                     

 

 

 

Kirish. 



 

Menejment (ingl. management) — boshqarish, tashkil etish) — maxsus boshqarish 

faoliyati;  boshqarish  toʻgʻrisidagi  fan.  Menejmentning  holati  ishlab  chiqarish 

samaradorligiga, texnika va texnologiya darajasi hamda ishchi kuchining sifatiga taʼsir 

koʻrsatadi.  Menejment  fanining  mazmuni  boshqaruv  tizimi  va  boshqaruv  obʼyekti 

orasidagi  oʻzaro  munosabat  boʻlib,  uning  asosiy  vazifasi  boshqaruvning  zamonaviy 

usullarini,  rahbarlik  sanʼati  sirlarini  oʻrganishdan  iborat.  Boshqaruv  —  tanlov,  qaror 

qabul qilish va uning bajarilishini nazorat etish jarayonidir. Uning asosiy maqsadi bozor 

munosabatlari  sharoitida  barcha  boʻgʻinlarda  ishlay  oladigan  yuqori  malakali 

boshqaruvchilarni  tayyorlashdan  iborat.  Menejment  ijtimoiy-iqtisodiy,  ijtimoiy-

huquqiy, kibernetika va boshqa fanlar bilan aloqadordir. Menejment dastavval iqtisodiy 

nazariya fani bilan yaqindan bogʻliq. U iqtisodiy qonunlarni bilib olishga va ularga mos 

ravishda  boshqarish  jarayonida  iqtisodiy  usullarni  qoʻllashga,  har  bir  xodimga  va 

jamoaga taʼsir koʻrsatishga asoslanadi. Bir qancha iqtisodiy fanlar: makroiqtisodiyot, 

mikroiqtisodiyot,  statistika,  mehnat  iqtisodiyoti  kabilar  ham  menejment  fani  bilan 

chambarchas  bogʻliqsir.  Oʻzbekistonda  menejment  ning  nazariy  asoslari  va  uning 

asosiy  tamoyillari  14—15-asrlarda  Amir  Temur  davrida  shakllana  boshlagan.  Buyuk 

sarkarda "Temur tuzuklari" asarida davlat, qoʻshin va boshqalarni boshqarish sanʼati 

toʻgʻrisida oʻz qarashlarini bayon etib, izohlab bergan. 

 Menejment  nazariy  asosini  bir  necha  yuz  yillar  davomida  toʻplangan  amaliy 

tajriba  natijalari  tashkil  etadi,  ularni  nazariy  jihatdan  asoslab  turli  xil  konsepsiyalar, 

nazariy gʻoyalar, ish prinsiplari va uslublari ishlab chiqilgan. Boshqarish tamoyillarini 

Teylorning  zamondoshi  fransuz  olimi  Anri  Fay-ol  ishlab  chiqdi.  Korxonada  amalga 

oshirilayotgan  barcha  operatsiyalarni  u  olti  guruhga  boʻlib,  boshqarishni  6-guruhga 

kiritadi. Menejment yoki boshqarishning obʼyekti korxona faoliyati, uning subʼyekti esa 

boshqarish ishini bajaruvchi idoralar va ularning xodimlaridir. Ular aholining alohida 

ijtimoiy qatlamini tashkil qiladi.  

 

 


 

 



                                       Asosiy qism 

 

1.1.  Menejmentni turkumlash asoslari 

Bir tomondan, turkumlash uchun muhim bo’lgan omillarni oldindan tahlil qilish 

va  ajratib  olishga  yordam  bersa, boshqa  tomondan  menejmentning  turli  tiplari uchun 

mazkur omillarning lari uchun mazkur omillarning turlicha turlicha turlicha birikuviga 

asoslanadi.  Bu  aniq  bir  menejment  tipining  u  asoslanadigan  ma’lum  omillarning 

rivojlanishi  hisobiga  nazariy,  ham  amaliy  jihatdan  rivojlanish  imkoniyatini  imkonini 

beradi. 

 

Mazkur turkumlashni qo’llash menejerga nima beradi? 

 

Mazkur turkumlashni qo’llash menejerga amaliy masalalarni xal etishda aniq bir 

masalaning shartlariga ko’proq mos keluvchi menejment tipini tanlash imkonini beradi. 

Bu bilan menejmentning eng maqbul usullarini qidirish uchun sarf qilinadigan vaqtni 

keskin qisqartirish va samaradorligini oshirish mumkin. 

 

Menejment turlari 2 ta belgi asosida aniqlanadi: darajasi va xizmat sohasi bilan. 



 

Darajasiga  ko’ra  umumiy  menejment  barcha  xo’jalik  yuritish  tizimi  uchun 

taaluqlidir.  U  o’z  ichiga  3  xil  amaliy  innovatsion  va  strategik  menejmentni  oladi. 

Amaliy menejment barcha boshqaruv sohalariga tarqalgan, innovatsion menejment va 

strategik  menejment  amaliy  menejmentni  amaliy  menejmentni  takomillashtirishga 

yo’naltirilgan boshqaruv faoliyatidan iborat. Xizmat sohasi bo’yicha ishlab chiqarish, 

moliya  va  sotuvda  uchraydi,  unda  ishlab chiqarish, moliya  va  marketing  menejmenti 

ya’ni sotuvni boshqarish va tovarlarni sotish, ishlab chiqarish texnologiyasi menejment 

sifatida aniqlashtiriladi.   Ishlab  chiqarish  menejmentida  2  xil  menejment  turi  bo’lishi 

mumkin: Ishlab chiqarishda hozirgi zamon texnika va texnologiyani yaratish, ishlatish 

bo’yicha texnik faoliyat. Ishlab chiqarish jarayonlarini tartibga solinishini ta’minlash, 

xarakatlarni tashkil etish va to’g’ri yo’lga solish bo’yicha texnik faoliyat. 



 

 

1.1.  Menejmentning iqtisodiy usullari. 

 

Boshqaruv  usullari  bu  bosharuv  subyektining  boshqaruv  obyektiga  maksadli 

yunaltirilgan  ta’sir  utkazishning  usullari,  ya’ni  boshqaruvchining  u  boshqarayotgan 

ishlab chiqarish kolleqtiviga qo’yilgan maksadlarga erishish jarayonida uning faoliyati 

koordinasiyasini ta’minlashdir. Boshqaruv usullari vositasida iqtisodiy jarayonlarga va 

ishlab  chiqarish  katnashchilariga  moddiy,  moliyaviy,  energiya,  mexnat  resurslarini 

imkoni boricha kam sarf qilib yuqori natijalarga erishish maksadida ta’sir etiladi. Ishlab 

chiqarish  samaradorligi  ko’p  jixatdan  boshqaruv  usullari  mukammalligi  va  to’g’ri 

shakllanligi bilan uzviy bog’liqdir. 

