Kognitiv psixologiyaning tushunchalari, tarixi asosiy tadqiqot yo’nalishlari

Popper pozitsiyasi mohiyati:

Popperning pozitsiyasi induktivizmga qarama-qarshidir, ularning vakillari bilish jarayonlari hal qiluvchi rol o'ynaydi, deb hisoblashadi ya’ni takrorlash orqali o‘rganish va yechimning mantiqiy asoslarini topish hamda u deduktiv yondashuvning ustuvorligini va bilishning ikkita asosiy mexanizmini e'lon qiladi: taxminlarni tanlash va xatolarni tanqidiy yo'q qilish.

Richart Atikson

Hozirgi vaqtda kognitiv psixologiyaning shakllanishi asosan odamlarda kognitiv bo’lgan va kompyuter texnologiyalari tomonidan o’zgartirilgan jarayonlar o’rtasidagi o’xshashliklarni o’rnatishga asoslanadi. Shunday qilib, harakatlari asosan xotira bilan bog’liq bo’lgan bilish va bajarishga qaratilgan bir nechta tarkibiy elementlar (bloklar) tanlandi.

Yangi fanga aylanish yo’li

• Kognitiv psixologiya 20-asrning o’rtalarida, texnologiyalar va kompyuterlarning jadal rivojlanishi davrida paydo bo’lgan. Olimlar inson va zamonaviy texnologiyalarning o’zaro ta’sirini psixologik nuqtai nazardan asoslash zarurati bilan duch kelmoqdalar. Yangi sohaning asosiy qiziqishi insonning kognitiv, ya’ni kognitiv qobiliyatini o’rganish edi. Idrok inson psixikasining asosiga asoslangan asosiy akt sifatida qaraldi. Axborotni ularning xotirasida qayta ishlash va saqlash bilan bog’liq bo’lgan inson qobiliyatining mumkin bo’lgan chegaralarini o’rganish uchun barcha turdagi tajribalar va tadqiqotlar o’tkazildi.
• Richard Atkinson inson xotirasi jarayonlarini kompyuterga o'xshatib modellashtirilgan. Sun'iy intellekt bo'yicha ishlar doirasida muammolarni hal qilish jarayonlarini amaliy kompyuter modellashtirish Vyurzburg maktabida boshlangan. 1967 yilda Ulrik Neisser kognitiv psixologiya bo'yicha birinchi darslikni yozdi.

Kognitiv nazariyalar

• Kognitiv dissonans nazariyasi  (ingliz tilidan bilish, dissonans – nomuvofiqlik) – amerikalik psixolog tomonidan yaratilgan ijtimoiy-psixologik nazariya. L. Festinger, motivatsiya maqomi mavjud bilimlarni yoki ijtimoiy munosabatlarni o’zgartirish orqali qarama-qarshiliklarga duch kelganda yuzaga keladigan noqulaylik hissi yo’q qilinishini ta’minlash uchun yaratilgan, xuddi shu mavzu bo’yicha mantiqiy qarama-qarshi bilimlarga tegishli. Kognitiv tizim deb ataladigan narsalar va odamlar to’g’risida turli xil murakkablik, uyg’unlik va o’zaro bog’liqlik darajasida bilimlar majmui mavjud deb ishoniladi. Bundan tashqari, kognitiv tizimning murakkabligi unga kiritilgan bilimlarning miqdori va xilma-xilligiga bog’liq.