Kollagen muhim oqsil; u inson tanasida eng ko‘p tarqalgan oqsil sanaladi. U organizmni yaxlit butun shaklda bog‘lab turuvchi to‘qima asosi hisoblanadi. Kollagenning nomi grekcha "kolla"- yelim so‘zidan olingan

Kollagen navlari turlari
I, II, III, V, XI, XXIV, XXVII fibrillyar kollagenlari
Fibril bilan bog'liq kollagenlar (FACIT) IX, XII, XIV, XVI, XIX, XX, XXI, XXII
Iplarni hosil qiluvchi kollagenlar - boncuklar (boncuklu iplarni hosil qilish) VI
Tarmoq hosil qiluvchi kollagenlar IV, VIII, X
Kollagen hosil qiluvchi langar fibrillalari VII
Transmembranli kollagenlar XIII, XVII, XXIII, XXV / CLAC-P
Boshqa kollagenlar XXVIII, XV, XVIII
Kollagen oqsillaridan tashqari, tarkibida uch karra kollagen spirali bo'lgan sohani o'z ichiga olgan boshqa ko'plab oqsillar mavjud. Va shunga qaramay, ular kollagenlar deb hisoblanmaydi, faqat "kollagenga o'xshash" moddalardir. Kollagenga o'xshash oqsillarning katta guruhiga C1q komplement subkomponenti, C1q shunga o'xshash omil, adiponektin, kolektinlar va fikolinlar, atsetilxolinestarazning terminal tuzilishi, uchta makrofag retseptorlari, ektodisplazin va EMILIN kiradi. Ushbu oqsillar, kollagenlar singari, tarkibiy va tartibga soluvchi rol o'ynaydi.Birinchi turdagi kollagen, eng arxetipal, trimerik oqsil bo'lib, u uch karamli spirallarga tanaffuslarsiz, o'z-o'zidan fibrillarga birikadi va eng katta mexanik kuchga ega. Ayni paytda, boshqa barcha kollagenlar undan bir yoki bir nechta jihatlari bilan farq qiladi. Ba'zi kollagenlarda spiral uch marta uzilib qoladi va ular fibrillalarga to'planishi shart emas.
Tibbiy jihatlar
Tanadagi kollagen sintezining buzilishi, nasldan naslga o'tadigan kasalliklar, hayvonlarda dermatosporaksiya, latirizm (bo'g'imlarning bo'shashishi, odatdagi dislokatsiya bilan tavsiflanadi), Ehlers-Danlos sindromi (14 turdagi ko'rinishga qadar), osteogenez imperfecta ("shisha odam" kasalligi, tug'ma) raxit, suyaklarning tug'ma mo'rtligi), Marfan kasalligi, kist fibrozisi.Ushbu kasalliklarning xarakterli namoyishi ligament apparati, xaftaga, suyak tizimiga zarar etkazishi, yurak qopqog'i nuqsonlarining mavjudligi.Kollagen biosintezidagi nuqsonlardan kelib chiqadigan kasalliklar, shu jumladan kollagenozlar turli sabablarga ko'ra paydo bo'ladi. Buning sababi kollagen hosil qiluvchi fermentlarning aminokislota ketma-ketligini kodlovchi genning mutatsiyasiga, kollagen molekulasi shaklining o'zgarishiga yoki kollagenning translyatsiyadan keyingi modifikatsiyasida xatolikka olib kelishi mumkin. Kasalliklarga kollagen biosintezida ishtirok etadigan fermentlarning etishmasligi yoki "noto'g'ri ishlashi" sabab bo'lishi mumkin - gidroksillanish fermentlari etishmovchiligi (prolin, lizin gidroksilaza), glikosiltransferazalar, N-prokollagen va C-prokollagen peptidazalari, lizil oksidazlar, so'ngra buzilish. -ssilkalar, vitaminlar, B6, B13 (orotik kislota), C. Qo'ziqorin kabi sotib olingan kasalliklarda fermentlar muvozanatini normal holatga keltirish to'liq davolanishga olib kelishi mumkin.Deyarli har qanday gen mutatsiyasi kollagen funktsiyalarining yo'qolishiga yoki o'zgarishiga olib keladi, bu esa o'z navbatida to'qima va organlarning xususiyatlariga ta'sir qiladi. Kollagen sohasidagi gen mutatsiyalari aminokislotani polipeptid zanjiridan kiritish / tushirish yoki Glyni boshqa asos bilan almashtirish orqali uch karra spiral shaklining o'zgarishiga olib kelishi mumkin. Kollagen bo'lmagan domenlarning mutatsiyalari a-zanjirlarni supramolekulyar tuzilmalarga (fibrillalar yoki tarmoqlar) noto'g'ri fazoviy yig'ilishiga olib kelishi mumkin, bu ham funktsiyani yo'qotishiga olib keladi. Mutant a-zanjirlar normal a-zanjirlar bilan uch spiralli kompleks hosil qilishga qodir. Ko'pgina hollarda, bunday komplekslar beqaror va tezda tanazzulga uchraydi, ammo funktsional jihatdan muhim sohalarga ta'sir qilmasa, bunday molekula odatda o'z rolini bajarishi mumkin. Kollagen genlarining mutatsiyasidan kelib chiqqan kasalliklarning aksariyati dominant hisoblanadi.