Boshqaruv usullari boshqaruv fanida muxim o’rinni egallab, boshqaruv qonun va 

tamoyillari  bilan  uzviy  bog’liqdir.  Mexnat  jamoasiga    ta’sir  etish  usullari  orasida 

boshqaruv  mexanizmi  uchun  bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  boshqaruv  obyektiv 

qonunlari talablariga muvofiq keluvchilarigina eng maqbul va maksadga muvofiq deb 

xisoblanadi. Buning moxiyati shundaki, boshqaruv usullari bozor iqtisodiyotiga mansub 

qonunlar  tizimi  bilan  uzviy  bog’liqdir.  Boshqaruv  usullari  tashqi  va  ichki  omillar 

ta’sirida  o’zgaradi.  Tashqi  omillarga: tashqi va ichki  sharoit o’zgarishi,  iqtisodiyotni 



 

boshqarishda  tub  isloxatlarni  amalga  oshirish,  xalq  xo’jaligining  texnikaviy 



qurollanganlik  darajasini  boshqarish  tizimida  o’zgarishlar  (iqtisodiy  isloxatlar, 

iqtisodiyotni  boshqarishning  tarmoq  tizimidan  xududiy  tizimiga  utish  va  x.k.)  kiradi. 

Ichki  omillarga:  jumlasiga  yirik  ishlab  chiqarish  birlashmalarini  tashkil  etish  asosida 

ishlab  chiqarish  konsentrasiyasini  amalga  oshirish;  korxona  kattaligi  o’zgarishi 

natijasida  uning  bir  guruxdan  ikkinchisiga  utkazilishi;  ishlab  chiqarish  ixtisoslashish 

darajasi o’zgarishi; mexnatning texnika bilan ta’minlanish darajasi yaxshilanishi; ishlab 

chiqarishni rejalashtirish va jadal tartibga solishning mavjud usullarini takomillashtirish 

va  yangilarini  joriy  qilish  (tarmoqli  rejalashtirish  va  boshqarish;  ishlab  chiqarishni 

o’zluqsiz  tezkor  rejalashtirish,  ishlab  chiqarishni  boshqarishni  avtomatlashtirilgan 

tizimini  qo’llash  va  x.k.)  kiritish  mumkin.  Boshqaruv  usullari  bevosita  ijtimoiy-

iqtisodiy  munosabatlarga  ta’sir  etuvchi  ishlab  chiqarish  usuli  rivojlanishi  va  jamiyat 

ishlab  chiqarish  kuchlari  usishi  bilan  o’zgarib  boradi.  Iqtisodiyot  muvaffaqiyatli 

rivojlanishda boshqaruv usullarini to’g’ri tanlash xam muxim ahamiyatiiyatga ega. 

Boshqaruv  usullarini  iqtisodiyotning  ma’lum  aniq  soxalarida  amal  qilishning  turli 

yo’llari  orasidagi  umumiy  xodisa  sifatida  ajratish  mumkin.  Masalan,  boshqaruv 

darajalari  bo’yicha  boshqaruv  usullari  (davlat  seqtorini  boshqarish  usullari,  sex, 

korxona,  birlashma,  mintakani  boshqarish  usullari),  yoki  tarmoqlarni    boshqarish 

usullari (sanoat, transport, qishloq xo’jaligini boshqarish usullari) xaqida so’z yuritish 

mumkin. Shuningdek, turli subyektlri tomonidan qo’llaniladigan boshqaruv usullarini 

ajratib ko’rsatish mumkin. Davlat boshqaruvi usullari jamoat tashkilotlarini boshqarish 

usullari.  Yoki  iqtisodiyotning  ayrim  soxalarida  qo’llaniladigan  boshqaruv  usullarini 

(ishlab chiqarishni, moliyaviy soxani, fan va maorifni boshqarish usullari)ni xam ko’zda 

tutish lozim. 

Boshqaruv  tashkilotlari  tizimi  bilan  turli-tumanligi  bu  tashkilotlar  faoliyati 

usullarini  ajratish  uchun  asos  bo’lib  xizmat  kiladi.  Bu  yerda  so’z  vazirliklar, 

assosasiyalar, aksionerlar jamiyati, davlat kumitalarini boshqarish usullari xaqida so’z 

boradi  va  nixoyat,  turli  turkumga  kiruvchi  ishlovchilar  boshqaruv  faoliyatida 

menejerlar,  direqtorlar,  bo’limlar  boshliklari  tomonidan  qo’llaniladigan  boshqaruv 

usullarini ajratib ko’rsatish mumkin. 

Demak,  boshqaruv  nazariya  va  amaliyotida  turli  boshqaruv  usullari  mavjuddir.  Ular 

boshqaruv usullarining xar bir guruxi o’z xususiyatlariga ega bo’lgan tizimni tashkil 

etgan.  Xalq    xo’jaligini  boshqarishda  quyidagi  usullardan  foydalaniladi:  iqtisodiy, 

tashkiliy,  ijtimoiy,  psixologik  va  xuquqiy.  Boshqaruvning  bu  usullari  o’zaro  uzviy 

bog’liqdir, shu sababli ularning birortasiga ortikcha ahamiyatiiyat berish butun ishlab 

chiqarishning  normal  borishi  bo’zilishiga  olib  keladi.  Xozirgi  davrda  bozor 

iqtisodiyotini boshqarishning iqtisodiy usullari muxim ahamiyatiiyat kasb etmoqda. 

Boshqaruvning iqtisodiy usullari kishilarga iqtisodiy manfaatlar orqali ta’sir ko’rsatadi. 

Iqtisodiy  usullarning  moxiyati  xodimlar  va  ishlab  chiqarish  jamoasiga  ular  manfaati 

bo’lishini  ta’minlovchi  iqtisodiy  sharoit  yaratishdan  iboratdir.  Boshqaruv  usullari 

tizimida  iqtisodiy  usullar  yetakchi  o’rinni  egalaydi.  Iqtisodiy  usullar  iqtisodiy  ta’sir 

vositalari  yigindisidan  (narx,  kredit,  biznes-reja,  foyda,  soliklar,  ish  xaki,  iqtisodiy 

ragbatlantirish  va  x.k.),  ya’ni  xo’jalik  faoliyatiga  ta’sir  etishning  xar  bir  jamoa  mos 

xo’jalik bo’g’ini bilan uzviy aloqada amal qilishini ta’minlovchi tadbirlaridan iboratdir. 

Bozor mexanizmining muxim vazifalaridan biri biznes reja va bozorning uzviy bog’liq 

bo’lishiga imkon yaratuvchi pul va tovar resurslari to’g’ri nisbatini ta’minlashdir. 


 

 



Bozor  -  bu  tovar-pul  munosabatlarining  doimo  soklanuvchi  balansidir.  Bozor 

munosabatlari  sharoitida  rejali  iqtisodiyotga  nisbatan  qat’iy  boshqaruv  tizimi 

o’rnatiladi. Bozor tamoyillari xo’jalik raxbarlaridan tashabbuskorlik, korxona faoliyati 

masalalari  bo’yicha  yuqori  natijalarga  erishish  maksadida  kayishqoklik, 

tavakkalchilikni  talab  etadi.  Bozor  iqtisodiyoti  ma’muriy-buyruqbozlik  tizimiga 

nisbatan qarama-qarshi tizim bo’lib, bozorda narx, solik, kredit vositasida tartibga solish 

eng avvalo ijtimoiy maksadda amalga oshiriladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida narx va 

ish xaki o’zgarishni kat’iy tartibga solmay barqarorlikka erishib bulmaydi. 

