Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti nukus filali

1.3. Geoaxborot tizimlarining tuman drenaj tizimini loyihalashga doir amaliy 

masalalar yechishga tadbiqi 

 

O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgan qisqa vaqt ichida shaharlar 

obodonchilik darajasini oshirishga katta e`tibor berilmoqda. 

Misol 

tariqasida 

shaharlar 

infrastrukturasini 

yaxshilash, 

shahar 

hududlaridagi  ekologik  vaziyatni  yaxshilash,  tuproq  va  suv  resurslaridan  oqilona 

foydalanish  va  yer  osti  gidrosferasini  yaxshilash  shahar  aholisini  turmush  tarzini 

yaxshilishda  katta  imkoniyatlar  ochadi,  ana  shu  o`rindagi  muhim  masalalardan 

bo‘lib  shaharlarni  obodonlashtirishda  yer  osti  sizot  suvlarining  satxini  me`yorida 

saqlash  hisoblanadi. 

---

17 

Bunda  shahar  suv  va  tuproq  resurslarini  hisobga  olgan  holda 

ko‘kalamzorlashtirish  muammolarini  hal  etish,  shahar  transportlarini  tashkil 

qilishda,  transport  vositalarining  chorahalarda  uzoq  turib  qolishiga  yo‘l 

qo‘ymaslik,  masalan  yangi  ko‘priklar  qurish,  yo‘llarni  ta`mirlash,  vodoprovod 

shaxobchalarining  monitoringini  tashkil  qilish  kabilar  muhim  masalalar  qatoriga 

kiradi. 

Tumanda barpo etilgan va mavjud hududlar yer osti sizot suvlarini miyorida 

saqlash  va  ularga  qarshi  o‘z  vaqtida  choralar  ko‘rish  va  obodonligini  yanada 

oshirish  uchun  tuman  geografik  joylashuviga  qarab  drenaj  tizimlari  yo‘lga 

qo‘yilgan.    Keyingi  10-15  yil  orasida  Qoraqalpog‘iston  Respublikasining 

infrastrukturasi  sezilarli  darajada  o‘zgarganligini  ko‘rishimiz  mumkin,  jumladan 

Amudaryo  tumanida  katta  yangi  qurilishlar,  yangi  aholi  punktlari,  yangi 

ko‘kalamzor  maydonlar  barpo  etilganligini  ko‘rishimiz  mumkin.  Tuman  drenaj 

tizimini o‘rnatishda asosan qo‘yidagilarga e`tibor qaratiladi:  



 

Tumanning geografik joylashuvi o‘rganib chiqiladi. 



 

Tuman aholi punktlarini hisobga olgan holda yangi xaritalar tuziladi. 



 

Tuman  ko‘kalamzorlashtirish  maydonlarini  o‘lchamlari  olinadi  va 

joylashishiga qarab drenaj tizimi qo‘llanish turlari tanlanadi. 

Tuman 

ko`chalarini 

va 

aholi 

punktlarini 

ko`kalamzorlashtirishda 

qo‘yidagicha ish ko‘riladi: 

1.

 

Ko‘chalardagi noyob daraxtlar xisobga olinadi va tizimlanadi. 

2.

 

Shaxar ko‘chalarining suv bilan ta‘minlanish darajasi o‘rganib chiqiladi. 

3.

 

Shaxar  ko‘chalari  planiga  asosan  manzarali  daraxt  va  gul  ko‘chatlari 

ekish hududlari aniqlanadi. 

4.

 

Har  bir  ekilgan  daraxtning  joylashish  koordinatalari,  atributlari 

aniqlanadi. 

5.

 

Ana  shu  ma‘lumotlar  asosida  tuman  obodonlashtirish  kartografik 

modelining ma‘lumotlar bazasi ishlab chiqiladi. 

6.

 

 Ma‘lumotlar  bazasi  asosida  tumanni  obodonlashtirish  GIS  modeli 

yaratiladi. 

---

18 

GIS  modelni  yaratish  ArcGIS  dasturiy  paketi  asosida  2  bosqichda  olib 

boriladi: 



 

Arc  Catalog tizimi  yordamida  model  strukturasi  aniqlanadi va  topologik 

elementlari  kiritiladi.  Natijada  geoma‘lumotlar  bazasi  strukturasi  hosil 

bo‘ladi. 



 

Arc Map dasturida tuman yoki biror hudud uchun obodonlashtirish GAT 

modeli yaratiladi. 

Yaratilgan  elektron  kartografik  model  asosida  tuman  ko‘chalari  va  noyob 

daraxtlar  taqsimoti,  ariqlar  va  ularning  suv  ta‘minoti,  daraxtlarning  rivojlanish 

jarayonlarini  o‘ragnish  kabi  hisoblash  eksperimentlari  o‘tkazish  mumkin  va  shu 

asosida obodonlashtirish rejasini tahlil qilish, o‘zgartirishlar kiritish mumkin. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

19