Kollagen kasalliklar

Kollagen kasalliklar, kollagnozlar – biriktiruvchi to‘qima (kollagen tolalari) va tomirlarning tizimli zararlanishi bilan kechadigan kasalliklar. Ularga revmatizm, revmatoid poliartrit, tizimli qizil yugurik, sklerodermiya, dermatomizit, tugunchali periarterit kiradi. Kollagen kasalliklar katalarda ham, bolalarda ham kuzatiladi. Bunda, ko‘pincha, isitma, bo‘g‘im, teri, seroz parda (bo‘g‘im oldi xaltasi, plevra, perikard, qorin pardasi), ichki a’zo va markaziy nerv tizimining zararlanishi kuzatiladi; qonda ham sezilarli o‘zgarishlar (leykotsitoz, neytroflyoz, eritrotsitlar cho‘kish tezligi – EChTning oshishi) ro‘y beradi; biokimyoviy ko‘rsatkichlar (mukoproteidlar, kislota, fibrinogen va boshqa(lar) moddalar) tanachalarning shu organizm to‘qimalariga agressiv ta’siri bilan bog‘lik bo‘lishi mumkin. Kasallikning boshlanishi o‘tkir bo‘lib, keyin surunkali kechadi, qayta zo‘rayish davri susayish davri bilan almashinib turadi va kasallik kuchayib boradi. Kollagen kasalliklarning zo‘rayishga sovqotish, infeksiya manbai borligi (masalan, surunkali tonzillit, kasallangan tishlar va h. k.) sabab bo‘lishi mumkin. Kasallik oqibati ichki a’zolar (yurak, o‘pka, buyraklar) va markaziy nerv tizimining qanchalik zararlanganlgiga ham bog‘liq.Davosi: dori-darmonlar, davo fizkulturasi, fizioterapiya muolajalari, kasallikka qarab rejim buyuriladi.

Xulosa
Kollagen molekulalari ko‘p hollarda uzun va ingichka oqsil tolalarini hosil qilib, yonma-yon turadi. Aynan ular prujina kabi organizm to‘qimalarini birgalikda tutib turadi va bir vaqtning o‘zida ularning mustahkam aloqasini ta’minlaydi.

