Komiljon Xasanov im-90 Test 1-Vazifa

---

Komiljon Xasanov
IM-90 
Test
1-Vazifa 
1.
b
2.
d
3.
c
4.
e
5.
c
6.
c 
7.
a 
8.
b 
9.
b 
10.a
11.c 
12.d 
14.d 
15.b 
16.a 
17.c 
18.d 
19.d 
20.c 
2-vazifa 
Asosiy tayanch tushunchalar 
1.
d 
2.
a 
3.
g 

---

4.
b 
5.
f 
6.
j
7.
z 
8.
k 
9.
k 
10.i 
3-vazifa 
Savol va javob 
1.
 
Bozor va bozor iqtisodiyotini tartiblashtirish va uni boshqarishda talab, taklif, 
narx va raqobat usullari qo’llaniladi. Raqobat ko’p qirrali iqtisodiy xodisa bo’lib, 
u bozorning barcha sub‘ektlari o’rtasidagi murakkab munosaba
tlarni ifodalaydi. 
2.
 
Raqobat -
bozor sub‘ektlari iqtisodiy manfaatlarining to’qnashuvidan iborat 
bo’lib, ular o’rtasidagi yuqori foyda va ko’proq naflilikka ega bo’lish uchun 
kurashni anglatadi. Raqobatning mazmuni, uning vazifalarini ko’rib 
chiqish 
orqali yanada kengroq namoyon bo’ladi.
Hozirgi bozor iqtisodiyotida 
raqobatning quyidagi asosiy vazifalarini ajratib ko’rsatish 
mumkin: 
1. Tartibga solish vazifasi; 
2. Resurslarni joylashtirish vazifasi; 
3. Innovatsion vazifa; 
4. Moslashtirish vazifasi; 
5. Taqsimlash vazifasi; 
6. Nazorat qilish vazifasi. 
Raqobat ishtirokchilari quyidagi 
sub‘ektlardan iborat bo’ladi:
1. Ishlab chiqaruvchi va sotuvchilar o’rtasida;
2. Iste‘molchi va xaridorlar o’rtasidа.

---

Ularning asosiy maqsadlari 
ko’proq foyda olish va ko’proq naflilikka erishishdir. Buni 
chizma ko’rinishda ham tasvirlash mumki
n. 
Raqobatning tartibga solish vazifasi - 
bu ishlab chiqarishni talabga (iste‘mol) 
muvofiqlashtirish maqsadida taklifga ta‘sir o’tkazishdan iborat. Talab ko’p bo’lsa, 
taklif ko’payadi va narxga ham bog’liq bo’ladi, iqtisodiyot bozor qonunlari asosida 
tartibga solinadi. 
Raqobatning resurslarni joylashtirish vazifasi 
ishlab chiqarish omillarini ular eng ko’p 
samara beradigan korxona, hudud va mintaqalarga oqilona joylashtirish imkonini 
beradi. 
Raqobatning innovatsion vazifasi 
–
fan-texnika taraqqiyoti yutuqlariga asoslanuvchi 
hamda bozor iqtisodiyoti sub‘ektlarining rivojlanishini taqozo etuvchi turli kurinishdagi 
yangiliklarning joriy etilishini bildiradi. 
Raqobatning taqsimlash vazifasi 
–
ishlab chiqarilgan ne‘matlar yalpi hajmi (YaIM)ning 
iste‘molchilar o’rtasida taqsimlanishiga bevosita va bilvosita ta‘sir o’tkazadi.
Raqobatning nazorat qilish vazifasi 
bozordagi ba‘zi ishtirokchilarning boshqa bir 
ishtirokchilar ustidan 
monopolistik hukmronlik o’rnatishiga yo’l qo’ymaslikka 
yo’naltiriladi.
3. 
Raqobatning to’rtta shakli
mavjud: 
1. Erkin raqobat; 
2. Monopolistik raqobat; 
3. Monopoliya; 
4.Oligopoliyadir.
Erkin raqobat sharoitida bir xil mahsulot ishlab chiqaruvch
i tarmoqda juda ko’p sonli 
korxonalar mavjud bo’ladi. Korxonalar mahsulot narxi ustidan sezilarsiz nazoratni 
amalga oshiradi, chunki korxonalar soni ko’p bo’lganligi sababli umumiy ishlab 
chiqarish 
hajmi 
unga 
katta 
bo’lmaydi.
Sof monopoliyada tarmoq bitt
a firmadan iborat bo’lishi sabali, u mavjud mahsulot 
(xizmat)ning yagona ishlab chiqaruvchisi hisoblanadi va yakka hukmronlik shakllanadi.
Monopolistik raqobat 
o’z ichiga ham monopoliya, ham raqobat unsurlarini oladi. 
Tarmoqdagi bir turdagi mahsulotning unlab ishlab chiqaruvchilari bir-birlari bilan qulay 
narx hamda ishlab chiqarish hajmiga erishish borasida raqobatlashadilar.