Shunday qilib, boshqaruvning iqtisodiy usullari juda keng imkoniyatlarga eag bo’lib, 

ular  moxirona  va  o’z  vaqtida  tashkiliy-farmoyish,  ijtimoiy-psixologik  va  xuquqiy 

usullar bilan kushib olib borilgan takdirda yaxshi natijalarga erishish mumkin.  

Korxonalar, aksioner jamiyatlari, firmalarda muxim boshqaruv usullaridan biri - biznes-

rejalardir.  U  iqtisodiy  jarayonlarni  umummilliy  manfaatlarni  ko’zlab,  xo’jalik 

amaliyotida  obyektiv  iqtisodiy  qonunlardan  foydalanish  asosida,  ongli  ravishda,  bir 

maksadga  intilgan xolda boshqarishning o’zaro uzviy bog’liq tizimidan iboratdir. 

Biznes-reja vositasida xal etiladigan asosiy vazifalar quyidagilardan iborat: iqtisodiyot 

rivojlanishi  yunalishlari  va  maksadlarni  amalga  oshirish  yo’llarini  ko’rsatish, 

iqtisodiyotning barqaror, mutanosib usishini ta’minlash, moddiy, mexnat va moliyaviy 

resurslarni tarmoqlar va ishlab chiqarishlar urtasida taksimlash va qayta taksimlash, fan-

texnika  tarakkiyoti  yutuklarini  joriy  etishni  ta’minlash;  tarmoqlararo  integrasiya, 

tarmoq  ichida  ixtisoslashuv  va  sanoat  kooperasiyasini  chukurlashtirish;  xo’jalik 

yurituvchi subyektlar faoliyatini tezkor tartibga solish va koordinasiya qilish. 

Biznes-reja korxona, aksionerlar jamiyati, konsernlar faoliyatining xamma tomonlarini: 

maxsulot  ishlab  chiqarish  va  sotish;  moddiy-texnikaviy  ta’minot  va  ishlab  chiqarish 

fondlaridan foydalanish, mexnat va ish xaki, jamoada ijtimoiy  jarayonlar va x.k.larni 

kamrab  oladi.  Bozor  munosabatlari  sharoitida  ularga  rejalashtirish  borasida  keng 

xuquqlar beriladi. 

 

1.2.  Boshqaruvning tashkiliy farmoyish usuli. 



 

 

 



Xo’jalik tashkilotlarining ishlab chiqarishni boshqarish bo’yicha faoliyati 

boshqaruvning  turli  tashkiliy-farmoyish  usullarini  qo’llash  bilan  bog’liqdir. 

Boshqaruvning  tashkiliy-farmoyish  usullari  boshqaruvchi  va  boshqariluvchi  tizimlar 

samarali faoliyat yuritishini ta’minlovchi ta’sir etish tizimidan iboratdir. Boshqaruvning 

tashkiliy-farmoyish  usullari  iqtisodiy  usullarni  tuldirib,  bozor  iqtisodiyoti  qonunlari. 

Xuquqiy  aqtlarni    xisobga  olish  va  bajarishga  asoslanadi.  Davlat  maxsus  to’zilgan 

boshqaruv  tashkilotlari  vositasida  boshqariladigan  tizimga  ma’muriy  va  tashkiliy 

jixatdan  ta’sir  utkazadi.  Menejment  tizimida  tashkiliy  usullar  umumiy  maksadga 

erishish  uchun  ishlab  chiqaruvchilarning  xamkorlikdagi  xarakati  tartibga  solinadigan 

ma’muriy xujjatlar asosida amalga oshadi. Tashkiliy-farmoyish usulini qo’llash asosini 

boshqaruvning  barcha  tamoyilariga  rioya  qilish  tashkil  etadi.  Nima  sababdan 

boshqaruvning  ma’muriy-farmoyish  usullari  ma’muriy  shakllar  bilan  kushib  olib 

boriladi.  Bu  ko’p  xollarda  tashkiliy  ta’sir  ma’muriy  xuquqni  qo’llash,  ya’ni  qaror  va 

farmoyishlarni  amalga  oshirishga  asoslanadi.  Lekin,  «boshqaruvning  tashkiliy-

farmoyish usuli» tushunchasi «ma’muriy boshqaruv usuli» tushunchasidan bir muncha 


 

kengdir,  chunki  tashkiliy-farmoyish  usullari  boshqaruvning  turli  darajalariga  turli 



kulamda  va  shaklda  tashkiliy  ta’sir  etishni  urganish  masalalarini  xam  kamrab  oladi. 

Tashkiliy-farmoyish  usullari  tashkiliy  aniqlikni  ta’minlaydilar,  tashqiy  tizim, 

boshqaruvning xar bir bo’g’ini vazifalarini belgilab beradi, boshqaruv apparati intizomi 

va faoliyati samaradorligini ta’minlaydi, ishda tartib o’rnatadi, qaror. Farmoyishlarni 

bajaradi,  qadrlarni  tanlaydi  va  joy-joyiga  kuyadi  va  x.k.  Boshqaruvning  tashkiliy 

farmoyish  usullari  ularning  ishlab  chiqaruvchilarga  ta’sir  etish  manbaalari  va 

yunalishlari bo’yicha turlarga ajratiladi. Bunga bog’liq xolda ta’sir etishning tashkiliy-

farmoyish usullari uch guruxga bo’linadi: tashkiliy-barqarorlashtiruvchi, farmoyish va 

intizom. 

Ta’sir etishning tashkiliy-barqarorlashtirish usullari asosiy maksadi xamkorlikda 

ishlash  uchun  tashkiliy  asos  yaratishdir,  ya’ni,  vazifa,  majburiyat.  Javobgarlik  va 

vakolatlarni  taksimlash,  tartib  o’rnatish  va  x.k.  Ma’muriy  ta’sirning  tashkiliy 

shakllarining ikki tashkiliy reglamentlash va tashkiliy meyorlash turi mavjud. Tashkiliy 

reglamentlash  vositasida  davlat  boshqaruvchi  va  boshqariladigan  tizimga  ularning 

maqbul nisbatini, tashkiliy tizimini va xar bir darajada boshqaruv chegaralarini aniqlash 

maksadida  ta’sir  etadi.  Tashkiliy  reglamentlashga  misol  qilib  lavozimlar  xaqida 

