Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xozazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

Gyugens prinsipi. 

Ko'rsatkichlar bilan zarrachalar tezligi ko'rsatilgan. Yugurayotgan to'lqindan farqli ravishda turg'un to'lqinda 

energiya uzatilishi kuzatilmaydi. Energiya davriy ravishda, muhitni elastik deformasiyalab, kinetik 

energiyadan potensial energiyaga va teskariga o'tib turadi. Qaytish nuqtalarida, tushayotgan va qaytayotgan 

to'lqinlar tebranishi bir xil fazada sodir bo'ladi, shuning uchun bu tebranishlar qo'shilganda amplitudalar 

kuchayadi. 

---

Yorug’likni  tusiqlardan  o’tishda  geometrik  optika  qonunlaridan  og’ishi  (t/ch  yunalishdan) 

Difraksiya  deyiladi.  Masalan  tusiqni  orqasida  aniq  soya  hosil  bo’lsa,(geometrik)  bu  Difraksiya 

emas.  Soyani  urnida  yorug  yo’l  hosil  bo’ladi,  Yorug’lik  geometrik  optika  qonunlaridan  og’adi 

(chetlashadi). 

 

Masalan: B ekranda d tirqish katta bo’lsa A ekranda aniq soya, doira hosil bo’ladi. 4-rasm. Agar 

d<<="" 

i=""> 

 

 

                                        4-rasm 

 

Bu hodisalar Gyuygens-Frenel prinsipi asosida tushuntiriladi.(2-rasm). Bu hodisalarga yorug’lik 

Difraksiyasi 

deyiladi. 

 

Gyuygens prinsipiga ko’ra S-manbadan to’lqin yetib kelgan har bir nuqta o’zidan keyingi to’lqin 

uchun manba hisoblanadi. Masalan S  -  manbadan B ekranni nuqtalariga to’lqin yetib keldi. A 

ekranga 

ikkilamchi 

manbalardan 

tarqalgan 

to’lqinlar 

yetib 

boradi. 

(2-rasm) 

 

 

 

5-rasm 

 

Mana  shu  prinsipga  ko’ra  yorug’lik  tirqish  va  tusiq  orqasida  diffraksion  manzara  hosil  qiladi. 

Ikkilamchi 

to’lqinlar 

kogerent 

va 

interferensiyalanadi. 

 

---

Frenel  to’lqin  frontini  zonalarga  bo’ladi.  Mos 

ravishda  har  zonada  yorug’lik  to’lqin  amplitudasini 

A

1

,  A

2

,  A

3,…,

 A

m 

deb  belgilanadi.  Bunday  holda 

tirqishga  qancha  frenel  zonasi  sig’ishiga  bogliq  (3-

rasm). B nuqtadagi intensivlik A=A

1

/2+A

m

/2 formula 

bilan  topiladi.  Agar  tirqishga  toq  sondagi  frenel 

zonasi  sig’sa  intensivlik  katta  bo’ladi.  Agar  m  -  juft 

bo’lsa  intensivlik  odatdagidan  kam  bo’ladi.  A  – 

to’lqin  ampletudasi  yoki  A

2

-  energiyani  bildiradi. 

 

  

 

6-rasm 

 

Gyuygens prinsipini to’ldirib Frenel to’lqin frontini zonalarga bo’ladi. (4-rasm). S manbani o’rab 

olgan 

sferaning 

kichik 

elementlari 

ikkilamchi 

manbalar 

bo’lishi 

mumkin. 

 

^ S-manbadan tarqalgan yorug’lik F-sfera sirtidagi bir nuqtaga yetib kelib ikkilamchi manba hosil 

qiladi.