Kommunikativ muloqot nimalarni o’z ichiga oladi

O’smirlik davri
Eng murakkab va shu bilan birga muhim taraqqiyot bosqichidir. Ilk o’smirlik 11-13 yoshni, katta o’smirlik 14-15 yoshlarni o’z ichiga oladi. O’smirlik – organizm taraqqiyotidagi shiddat va notekislik bilan xarakterlanib, bu davrda tananing intensiv tarzda rivojlanishi va suyaklarning qotishi ro’y beradi. Yurak va qon tomirlar faoliyatida ham notekislik bo’lib, bu ham bola fe’lining o’zgaruvchan, dinamik va ba’zan noma’qulliklar va noqulayliklarni keltirib chiqaradi. Bular albatta asab tizimiga ham o’z ta’sirini ko’rsatib, bola tezga achchiqlanadigan yoki tormozlanish yuz berganda anchagacha depressiya holatidan chiqolmaydigan tushkunlikda qolishi ham mumkin.
O’smir jismoniy taraqqiyotini belgilovchi asosiy omil jinsiy balog’at bo’lib, u nafaqat psixik, balki ichki organlar faoliyatini ham belgilaydi. Shu bilan bog’liq holda ongli (ko’pincha ongsiz) jinsiy mayllar, shu bilan bog’lik noxush his-kechinmalar, fikrlar paydo bo’ladiki, bola ularning asl sababini ham tushunib yetolmaydi. Psixik taraqqiyotning o’ziga xosligi shundaki, u muttasil rivojlanib boradi, lekin bu rivojlanish ko’plab qarama-qarshiliklarni o’z ichiga oladi. Bu taraqqiyot o’quv jarayonida kechgani uchun ham to’g’ri tashkil etilgan o’quv faoliyati bola psixikasining muvozanatiga ta’sir ko’rsatib, uning turli fikr-o’ylardan chalg’ishiga zamin yaratadi. Ayniqsa, diqqat, xotira, tafakkur jarayonlari rivojlanadi. Ayni shu davrda bola mustaqil ravishda fikrlashga intila boradi. Chunki bu davrda u ko’proq o’z fikr-o’ylari dunyosida mushohada qilish, olam va uning sirlarini bilishga, nazariy bilimlarni ko’paytirishga intiladi. Buning sababi – yana o’sha kattalikka o’tish bo’lib, bolada o’ziga xos “kattalik” hissi paydo bo’lib, bu narsa uning gapirishi va fikrlashlarida ham ifodalanadi. Shuning uchun ham maktabda berilgan mustaqillik va to’g’ri tashkil etilgan o’qish sharoitlari, samimiylik muhiti, o’smirning mustaqil fikrlashiga katta imkoniyatlar ochishi va undagi ijodiy tafakkurni rivojlantirishi mumkin. Shunga bog’liq tarzda o’smirning o’z falsafasi, o’z siyosati, baxt va muhabbat formulasi yaratiladi. Mantiqan fikrlashga o’rganishi esa unga o’zicha aqliy operasiyalarni amalga oshirish, tushunchalar va formulalar dunyosida harakat qilishga majbur qiladi. Bu o’ziga xos o’smirlik egosentrizmining shakllanishiga – butun olam va uning qonuniyatlari unga bo’ysunishi kerakligi fikrining paydo bo’lishiga olib keladi. Shuning uchun ham aynan o’smirlik paytida bolalar o’z ota-onalari bilan hadeb tortishaveradilar. Aniq bir to’xtamga kelolmasa ham tortishish biror firkni izhor qilish ehtiyojining o’zi unga juda yoqadi.