Nizomni  ko’rsatish  mumkin.  Tashkiliy  meyorlash  xujjatlari  vositasida  xom-ashyo, 

materiallar  sarfini  meyorlash,  maxsulotlar  ishlab  chiqarishga  mexnat  sarfi  ishlab 

chiqarish  fondlaridan  foydalanish  texnikaviy  va  texnologik  meyorlar  (standartlar, 

meyorlar,  qayta  ishlov  berish  usuli,  tartibi  va    x.k.)  ishlab  chiqarishini  tashkil  etish 

meyorlari  (maqbul  ishlanma  kulami).  Ta’sir  etishning  farmoyish  usullari  cheklovchi 

xujjatlarda  ko’zda  tutilmagan  mavjud  vaziyatdan  kelib  chiqqan  xolda  kundalik  jadal 

boshqarish  maksadida  qo’llaniladi.  Farmoyish  ta’sirining  asosiy  maksadi  boshqaruv 

apparatining  aniq  xarakati,  boshqaruvning  barcha  bo’linma  va  xizmatlari  barqaror 

ishlashini  ta’minlab  berishdan  iborat.  Ta’sir  etishning  farmoyish  usullari  buyruq, 

farmoyish, ko’rsatma va boshqa meyoriy xujjatlar asosida amalga oshiriladi. Buyruq - 

bu raxbarning kul ostidagi xodimlardan ma’lum vazifani bajarishni yozma yoki ogzaki 

ravishda  alab  qilishidadir.  Buyruq  fakat  chiziqli  boshqaruv  tizimi  raxbari  tomonidan 

beriladi. Farmoyish - xodimlardan ayrim ishlab chiqarish va xo’jalik masalalarini xal 

etishni talab qilishdir. Farmoyish boshlik o’rinbosarlari, xizmatlar boshliklari, ular ega 

bo’lgan  vakolatlari  doirasida  beriladi.  Boshqaruv  amaliyotida  qo’llaniladigan  ta’sir 

qilish  usullaridan  biri  -  ogzaki  ko’rsatmadir.  Ta’sir  qilish  usullaridan  biri  -  ogzaki 

ko’rsatmadir.  Ta’sir  etishning  bunday  shaklini  barcha  darajadagi  raxbarlar,  lekin 

ko’pincha  quyi  darajadagi  komandirlar,  brigada  boshliklari,  ustalar  qo’llaydilar. 

Farmoyish  vositasida  ta’sir  etish  bajarish  muddatlari  bilan  fark  kiladi.  buyruq  va 

farmoyishlar  o’zok  yoki  kiska  muddatda  muljallangan  bo’ladi.  Xar  bir  buyruq  yoki 

farmoyishda qanday  vazifa bajarilishi, kachon bajarilishi kerakligi belgilanadi. Ta’sir 

etishning farmoyish usuli tashkiliy ta’sirga nisbatan uning bajarilishini nazorat qilishni 

ko’prok talab etadi. Ijro etishning borishi nazorat qilingandan sung yana farmoyish bilan 

ta’sir etishga extiyoj tugiladi. Farmoyish usulining qo’llanish kulami boshqaruv qadrlari 

malakasi, tashabbuskorligi va kobiliyatiga bog’liqdir. 

 

 



 

 


 

1.3.  Boshqaruvning ijtimoiy-psixologik usullari. 



 

 

 



Boshqaruvning  ijtimoiy-psixologik  usullari  -  bu  ishlab  chiqaruvchi  va 

ayrim shaxslarga ularning ijtimoiy extiyojlari va psixologik xususiyatlariga ta’sir etish 

bilan  boshqarish  vositasidir.  Boshqaruvning  ijtimoiy-psixologik  usullarini  qo’llash 

korxonada  yo’z  berayotgan  ijtimoiy  xodisalarni  chukur  urganish  xodimlar  nerv 

sistemasi kayfiyatiga ta’sir etuvchi psixologik (ruxiy) omillarni bilishni talab etadi. 

Ishlab chiqarish sharoitida sosiologiya kishilar ijtimoiy aloqasi shakllanishining asosi 

bo’lgan mexnat omillarini urganadi, ijtimoiy tizimlar, shu jumladan, ishlab chiqarish 

tizimi  rivojlanishi  va  amal  qilish  qonuniyatlari,  kishilarning  jamiyatning  turli 

katlamidagi  xulk-atvori  qonuniyatlarini  tadkik  kiladi.  ijtimoiy  psixologiya  gurux  va 

omma  psixologiyasining  xususiyatlari,  ularning  shaxsning  ongi  va  xulqiga  ta’siri, 

kishilar faoliyatini ragbatlantiruvchi omillar, kayfiyat, ijtimoiy  fikrni shakllantiruvchi 

omillarni  urganadi.  Shaxs  psixologiyasi  oliy  nerv  faoliyati  turlari  va  inson 

temperamenti, xaraqteri, shaxsning irodasi, kobiliyati, xissiyoti, xotirasi, anglash va xis 

etish  kobiliyatini  urganadi,  mexnat  psixologiyasi  mexnat  faoliyatlari,  shu  jumladan, 

raxbar va mutaxassislar (kasbiy xususiyat va kobiliyatlari, qadrlarni uqitish usullari, ish 

va  dam  olish  tartibi,  qadrlarni  tanlash  va  baxolash  usullari,  mexnat  jarayonining 

psixologik jixatlari) faoliyatini urganadi. Kishilar fikrlash usulida o’zgarish yo’z berishi 

va  ular  madaniy  xamda  bilim  darajasi  ortib  borishi  bilan  ijtimoiy-psixologik  usullar 

ahamiyatiiyati  xam  ortib  boradi.  Bunday  sharoitda  shaxsning  extiyoj  va  manfaatlari 

ma’naviy  soxa  tomon  o’zgarib  boradi.  O’z  mexnatidan  konikishning  muxim  omili 

bo’lib  ishlab  chiqaruvchilarning  raxbar  bilan  o’zaro  yaxshi  munosabati  ishlab 

chiqarishdagi kulay ijtimoiy-psixologik vaziyat xizmat kiladi.  

Boshqaruvning  ijtimoiy-psixologik  usullari  ishlab  chiqarishda  mavjud  ijtimoiy 

mexanizmni  (o’zaro  munosabat  tizimi,  ijtimoiy  extiyojlar)  qo’llashga  asoslanadi. 

Boshqaruvning ijtimoiy usullari ijtimoiy tartibga solish vositasida amalga oshiriladi. 

Ijtimoiy  tartibga  solish  usullari  turli  guruxlar  va  shaxslar  maksadi  va  manfaatlarini 

aniqlash  va  rostlash  yo’li  bilan  ijtimoiy  munosabatlarni  tartibga  solish  va 

uygunlashtirish maksadida qo’llaniladi. Ular jumlasiga ijtimoiy tashkilotlar nizomlari, 

shartnomalar,  o’zaro  majburiyatlar,  ishchilarni  tanlash,  taksimlash  va  ijtimoiy 

extiyojlarni kondirish tizimi kiradi. Ijtimoiy tartibga solish usullari inson omili faolligini 

oshirish, boshqaruvni demoqratlashtirish maksadida xam qo’llaniladi. 

