Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universitet

Bir taktli o'zgartirgichlar
 
Tranzistorli o'z-o'zidan qo'zg'atishli o'zgartirgichlarning (avtogeneratorlar) 
o'zgarmas kuchlanishni o'zgartirish jarayonini 1-rasmda keltirilgan tuzilish 
sxemasidan foydalangan holda tushuntirish mumkin. O'zgarmas tok manbai 
Akkumulyator batareyasi (AB) hisoblanib, undan uncha katta bo'lmagan Ukir 
kuchlanish TV transformatorga beriladi. Tr transformator o'zgaruvchan 
kuchlanishning shakllanishi va uning qiymatini o'zgartirish uchun xizmat qiladi. 
Akkumulyator kuchlanishi o'zgarmas bo'lganligi uchun akkumulyator va
transformator orasiga o'zgarmas tok zanjirini davriy ravishda uzish va ulash 
maqsadida 350...400 Gtsli tok uzgichi qo'yish zarur. O'zgarmas tok uzgichi sifatida 
tranzistorli G generator xizmat qiladi.
Transformator birlamchi cho'lg'amidagi tokning uzilishi magnit o'tkazgichda 
vaqt bo'yicha o'zgaruvchan F(t) magnit oqimini vujudga keltiradi. Natijada 
cho'lg'amlarda magnit oqimi o'zgarish tezligiga va cho'lg'am o'ramlar soniga 
proportsional bo'lgan EYuK induktsiyalanadi. Shunday qilib o'zgarmas kuchlanishdan 
to'g'ri burchakli impulьslar shaklidagi o'zgaruvchan kuchlanish olinadi, ya'ni 
invertorlash amalga oshiriladi. To'g'ri burchakli impulьslar transformator yordamida 
amplituda bo'yicha o'zgartiriladi va keyin F siliqlovchi filьtrli T to'g'rilagichga 
beriladi. To'g'rilagich chiqishidan kirish kuchlanishidan talab qilingan qiymatga 
farqlanuvchi o'zgarmas kuchlanish olinadi. 
1-rasm. O'z-o'zidan qo'zg'atishli bir taktli o'zgartirgich (avtogenerator)ning
tuzilish sxemasi 

---

O'z-o'zidan qo'zg'atishli tranzistorli bir taktli o'zgartirgichning (2-rasm) 
printsipial sxemasi UKIR o'zgarmas kuchlanish manbai, avtogenerator sxemasi 
bo'yicha kalit rejimda ishlovchi VT tranzistorda yig'ilgan tok uzgichi, magnit 
o'tkazgichi to'g'ri burchakli gizterezis halqali impulьsli TV1 transformator, T bir yarim 
davrli to'g'rilagich, F filьtr va yuklamadan tashkil topgan. 
O'zgartirgichning ishlash printsipi impulьs transformatori birlamchi 
cho'lg'amida kalit ravishda ishlovchi VT1 tranzistor yordamida o'zgarmas tokni 
uzishga asoslangan. Kollektor zanjiriga Ukir o'zgarmas kuchlanish qo'yilganda 
transformatorning Wk birlamchi cho'lg'amidan tok oqib o'ta boshlaydi. Ulanish 
momentidan boshlab tok oniy ravishda emas, ma'lum qonun bo'yicha ortadi. Shuning 
uchun tok impulьs transformatori magnit o'tkazgichida o'suvchi magnit oqimini 
vujudga keltiradi. Bu o'zgaruvchan magnit oqimi Wb teskari aloqa cho'lg'amida 
o'zinduktsion EYuKni vujudga keltiradi. Wb teskari aloqa cho'lg'amining uchlari 
baza-emitter oraliqqa shunday ulanganki, kollektor toki ortganda bazaga ochuvchi 
potentsial keladi. Tranzistor ochila borib, bundan keyingi kollektor tokining ortishiga 
imkoniyat yaratadi, ya'ni sxemada musbat teskari aloqa amalga oshiriladi. Kollektor 
va baza toklarining bunday ko'chkisimon ravishda tez ortishi magnit oqimi 
to'yinguncha davom etadi. Keyin bu toklarning ortishi to'xtaydi va o'zgarmas tokda 
transformator cho'lg'amlarida EYuK induktsiyalanmaydi. Natijada tranzistor bazasiga 
ochuvchi potentsial kelmaydi va u yopila boshlaydi.