Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti samarqand filiali

3.1. Bog’langan ro’yxatlar tarixi 
Bog’langan  ro’yxatlarning  asosiy  printsipi  juda  oddiy  bo’lib,  bu 
ma’lumotlar  tuzilmasi  yozuvlar  ketma-ketligidan  tashkil  topadi,  har  bir  yozuv 
ma’lumotning  o’zini  va  ketma-ketlikdagi  keyingi  yozuvga  ko’rsatkich 
maydonlaridan  iborat  bo’ladi.  1-rasmda  uchta  butun  sonli  yozuvdan  tashkil 
topgan bog’langan ro’yxatga misol keltirilgan. 
1-rasm. Bog’langan ro’yxatga misol 
 
Rasmdagi  oxirgi  yozuvda  ko’rsatkich  mavjud  emas,  lekin  u  NULL  ni 
ko’rsatib  turadi.  Ro’yxatlar  asosida  stek,  navbat  va  dinamik  massiv  kabi 
ma’lumotlar tuzilmalarini tadbiq qilish mumkin.  
Yuqorida aytilganidek, massiv elementlari xotiradan tartib bilan joylashadi, 
ro’yxat  elementlari  esa  tartibsiz  joylashishi  mumkin.  Umuman  olganda,  yangi 
elementni ro’yxatga qo’shish ixtiyoriy pozitsiyasidan amalga oshirilishi mumkin. 
Ammo ro’yxatga element qo’shish uchun qo’shimcha resurslar talab etiladi. Bular 
element  qo’shish  uchun  ro’yxatni  to’liq  qarab  chiqish  va  kerakli  pozitsiyani 
aniqlash uchun talab etiladi.   
Klassik C tilida bog’langan ro’yxatlarni tadbiq qilish uchun ichki qurilgan 
konstruktor mavjud emas, ba’zi boshqa dasturlash tillarida, masalan Lisp da ichki 
o’rnatilgan  tizim  mavjud.  Bog’langan  ro’yxatlarning  rasmiy  “tug’ilgan  kuni” 

---

42 
 
1955  yil  deb  qabul  qilingan.  Bu  tuzilma  mashinalar  nazariyasi  mantig’i  va 
shaxmat  masalalarini  yechish  algorimtlari  muammosi  kesishmasida  paydo 
bo’lgan.  Boshida  bog’langan  ro’yxatlar  lingvistik  masalalarda  tabiiy  tilni 
tranlyatsiya  (tarjima)  qilish  muammolarini  yechishda  qo’llanilgan.  1958  yilda 
Lisp  tili  paydo  bo’ldi  va  bog’langan  ro’yxatlar  ushbu  tilning  tayanch  tuzilmasi 
bo’lib qoldi.  
Bog’langan ro’yxatlar operatsion tizimlarni ishlab chiqishda ham qo’llanila 
boshladi,  masalan  fayl  tizimlarini  tadbiq  qilishda.  TSS/360  operatsion  tizimini 
ishlab  chiqishda  IBM  kompaniyasi  ikki  bog’lamli  ro’yxatlarni  ishlab  chiqdi  va 
ushbu ro’yxatlar asosida fayl tizimlaridagi xatoliklarni to’g’rilashda foydalandi. 
Ya’ni  agar  katologlarni  tekshirishda  elementda  xatolik  uchrasa,  uni  oldingi 
versiyasi bilan almashtirish uchun ikki bog’lamli ro’yxat tuzilmasi qo’llanilgan.