Boshqaruvning psixologik usullari jamoada maqbul psixologik xolat tashkil etish yo’li 

bilan  kishilar  urtasidagi  munosabatlarni  tartibga  solishga  qaratilgandir.  Psixologik 

usullarga kichik gurux va jamoalarni tashkil etish, mexnatni insoniylashtirish, malakali 

qadrlar  tanlash va  ularni  uqitish  va  x.k.lar  kiradi.  Kichik gurux  va  jamoalarni tashkil 

etish  usulini  qo’llash  kichik  guruxdagi  ishchilar  urtasidagi  maqbul  miqdoriy-sifat 

nisbatini  aniqlash  imkonini  beradi.  Mexnat  faoliyatini  insoniylashtirish  deganda 

ranglar, musikaning ruxiy ta’siridan foydalanish, bir xil, o’zgarmas mexnatni bartaraf 

etish,  ijodiy  yondashuvni  kengaytirish  tushuniladi.  Kasbiy  tanlashning  moxiyati  - 

kishilarning  ruxiy  xususiyatlari      ular  bajaruvchiishlariga  eng  mos  bo’ladigan  qilib 

tanlashdan iborat. Shaxsning  ruxiy  xususiyatlari  juslasiga  uning  kizikish va  mayllari, 

kobiliyati,  temperament  va  xaraqteri  kiradi.  Shu  sababli,  raxbar  shaxsga  raxbarlik 

kilganda o’z oldiga inson ruxiy xususiyatlari shakllanishi va rivojlanishini urganishi, 

uning  kiikish  va  kobiliyati,  temperament  va  fe’lini  bilish  vazifasini  quyishi  kerak. 



 

Shaxsning  ruxiy  xususiyatlarini  inson  faoliyatida  ajratib  tushunib  bulmaydi,  chunki 



kishi kobiliyati va fe’li xususiyatlari uning faoliyati va xulqida namoyon bo’ladi. Inson 

xayoti va ommaviy faoliyati uning ruxiy xolatini shakllantiradi. Insonning qanday xayot 

kechirishi, nima bilan shug’ulanishini bilmay vujudga  kelganligi, u yoki bu narsaga 

kobiliyat rivojlanganligi, fe’li shakllanganligini anglab bulmaydi. 

Inson  avvalo  o’zini  ijodiy  shaxs  sifatida  baxolaydi.  Ishchi  mexnatga  bunday 

nuqtai  nazardan  karashga  darrov  kelmaydi:  moddiy  extiyojlar  birlamchi  bo’lib,  ular 

konikkandan sung nisbatan yuqsak insoniy extiyojlar ilgari suriladi. 

Inson  faoliyati  ma’lum  ragbatlantiruvchi  omillarga  asoslangan  bo’lib,  ma’lum 

maksadga erishishga qaratilgandir. Ragbatlantiruvchi omil - maksad munosabati inson 

faoliyati  o’zagidir.  Umumiy  ma’noda  ragbatlantiruvchi  omil  -  bu  insonni  faoliyat 

yuritish uchun undovchi omil bo’lib, maksad esa inson uni amalga oshirish natijasida 

erishishni  xoxlagan  narsadir.  Ragbatlantiruvchi  omil  kishi  xulqining  ichki  kuchidir. 

Psixologiyada o’zok va kiska ragbatlantiruvchi omil ajratiladi. Agar inson faoliyatini 

ragbatlantiruvchi  omil  va  o’z  oldiga  kuygan  maksad  yakin  kelajakka  muljallangan 

bo’lsa, u kiska muddatli, agar ular o’zok istikbolni kamrab olsa o’zok muddatli deyiladi. 

Ragbatlantiruvchi 

omil 

darajasi 



bilan 

insonning 

mexnatga, 

yutuk 


va 

muvaffakiyatsizlikka  nisbatan  bo’lgan  munosabati  uzviy  bog’liqdir.  Fakat  o’zok 

muddatli  ragbatlantiruvchi  omil  mexnatga  ijodiy  munosabatda  bo’lish  manbaidir. 

Raxbarga xos bo’lgan muxim xususiyat kishilar faoliyatini ragbatlantiruvchi omillarni 

yaxshi bilish, xar bir kishini u yoki bu vazifani bajarishga kiziqtira olishdir. Bu ayniqsa, 

u yoki bu korxonaga ishga kirib, ularni kelajakda nima kutishini bilish lozim bo’lgan 

yoshlar bilan ishlashda muximdir. 

 Raxbar  ishini  kim  va  kachon  kaysi  skripkani  chalishi,  kaysi  asbobda  musika 

chalishini  urgangan,  kim  noto’g’ri  chalishi  mumkinligi,  kimni  kaysi  yerga  quyish 

kerakligini bilishi lozim bo’lgan dirijer mexnati bilash solishtirish mumkin. 

Kishi ruxiy xususiyatlarning u bajaruvchi ish talablariga mos kelmasligi o’z kasbidan 

konikmaslik  uni  o’zgartirishga  xarakat  qilishga,  xato  qilish  extimoli  ortishiga  va 

natijada  mexnat  unumdorligi  pasayishiga  olib  keladi..  aksincha,  agar  inson  o’z 

kobiliyatini tulik namoyon kila oluvchi ish bilan bund bo’lsa, u o’z mexnatidan mamnun 

bo’ladi, kasbni tez egallaydi va mexnat unumdorligi yuqori bo’ladi. Inson uchun fakat 

moddiy  ragbat  muxim  deb  xisoblash  noto’g’ri.  Unga  juda  ko’p  narsa  katta  umumiy 

ishda o’z xissasi borligini xis etish, o’zini mexnat orqali namoyon etish, o’z malakasi 

bilan  gururlanishi,  urtoklari  xurmatiga  sazovor  bo’lish  va  x.k.lar  xam  muximdir. 

Ko’pchilik  kishilar  shaxsiy  farovonlikka  boshqalar  xisobiga  erishilgan  shaxsiy 

muvaffakiyat orqali emas, mamlakat iqtisodiyotiga kushgan mexnati xisobiga erishish 

lozimligini  ta’kidlaydilar.  Izlanishlar  mexnat  mexnatga  nisbatan  munosabatga  ta’sir 

etuvchi  ragbatlantiruvchi  omillar  quyidagi  tartibda  taksimlanishini  ko’rsatdi:  mexnat 

moxiyati,  ish  xaki,  yuqori  lavozimga  ega  bo’lish  imkoniyati,  ishning  kizikarliligi, 

mexnatni tashkil etish, ma’muriyatning ishchiga nisbatan munosabati. 

 

 

 



 

 

 



10 

 

 



3.1.  Menejer vazifalari 

 

Menejer - bu maxsus tayyorgarlik ko`rgan bosharishning sir-asrorlari qonun-oidalarini 

chuqur  biluvchi  malakali  muttaxasisdir.  Menejerlar  yollanma  boshqaruvchilar  bo’lib 

aholining alohida ijtimoiy qatlamini tashkil etadi. 

Boshqaruv funksiyalarini bajarishda va jamoat ishlab chiqarishda zamonaviy menejer: 

  rahbar – boshqaruvchi; 

  rahbar – diplomat; 

  rahbar – murabbiy; 

  rahbar – inson; 

  rahbar – innovator sifatida maydonga chiqadi. 