---

Oligopoliya 
tarmoqda u qadar ko’p bo’lmagan korxonalarning mavjud bo’lishi va 
hukmronlik qilishidir. Qaysi tovarlar va xizmatlar bozorida nisbatan ham sonli ishlab 
chiqaruvchilar hukmronlik qilsa, shu tarmoq oligopolistik tarmoq hisoblanadi. 
Masalan, po’lat, mis, alyuminiy, qo’rg’oshin, temir sanoatning bir turdagi 
mahsulotlaridir, iste‘molchilik tovarlari: avtomobillar, yuvish vos
italari, sigaretlar, 
maishiy elektrbuyumlarini ishlab chiqaruvchilar tabaqalashgan oligopoliya 
hisoblanadi.
“Monopoliya” atamasining kelib chiqishi bozorga oid tushunchalardan (ya‘ni, grekcha 
“monos” –
yagona, bitta, va “poleo” 
- sotaman) tarkib topadi, biroq uning iqtisodiy 
asoslari aslida ishlab chiqarishga borib taqoladi. 
4.
Monopoliya 
–
монопол yuqori narxlarni o’rnatish hamda monopol yuqori 
foyda olish maqsadida tarmoqlar, bozorlar va yaxlit makroiqtisodiyot 
ustidan hukmronlikni amalga oshiruvchi yirik korxonalar (firma, 
korporatsiyalar)ning birlashmalari bo’lib, monopoliyalarning vujudga 
kelishining moddiy asosi ishlab chiqarishning to’planishi hisoblanadi. 
Ishlab chiqarishning to’planishi ishlab chiqarish vositalari, ishchi kuchi hamda 
mahsu
lot ishlab chiqarish hajmining yirik korxonalarda to’planishini namoyon etadi. 
Asosiy sabab 
–
olinayotgan foyda hajmining ko’payishi hisoblanadi, foydaning 
(qo’shimcha mahsulot) bir qismi kapitallashtirib boriladi. 
Kapitalning to’planishi –
bu qo’shimcha qiymatning bir qismini jamg’arish 
(kapitallashtirish) natijasida kapital hajmining oshishidir. Ya‘ni, korxonadagi ishchilar 
soni, korxonaning ishlab chiqarish quvvati, qayta ishlanayotgan xom ashyo miqdori, 
tovar aylanmasi hajmi, foyda hajmi.
Kapitalnin
g to’planishi kapitalning markazlashuvi jarayoni bilan yanada to’ldiriladi. 
Kapitalning markazlashuvi 
–
bu bir kapital tomonidan boshqa birining qo’shib olinishi 
yoki bir qancha mustaqil kapitallarning aktsiyadorlik jamiyati shaklida ixtiyoriy 
birlashishi 
orqali kapital hajmining o’sishidir.
Monopoliyalarning turlari quyidagilardan iborat:
1. Bozorni qamrab olish darajasiga ko’ra:
a) sof monopoliya; 
b) oligopoliya; 
v) monopoliya. 
Sof monopoliya 
–
tarmoqdagi yagona ishlab chiqaruvchi yoki sotuvchining narx va 
ishlab chiqarish hajmini belgilashdagi yakka hukmronlik holati hisoblanadi. Masalan, 
O’zbekistonda sof monopoliyalar sifatida “O’zbekiston havo yo’llari” DAK, 

---

“O’zbekiston temir yo’llari”DAK, toshkent aviatsiya ishlab chiqarish birlashmasi shular 
jumlasidandir.
Oligopoliya 
–
tarmoqdagi bir necha yirik ishlab chiqaruvchi yoki sotuvchining narxi va 
ishlab chiqarish hajmini belgilashdagi hukmronlik holati hisoblanadi. Oligopolist
–
ishlab chiqaruvchilarga O’zbekistonda tsement (asosan, Bekobod, Kuvasay
, 
Ohangaron, Navoiy shaharlarida joylashgan), ko’mir (Angren shahri, Surxondaryo 
viloyatining Sariosiyo (SHargun) va Boysun (To’la) tumanlarida joylashgan) ishlab 
chiqarishni misol keltirish mumkin.
Monopoliya 
–
tarmoqdagi ishlab chiqaruvchi yoki sotuvch
ilar soni juda ko’p bo’lib, 
ular tovar yoki xizmatlarining yagona iste‘molchisi yoki xaridori mavjud bo’lgan 
sharoitdagi yakka hukmronlik holati hisoblanadi. Bunga “O’zDEUavto” korxonasi 
yaqqol misol bo’la oladi.
2. Monopoliyaning vujudga kelishi sababi 
va tavsifiga ko’ra:
a) tabiiy monopoliya; 
b) legal monopoliya; 
v) sun‘iy monopoliya.
Tabiiy monopoliya 
–
korxonaning texnologik xususiyatlari sababli mahsulotga bo’lgan 
talbni qondirish raqobat mavjud bo’lmagan sharoitda samaradorlik amalga 
oshiruvchi tovar bozorining holatidir. Bunda ishlab chiqarish hajmi ko’payadi, tovar 
birligiga to’g’ri keluvchi xo’jalik xarajatlari kamayib boradi.
Legal (qonuniy) monopoliya 
–
bu qonuniy tarzda tashkil etiluvchi monopolistik 
holatdan iborat. 

---