Biroq kollagen tolalari – barqaror narsa emas. Ular turli omillar ta’siri ostida buzilishi mumkin:
ultrabinafsha;
harorat o‘zgarishi;
zo‘riqish;
gormonal o‘zgarishlar;
shakar va tezkor uglevodlar miqdori yuqori bo‘lgan ratsion;
chekish.
Yoshlikda bularning bari qo‘rqinchli emas. Birinchidan, zararli omillar kamroq: masalan, bolalar va yosh odamlar, odatda kamroq zo‘riqishni boshdan o‘tkazishadi. Ikkinchidan, organizm zarar yetkazilgan fibril qismlarini o‘z vaqtida to‘ldirish uchun yetarli darajada kollagen ishlab chiqaradi.
Yosh o‘tishi bilan oqsil ishlab chiqarilishi asta-sekin kamayadi. Fibrillar zararlanadi, tana esa ular o‘rnini kollagen molekulalari bilan o‘z vaqtida to‘ldirishga ulgurmaydi. Vaqt o‘tishi bilan bu barcha organlar va to‘qimalar uchun yoqimsiz oqibatlarga olib keladi - suyak tizimi, mushaklar, qon tomirlari bilan bog‘liq muammolar ortib boradi.
Birinchi bo‘lib teri aziyat chekadi, chunki aynan u salbiy omillarni maksimal darajada qabul qiladi. Zararlangan kollagen tolalari epidermisni tekis va tarang holda ushlab turolmaydi. Terida mayda so‘ligan qismlar – ajinlar paydo bo‘ladi.
Fibrillar zararlangani sayin ajinlar chuqur va aniq bo‘lib boradi. Teri to‘qimasi esa gravitatsiya ta’siri ostida osilib qolishni boshlaydi.
Kollagen tolalarini qo‘shimcha qo‘llab-quvvatlash haqida o‘ylash kerak bo‘lgan yana bir holat – chandiqlarning mavjudligi. Ayrim hollarda kesilishlar, chuqur tirnalish va husnbuzarlar bog‘lovchi to‘qima bilan birlashadi, organizmga teri qoplamini to‘g‘ri tiklash uchun kollagen yetishmaydi. Natijada atrofik chandiqlar paydo bo‘ladi.
Agar teridagi kollagen darajasi tiklansa, atrofik chandiqlarni deyarli sezilmas darajada tekislash mumkin.
Teridagi kollagenni ushlab qolish va tiklash mumkinmi?
Umuman olganda, ha. Kollagen endogen va ekzogen kabi turlarga ajraladi.
Endogen – tabiiy, organizmning o‘zi tomonidan ishlab chiqariladi.
Ekzogen – organizmga tashqaridan kelib tushadi.
Endogen kollagen yetishmaganida oqsil miqdorini tashqaridan kelib tushish orqali oshirish mumkin. Odatda ekzogen kollagen organizmga uch usul orqali kiritiladi:
ratsionga bioqo‘shimcha ko‘rinishida (bu ichimlik kollageni);
kosmetik vositalar orqali. Ular fibrillar eng ko‘p zararlangan joylarga surtiladi;
in’eksiyalar yordamida.
Sintetik kollagen qaerdan olinadi?
Sintetik kollagenning uch asosiy turi mavjud:

1. 
   Dengizdan olingan
   

Bu oqsil dengiz baliqlarining terisi va tog‘ayidan olinadi. Tuzilishiga ko‘ra u tabiiy inson kollageniga eng yaqini.
2. Hayvonlardan olingan
Mazkur variant yirik shoxli mollarning terisi tog‘aylaridan ishlab chiqariladi. U sintetik kollagenning topish oson bo‘lgan turi.
3. Gidrolizli
U kollagenning butun molekulalaridan emas, uning qismlaridan iborat – muayyan aminokislotalardan ishlab chiqariladi. Gidrolizli kollagenni o‘lchamiga ko‘ra mayda qismlarga ajratilishi hisobiga u teriga chuqurroq singadi.
Xomashyo sifatida nafaqat hayvon va baliq tog‘ay to‘qimalari, balki o‘simliklar, masalan – bug‘doy oqsilidan ham foydalanilishi mumkin.
Ichimlik kollageni qanday ishlaydi?
Ichimlik kollagenining asosiy vazifasi – shaxsiy, endogen kollagen sinteziga yordam berish. Shaxsiy kollagenni ishlab chiqarish uchun organizmimiz uch asosiy tarkibiy qismlardan foydalanadi:
glitsin va prolin aminokislotalari (ular kollagen molekulalari tarkibida asosiy rol o‘ynaydi);
S vitamini;
mis.
Ovqat hazm qilish tizimida ichimlik kollageni yuqorida aytib o‘tilgan aminokislotalargacha ajraydi. S vitamini va mis mavjud bo‘lganida fibrillar tiklanishiga xizmat qilishi mumkin. Shu bilan birga, qariyotgan teri elastikligi va namlanish darajasini ham oshiradi.
Kollagenni qo‘shimcha sifatida qabul qilishning kamchiligi mavjud. Zarur oqsilni olganida organizm uni qaerga sarflashni o‘zi hal qiladi. Kollagen aynan teridagi tolalarni tiklash uchun ketishiga hech qanday kafolat yo‘q. Bioqo‘shimcha ichishingiz, biroq terining tashqi ko‘rinishi o‘zgarmasligi mumkin – bunga tayyor bo‘lish lozim.
Krem va boshqa kosmetikadagi kollagen qanday ishlaydi?
Kollagen molekulalari dermaga singish uchun juda katta. Demak, fibrilning zararlangan sohalarini tiklashga qodir emas.
Shunga qaramay, kollagenli krem va zardoblar teri holatini yaxshilaydi. Bu esa namlik darajasining ortishi bilan bog‘liq: kosmetik vosita teri yuzasida plyonka hosil qiladi, u esa namlik bug‘lanishiga yo‘l qo‘ymaydi. Natijada epidermis mayin va to‘yingan bo‘lib ko‘rinadi.
«Plyonka» ta’sirini kuchaytirish uchun kollagenli kosmetikaga ko‘pincha gialuronli kislotani qo‘shishadi: bu tarkibiy qism birgalikda yaxshi samara beradi.
Kollagenli in’eksiya qanday ishlaydi?
In’eksiyalar – dermaga kerakli oqsilni yetkazishning eng ilg‘or va samarali usuli. Hayvonlardan olingan kollagen fillerlar tarixida Amerika Oziq-ovqat mahsulotlari va medikamentlar sifatini sanitar nazorat qilish boshqarmasi (FDA) tomonidan ma’qullangan birinchi in’eksiya bo‘ladi.
Bevosita dermaga kelib tushib, kollagen darhol bir necha funksiyani bajaradi:
zararlangan oqsil tolalarini tiklaydi;
terida shaxsiy, endogen kollagen ishlab chiqarilishiga hissa qo‘shadi;
namlikni o‘ziga tortadi – bu esa terining namligi darajasini oshiradi.
AQShda kollagen in’eksiyalari 1981 yildan beri rasman qo‘llaniladi. Albatta, o‘sha paytdan beri yangi vositalar ham paydo bo‘lgan – masalan, mahalliy bozorda «Kollost» geli.
In’eksiyalar xavfsizmi?
Kollagen inson uchun tabiiy biomaterial bo‘lgani uchun ko‘p hollarda qo‘shimcha ta’sir ko‘rsatmaydi. Biroq giper sezgirlik sharoitida individual reaksiyalar bo‘lishi mumkin. Shuning uchun teringizni in’eksion kollagen yordamida tiklashga qaror qilgan bo‘lsangiz, mutaxassis – dermatolog yoki tibbiy ma’lumotga ega bo‘lgan professional kosmetologga murojaat qiling. Shifokor organizmingiz holatini tahlil қилиб, қўшимча таъсирлар хавфини камайтиришда ёрдам беради.
Adabiyot
Kollagen // Buyuk Entsiklopediyasi: [30 jildda] / Ch. tahrir. A.M.Poxorov. - 3-nashr. - M.: Sovet Entsiklopediyasi, 1969-1978.