  Har  bir  menejer  o’ziga  xos  boshqaruv  uslubiga  ega.  Uslub  –  bu  ishlash 

boshqarishdagi o’ziga xos yo’l, usul ma’nosini anglatadi. Shu nuqtai nazardan 

quyidagi tushunchalarni ajrata bilish lozim: 

  boshqaruv uslubi; 

  ish uslubi; 

  rahbarning ish uslubi. 

 

Boshqaruv  uslubi  –  bu  boshqaruv  jarayonida  kelib  chiqadigan  muammolarni  hal 

qilish usullari, yo’llari majmuasidir. 



Ish  uslubi  –  bu  boshqaruv  funksiyalarini  samarali  bajarish  maqsadida  biror  bir 

organning yoki rahbarning bo’ysinuvchilarga aniq va nisbatan barqaror ta’sir ko’rsatish 

usuli va yo’llari majmuasidir. Masalan: 

mamlakat boshqaruv organlarining ish uslubi; 

vazirlik, qo’mita, hokimiyatlarning ish uslubi; 

sud, prokuraturalarining ish uslubi; 

korxona, sexlarning ish uslubi; 

ayrim  rahbarlarning  ish  uslubi  va  hokazolar.  Boshqaruvning  turli  pog’ona  va 

bosqichlarida turgan boshqaruv organlari va rahbarlarning ish uslublari har xildir. Shu 

nuqtai nazardan ish uslubi g’oyat ko’p qirrali tushunchadir. 



 

Rahbarga qo’yiladigan talablar 

 

Ma’naviy yetuklik: 

  siyosiy yetuklik; 



  huquqiy yetuklik; 

  axloqiy yetuklik; 



  yuqori saviya va onglik; 

 

ma’rifatchilik; 



  madaniyatchilik; 

  xodimlarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda qodirlik



  topshirilgan ish uchun shaxsiy javobgarlikni his qilish, halollik, vijdonlilik; 

  shaxsiy manfaatlarni jamoat manfaatlariga bo’ysundirishga qodirlik; 



 

kishilarga nisbatan mehribon va e’tiborli bo’lish; 



 

tashabbus va ilg’orlikni qo’llab-quvvatlash qobiliyati; 



11 

 



  prinsipiallik; 

 



tanqidga va chidamli bo’lish, o’z-o’ziga tanqid qila bilish. 

Intizom va mehnatga bo’lgan munosabati: 

  mehnatsevarlik; 



 

jamoa o’rtasida intizomni yo’lga qo’ya bilish; 



  atrofdagilarga mehnatsevarlikni tarbiyalay bilish; 

Bir  noshud  rahbarning  beg’amligi  yuzlab,  minglab  kishilar  taqdirining  bedaxl 

qirralariga  ta’sir  etishi  mumkin.  Boqibeg’am  bu  toifa  rahbarlarning  shu  uslubi  bilan 

murosa qilib bo’lmaydi. 

  ishni  rejali  olib  bera  bilish,  rejasiz  ishlagan  rahbar  xodimlar  jamoasi  oldiga 



qo’yilgan vazifalarni muvaffiqayatli bajara olomaydi. 

Bilim darajasi: 

  iqtisodiyitni bilishi; 



  texnika va texnologiyani bilishi; 

  boshqarish ilmini, funksiyalarni va strukturasini bilish; 



  istiqbolni bilimga qodirligi va h.k. 



Tashkilotchilik qobiliyati: 

  xodimlarni tanlay bilish va ulardan samarali foydalanishni ta’minlay olishligi; 



 

qo’l ostidagilarni mehnatga o’rgatish va tarbiyalashni bilish; 



  jipslashgan jamoani vujudga keltira olish; 

  maqsad sari intiluvchanlik; 



 

kutilmagan vaziyatlarda boshqarish qobiliyatini yo’qotmaslik; 



 

Boshqarish samaradorligini ta’minlay olish. 



  boshqarishni kollegial tarzda tashkil qila olish qobiliyati; 

  ish haqida qisqa va aniq gapirish qobiliyati



  turli manbaalardan ish uchun zarur axborotlarni olish qobiliyati; 

 

rahbarlarni va qo’l ostidagilarni tinglay bilish qobiliyati; 



  asoslangan qarorlarni mustaqil va tez qabul qila bilish qobiliyati; 

 

boshqaruv organi qarorlari bajarish ustidan nazoratini ta’minlay bilish; 



  boshqarish strukturasini takomillashtirib berish qobiliyati va h.k. 



 

3.2. Menejer va uning toifalari 

 

 

Kompaniya firma, korxona, bank, moliya muassasalarining ijroiya hokimiyatga 

ega bo’lgan boshqaruvchi, direktor, rahbar, mudir, ma’muriy bosharuvchi kabilarning 

barchasi ham menejerlar deb yuritiladi. 

 

Menejmentning  ma’nosi  va  mohiyatini  yaxshi  tushunish  uchun  uni  ichki 



tushunchalar  toifalari  bilan  bo’ladigan  o’zaro  munosabatlari  bilan  birgalikda  qarash 

maqsadga  muvofiqdir.  Menejmant  tushunchasini  umumiy    va  ko’proq  shaxsiy 

tushuncha  ko’rinishida  faraz  qilish  mumkin,  masalan:  iqtisod,  bozor,  biznes, 

tadbirkorlik, menejment, marketing.  Umuman olganda iqtisod deb, resurslarni tanlash 

usuliga va xo’jalikni to’g’ri olib borishga aytiladi. 

 

Iqtisod asosini uning birlamchi bo’g’ini – korxona tashkil qiladi.  



Bozor 

iqtisodi  –  mehnat  quroli  xususiy  mulk  prinsipida  va  ishlab  chiqaruvchi 



12 

 

iste’molchilarning o’zaro munosabatlari asosida quriladi. Erkin narx belgilash, mehnat 



bozori, capital, tovarlar mavjudligi bu bozor iqtisodining ajralmasbo’g’ini hisoblanadi, 

bu yerda menejment sohalarini boshqarish va tashkil qilish vazifasini bajaradi. 

  Bozor  itisodida  ishlab  chiarish  tizimining  asosiy  tarkibi  sifatida  firma  xizmat 

qiladi. Firma - bu iqtisodiy va ijtimoiy erkin xqjalik yurituvchi sub’ektdir. Firma tqla 

xo’jalik hisobida ishlaydi va qzining nomiga ega firmaning faoliyati barcha mulk turlari 

asosvda  amalga  oshiriladi,  ya’ni  xususiy,  shirkat,  davlat,  jamoa  tashkilotlari.  Firma 

sarmoyasi  esa  milliy  va  xorijiy,  jismoniy  shaxslar,  xususiy,  davlat  yoki  aralash 

kapitaldan tashkil bqlishi mumkin. Bozor iqtisodida keng tarqalgan terminlardan biri - 

bu  korporatsiyadir.  U  lotincha  sqz  bqlib  birlashma,  jamiyat  ma’nosini  bildiradi. 

Korporatsiya  deb  bir  nechta  korxona,  firma  va  tashkilotlaming  birlashishiga  aytiladi. 

