Ko‘hna so‘zlar uslubiyati kun hikmati ilmsiz bir yashar, ilmli ming yashar

Juda
_____________
xiyla	_____________
alpoz	_____________
diplomat	_____________
qari	_____________
toblanmoq	_____________
xol	______________
bedona	______________

O‘TGAN MAVZUNI MUSTAHKAMLASH

juda	judo
xiyla	hiyla
alpoz	alfoz
diplomat	diplomant
qari	qa`ri
toblanmoq	tovlanmoq
xol	hol
bedona	bedana

Paronim so‘zlar juftini top, ma’nosini izohlang.

KO‘HNA SO‘ZLAR USLUBIYATI

Til tirik ekan, unda doimo yangilanish va eskirish sodir bo‘lib turadi. Ayrim so‘zlar ifodalaydigan narsa va hodisalar iste'moldan chiqsa, ular bilan bog‘liq so‘zlar ko‘hna so‘zlar qatoridan joy oladi. Ba`zilari o‘rniga yangi so‘z kelib, uning o‘rnini egallaydi.

YANGI MAVZU

TIRIK TILLAR

Xalqlar hozir gaplashadigan tillar (o’zbek, uyg’ur, tojik, ukrain, turk va b.)

O’LIK TILLAR

Bizga yozma yodgorliklardan yetib kelgan ammo hozirda aloqa-aralashuvida ishlatilmaydigan til (masalan, lotin tili, qadimgi hind tili, qadimgi slavyan tili va b.)

KO‘HNA SO‘ZLAR

SAVOLLARGA OG’ZAKI JAVOB BERING

• Qanday tillar tirik til hisoblanadi?

O’lik til nima? Misollar keltiring.

2. Qanday til oilalarini bilasiz?

Turkiy tillar qaysi oilaga kiradi?

KO‘HNA SO‘ZLAR

Misralarda keltirilgan inson tana a`zolari nomlarining ko‘hna ifodalarini hozirgilari bilan almashtirib ro‘yxatini tuzing.

Xat – binafsha, zulf – sunbul, jism – nasrin, chehra – gul,

Ne rayohin birla topmish zeb husning gulshani.

(Husayniy)

Lab ustidagi mayin tuk

yuz

tana

soch

KO‘HNA SO‘ZLAR

Misralarda keltirilgan inson tana a`zolari nomlarining ko‘hna ifodalarini hozirgilari bilan almashtirib ro‘yxatini tuzing.

Ko‘z bila qoshing yaxshi, qabog‘ing yaxshi,

Yuz birla so‘zing yaxshi,dudog‘ing yaxshi,

Eng bila menging yaxshi,saqog‘ing yaxshi,

Bir-bir ne deyin, boshdin ayog‘ing yaxshi.

(Alisher Navoiy)

qovoq

lab

qovoq

KO‘HNA SO‘ZLAR

Misralarda keltirilgan inson tana a`zolari nomlarining ko‘hna ifodalarini hozirgilari bilan almashtirib ro‘yxatini tuzing.

Ikladi maning azaq

Ko‘zmazib o‘g‘ri tuzaq.

(Mahmud Koshg‘ariy)

oyoq

KO‘HNA SO‘ZLAR

Ish aro yuz ming malomat o‘qig‘a bo‘ldim nishon,

Bir kamopn abro‘da tuzlukdin nishone topmadim.

(Alisher Navoiy)

Misralarda keltirilgan inson tana a`zolari nomlarining ko‘hna ifodalarini hozirgilari bilan almashtirib ro‘yxatini tuzing.

qoshlar

INSON TANA A`ZOLARI NOMLARI

KO‘HNA NOMI	HOZIRGI NOMI
al	qo‘l
xat	lab ustidagi mayin tuk
zulf	soch
jism	tana
chehra	yuz
qabog‘	qovoq
dudog‘	lab

KO‘HNA NOMI	HOZIRGI NOMI
ilig	Qo‘l
Saqog‘	iyak
azaq	oyoq
mujgon	kiprik
La`l	lab
Qarog‘	Ko‘z qorachig‘i
dast	Qo‘l, panja

ARXAIZMLAR

-

munoqashchilik – qarama-qarshilik

mudarris - ustoz, dars beruvchi

tib – tibbiyot

muarrix – tarixchi

tolibi ilm - talaba

Arxaizmlar - iste'moldan chiqib, o‘rnida boshqa so‘z qo‘llanadigan so‘zlar

TARIXIY SO‘ZLAR

Qalandar – tariqat yo‘nalishiga mansub shaxs

Mavlono – ustoz,hurmat ifodalovchi so‘z

Tarixiy so‘zlar – iste'moldan chiqib, o‘rnida boshqa so‘z qo‘llanmaydigan so‘zlar

MUSTAHKAMLASH

Matndagi alohida ko‘rsatilgan so‘zlarni arxaik va tarixiy so‘zlarga ajrating

Majlisni munoqashachilikdan qutqarib, do‘stona ruhlantirish uchun Navoiy suhbat mavzusini o‘zgartirib yubordi. U soxta bir qalandar haqida juda mazmunli, maroqli bir hikoyacha aytib berdi. Mudarris mavlono Fazihiddin so‘fiyona, ma`nodor bir hikoyacha so‘yladi. Tib olimi esa Ibn Sino to‘g‘risidagi afsonalardan birini aytdi. Naq yarim kechada odamlar uy-uylariga tarqalarkan, Navoiy Sultonmurodni to‘xtatdi.

-Hirotning eng peshqadam muarrixlari va iste'dodli tolibi ilmlari sizdan dars olmoqni orzu qiladilar. Ilmni xalqqa beringiz, tatabbu va tafakkur bilan ilmni kengaytirmoqqa harakat qilingiz . Ilm ko‘mig‘lig‘ xazina emas, jonli daraxtdir. o‘smog‘i, gullamog‘i, meva bermog‘ikerakdir.

MUSTAHKAMLASH

Iste'moldan chiqib , o‘rnida boshqa so‘z qo‘llanadigan so‘zlar	Iste'moldan chiqib, o‘rnida boshqa so‘z qo‘llanmaydigan so‘zlar
munoqashchilik qarama-qarshilik Tatabbu – o‘rganish	qalandar – tariqat yo‘nalishiga mansub shaxs
mudarris – ustoz, dars beruvchi Tafakkur – fikr yuritish	mavlono – ustoz, hurmat ifodalovchi so‘z
tib – tibbiyot, meditsina
muarrix - tarixchi
tolibi ilm - talaba

arxaizmlar

tarixiy so‘zlar

MUSTAHKAMLASH

1.Ko‘hna so‘zlardan ko‘proq qaysi uslub talabiga ko‘ra foydalaniladi?

2.Diniy adabiy manbalardang keng qo‘llanadigan ko‘hna so‘zlarga misollar keltiring.

1.Ko‘hna so‘zlar badiiy va ilmiy uslublarda tarixiy davrni ifodalash uchun qo‘llanadi.

2.Qozi, shayxulislom, g‘ulom, Isro, Me'roj, anbiyo, Mag‘rib, Mashriq, maxdum.

UYGA VAZIFA

2.14.1-topshiriq. Ko‘hna so‘zlar ishtirokida gaplar tuzing.

3.14.2-topshiriq.Ko‘hna so‘zlar lug‘atini tuzing.

E’TIBORINGIZ UCHUN TASHAKKUR!