Yuridik  tilda  korporatsiya  umumiy  faoliyat  kqrsatish  uchun  yuridik  va  jismoniy 

shaxslaming birlashishini bildiradi. 

Korporatsiya  -  bu  katta  yoki  ulkan  firmalardir.  Hozirgi  davrda  barcha  bozor 

iqtisodi taraqqiy topgan davlatlarda ishlab chiqarishning kqpgina sohalarida bosh qrinni 

egallaydi.  Menejmentning  boshqaruv  faoliyati  bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  firma  va 

korporatsiyalarda amalga oshadi. Menejment hozirgi zamon adabiyotida keng tarqalgan 

termin  bqlib  «tashkilot»  sqzi  bilan  ishlatiladi.  Keng  ma’noda  u  bir  guruh  umumiy 

faoliyat maqsadiga ega odamlami bildiradi (ikki va undan ortiq). «Tashkilot» atamasi 

firma,  korporatsiya,  bank,  institut,  idora  kabilami  anglatadi.  Biznes  va  tadbirkorlik 

tushunchalari  juda  kqp  umumiylikka  ega  va  amalda  birini  biri  almashishi  mumkin. 

Ammo ulaming ma’nosi biroz boshqacharoq. Biznes qandaydir ishning tijorat amalini 

yoki aloxida korxona siyosatini bajarishni bildirishi mumkin. 

«Biznes» so'zining ma’nosi tijorat, savdo, firma, ishbilarmonlik faoliyatini bildiradi. 

Tadbirkorlik faoliyati - biznesning va iqtisodning turli-tuman sohalarida namoyon 

bqladi.  Uning  farqlanishidagi  xususiyati  aqlli  faoliyati  va  chaqqon  tashabbuskorligi, 

moddiy boylikka tqla yoki qisman ega bqlib ulami qz ishini, qz biznesini tashkil qilish 

uchun  ishlatadi.  Ko'rib  chiqilgan  tushunchalar  tizimiga  menejment  rahbar 

mutaxassislaming aloxida faoliyat turi sifatida va jamoa ishlarini boshqaruvini amalga 

oshirish  kiradi.  Tadbirkor  shaxsiy  ishga  ega,  menejer  esa  kqpyancha  xizmatchi 

hisoblanadi. Unga mehnati uchun mulk egasi haq tqlaydi. 

Menejer - bu tashkilot saviyasining har qanday darajasida xizmatchi hisoblanadi. 

U  odamlar  harakatini  qz  maqsadiga  erishishga  yqnaltiradi.  Menejer  odamlar  guruhi 

birgalikda  ishlagan  erda  bqladi.  Kichik  biznesda  tadbirkor  mulk  egasi  va  menejer 

vazifasini  birga  qqshib  bajaradi.  Aksincha  korporatsiyalarda,  yirik  firmalarda 

boshqaruv saviyasidagi msjenerlar korpusi bir vaqtda kqpincha qisman mulk egasi ham 

hisoblanadilar.  Keng  ma’noda  quyidagi  uchta  sqz,  ya’ni  biznesmen  (ishbilarmon), 

tadbirkor  va  menejer  qzlarining  ma’nolari  bilan  bir-birlariga  qxshaydilar.  Bu  faol 

faoliyat bilan shug’ullanuvchi odam bqlib, u muvaffaqiyatga erishgan taqdirda yaxshi 

moddiy  foyda  keltiradi  (daromad,  foyda,  yuqori  oylik,  dividentlar,  mukofotlar  va 

boshqalar). 



Boshqaruv pog’onasiga qarab menejerlar ham uch toifaga bo’linadi

  Yuqori pog’onadagi meneierlar. 

  O’rta pog’onadagi menejerlar. 

  Quyi pog’onadagi menejerlar. 

 

 

 



13 

 

Yuqori pog’onadagi menejerlar firma istikbolini belgilash uning kelajagi uchun 

ahamiyatli chora tadbirlami ishlab chikish bilan shugullanadi. Bir suz bilan aytganda 

firma andozasini ishlab chikadi vauni amalga oshiradi. 



O’rta pog’onadagi menejerlar firma faoliyatining ayrim tomonlarini, chunonchi, 

ishlab  chiqarish,  tovarlami  sotish,  narx  belgilash,  moliya  faoliyati  yangi  tovarlami 

o’zlashtirish  texnologiyani  qo’llash  mehnatni  tashkil  etish  kabilami  boshqarish  bilan 

shug’ullanadi. 



Quyi  pog’onadagi  menejerlar  quyi  bo’g’inda,  masalan,  tsex  bo’lim  brigade 

doirasida  ishni  tashkil  etish,  kunlik,  xaftalik,  oylik  ish  topshiriqlarining  bajarilishini 

boshqarib boradi. 

To’g’ri,  korxonani  boshqarish  mulk  egasining  vazifasi  deyishimiz  mumkin.  Amino 

boshqarish uchun mulk egasi bo’lish shart enias. Shu xususdan orkestmi boshqaruvclii 

direjer imisiqa asboblarining egasi bo’linasa ham uz ishini qilaverishini eslash o’rinli. 

Boshqarish vazifasini korxona egasining o’zi yoki yollangan ammo mulkdor nomidan 

ish  quruvchi  menejer  bajaradi.  Iqtisodiy  aloqalar  niurakkablashgan  sari  menejer 

xizmatiga  talab  oshadi.  o’z  ishining  ustasi  farang  bo’lgan  maxsus  ijtimoiy  toifa 

menejerlar  toifasi  paydo  bo’ladiki.  lining  alohida  ijtimoiy  maqomi  bor.  Ular  g’oyat-

murakkab.  o’ta  mas’uliyatli  ish  bilan  shug’ullanishi,  firmaning  hayot-momotiga 

javobgar bo’lgani uchun yollanib ishlovchilar orasida eng katta xizmat haqi oladilar. 



 

 

1.3.  Rahbarga qo’yiladigan talablar 

 

Rahbar bir qator talablarga javob berishi kerak. “Rahbarlik qilish” degan so’zga 

izohli lug’atlarda boshqarish, maslahat berish, kuzatish, yo’naltirish, ko’rsatma berish 

degan turli ma’lumotlar berilgan. Rahbarlik uslubidagi salbiy qusurlarai bartaraf etish 

degani-  bu  boshqarislining  barcha  unsurlariga  e’tiborni  kuchaytirish  demakdir.  Eng 

awalo  rahbar  yuqoridagi  nuqsonlardan  xoli  bo’lishi  va  ish  uslubini  quyidagi  ijobiy 

fazilatlar zamirida taslikil qilishi lozim: 

 



Rahbar  o’z  huquq  va  vakolatidan  luniundavlat  inanfaatlarini  jainoa  va 

xodiinlarning  shaxsiy  inanfaatlari  bilan  uyg’nn  ohb  borishda  mohirona 

foydalanish  zarur.  Anmio  davlat  nienfaatlariga  putur  etkazmasdan.  shaxsiy 

manfaatlar iiinum manfaatlarga bo’ysinishi lozim. 

 

Ishlab chiqarishni faqat jamoada obro’-e’tiborga ega bo’lgan rahbargina yaxshi 



boshqaraoladi. Ayni paytda shuni imutmaslik kerakki, obro’ faqat xizniat mavqei 

bilan  emas,  balki,  awalo,  bilirn,  tajriba,  ishga  va  xodimlarga  munosabat  bilan 

orttiriladi. 

Rahbar  vazrnin,  har  qanday  vaziyatda  hamo’zini  tutabiladigan.  odobli  va 

xushinuomala bo’lislii zurur. O’z xatti- harakatini nazorat qila oladigan. kayfiyati va 

sezgilarini  tiya  biladigan.  yurish  turishida  bo’ysinuvchilarga  o’mak  ko’rsatadigan 

bo’lishga  majburdir.  Buyruq  hanmiaga  ham  yoqavennaydi.  Shu  sababli  bo’yinuvchi 

xodimlarga  beriladigan  farmoyish  faqat  bevosita  buyruq  shaklida  bo’hnasdan,  balki 

topshiriq va vazifa, maslahat tarzida ham bo’lishi kerak. Bu o’rinda quyidagi ibratli ish 

uslubini bilisli foydadan xoli emas. 

 


14 

 

 



Xulosa. 

 

Ayrim  tadqiqotlar  menejmentni  kishilardan  nafli  samaralar  olish  sanʼati,  deb 



hisoblaydilar.  Mukammal  menejment  ning  xos  belgilari:  faoliyatga,  izlanishga 

tarafdorlik; oddiy tuzilma va kamsonli xodimlar; isteʼmolchiga yaqinlik; unumdorlikni 

taʼminlashda  insonning  hal  qiluvchi  oʻrni;  tadbirkorlikni  ragʻbatlantiruvchi  mustaqil 

idora qilish huquqi; asosiy faoliyat turiga birlamchi eʼtibor; hammadan koʻra yaxshiroq 

tanish  boʻlgan  sohaga  kirishish;  erkinlik  va  kuchli  nazoratni  birgalikda  qoʻllash. 

Firmalarning menejment tizimi umumiy menejment,  funksional menejment, moliyaviy 

menejment,  marketing  ishi,  xodimlar  ishini  boshqarish,  ishlab  chiqarish  Menejment, 

ilmiy-texnika ishlarini boshqarish va boshqalarni oʻz ichiga oladi. 

Menejment  nazariyasi  va amaliyoti  evolyusiyasi turli  xil  qarashlarda  oʻz  ifodasini 

topdi.  Mac,  20-asrning  50—60  yillarida  asosiy  eʼtibor  boshqarishning  tashkiliy 

tuzilishiga  qaratilgan  boʻlsa,  60—70-yillarda  strategik  rejalashtirishdan  strategik 

boshqarishga oʻtish davri boʻldi. 20-asrning oʻrtalariga kelib menejment Oʻzbekistonda 

tez  surʼatlar  bilan  rivojlandi.  1966  yilda  OʻzR  FA  Kibernetika  institutining  tashkil 

qilinishi, akademik V. K. Qobulov boshchiligida olib borilgan nazariy, uslubiy, amaliy 

i.t. ishlari respublikada menejment fanining rivojlanishiga asos boʻldi. 20-asr oxiri — 

21-asr boshlarida menejment Oʻzbekistonda maxsus fan sifatida oliy oʻquv yurtlarida 

oʻqitila boshladi, menejmentga doir tadqiqotlar yoʻlga qoʻyildi, darsliklar yozildi. Inson 

avvalo o’zini ijodiy shaxs sifatida baxolaydi. Ishchi mexnatga bunday nuqtai nazardan 

karashga darrov kelmaydi: moddiy extiyojlar birlamchi bo’lib, ular konikkandan sung 

nisbatan yuqsak insoniy extiyojlar ilgari suriladi. 

Inson  faoliyati  ma’lum  ragbatlantiruvchi  omillarga  asoslangan  bo’lib,  ma’lum 

maksadga erishishga qaratilgandir. Ragbatlantiruvchi omil - maksad munosabati inson 

faoliyati  o’zagidir.  Umumiy  ma’noda  ragbatlantiruvchi  omil  -  bu  insonni  faoliyat 

yuritish uchun undovchi omil bo’lib, maksad esa inson uni amalga oshirish natijasida 

erishishni  xoxlagan  narsadir.  Ragbatlantiruvchi  omil  kishi  xulqining  ichki  kuchidir. 

Psixologiyada o’zok va kiska ragbatlantiruvchi omil ajratiladi.  



15 

 

 



 

                               Foydalanilgan adabiyotlar. 

1.      О‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi.-T.: О‘zbekiston, 2009. – 40 b.  

2.       О‘zbekiston  Respublikasining  2003  yil  11  dekabrdagi  “Xususiy  korxona 

tо‘g‘risida”gi Qonuni. -О‘zbekiston Respublikasi qonun xujjatlari tо‘plami. № 3 - T.:  

Adolat, 2004. – 7-9 b.  

3.     “Monopoliyaga qarshi ishlarni tartibga solish va raqobatni rivojlantirish tizimini 

yanada  takomillashtirish  chora-tadbirlari  tо‘g‘risida”  :  О‘zbekiston  Respublikasi 

Prezidentining 2010 yil 26 fevraldagi PF-4191-son Farmoni // О‘zbekiston Respublikasi 

qonun hujjatlari tо‘plami – 9 son – 2010- 9 mart. 

4.     “Barkamol avlod yili” davlat dasturini ishlab chiqish va amalga oshirish bо‘yicha 

tashkiliy  chora-tadbirlari  tо‘g‘risida:  О‘zR  Prezidentining  Farmoyishi.  2009  yil  9 

dekabr //Xalq sо‘zi. -2009. - № 238. – mo dekabr. – 1 b. 

5.     О‘zbekiston Respublikasi Prezidentining ”Bozor islohotlarini chuqurlashtirish va 

iqtisodiyotni yanada erkinlashtirish sohasidagi ustuvor yо‘nalishlar amalga oshirilishini 

jadallashtirish chora-tadbirlari tо‘g‘risidagi” Farmoni// Xalq sо‘zi, 2005 , 15 iyun. 

6.      О‘zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  “Tadbirkorlik  subyektlari  tomonidan 

taqdim  etiladigan  xisobot  tizimini  takomillashtirish  va  uni  noqonuniy  talab  etganlik 

uchun javobgarlikni kuchaytirish tо‘g‘risida” Farmoni// Xalq sо‘zi, 2005,15 iyun. 

8.О‘zbekistan  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasining  О‘zbekiston  Respublikasi, 

Prezidentining “Aholi bandligini oshirish hamda mehnat va axolini ijtimoiy muxofaza 

qilish  organlari  faoliyatini  takomillashtirish        chora-  tadbirlari  tо‘g‘risida”  2007  yil 

6apreldagi  PK-616  sonli  qarolrni  amalga  oshirish  chora-tadbirlari  haqida”gi  qarori 

О‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlis palatalarining Axborotnomasi, 2007, №5 

 

 



 

Download 0,49 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish