Кодексига шарх. Лар 'адоаат збекистон республикаси ички ишлар вазирлиги а к а д е м и я



Download 19,77 Mb.
Pdf ko'rish
bet20/456
Sana20.03.2022
Hajmi19,77 Mb.
#504299
TuriКодекс
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   456
Bog'liq
MJTKga sharhlar

маъмурий ХУКУКбузарлик 
тугрисидаги иш 
буйича иш юритиш хатти-харакатнинг содир булиш жойига бог- 
лиц эмас, балки ишни куфиб чикиш жойида амал килаётган 
Конун хужжатлари 
билан белгиланади.
И К К И Н Ч И Б У Л И М
МАЪМУРИЙ ХУКУКБУЗАРЛИК ВА МАЪМУРИЙ
ЖАВОБГАРЛИК
У М У М И Й
к и е м
I I б в б. МАЪМУРИЙ ХУКУКБУЗАРЛИК
10-м о д д а. 
Маъмурий 
ХУКУКбузарлик тушунчаси
Маъмурий ХУКУКбузарлик деганда конун хужжатларига биноан 
маъмурий жавобгарликка тортиш назарда тутилган, ш ахсга, ф у­
кароларнинг хУКУКлари ва эркинликларига, мулкчиликка, давлат 
ва жамоат тартибига, табиий мухитга тажовуз килувчи гай р щ у- 
КУКий, айбли (каеддан ёки эхтиётсизлик оркасида) содир этилган 
харакати ёки харакатсизлик тушунилади.
Ушбу Кодексда назарда тутилган ХУКУКбузарлик учун маъму­
рий жавобгарлик, башарти бу хукукбузарлик уз хусусиятига кура
жиноий жавобгарликка тортишга сабаб булмаган такднрда, амал­
га оширилади.
1. 
Куйидаги харакат ёки харакатсизлик яъни: 1) гайрихуку- 
кий; 2) айбли (каеддан ёки эхтиётсизлик оркасида); 3) шахсга, 
давлат ва жамоат тартибига, мулкчиликка, ф укароларнинг
23


ХУКУКлари ва эркинликларига, табиий мухитга тажовуз килиш;
4) конун хужжатларида айнан маъмурий жавобгарлик назарда 
тутилган холатлар хукукбузарлик деб эътироф этилади. Бу ту- 
шунча маъмурий хукукбузарликларнинг юридик белгиларига 
эга булиб, жамиятга, давлатга ва фукаролар га, корхоналарга, му- 
ассасаларга ва ташкилотларга зарар етказишни курсатиб утиш 
йули билан уларга ижтимоий тавсиф беради.
2. Бошка хукукбузарликлар х,ам харакат (масалан, майда угри- 
лик) ёки харакатсизлик (масалан, транспортда чиптасиз юриш), 
яъни хатти-харакатлар хам маъмурий хукукбузарликлардир. Ле­
кин мазкур холатда конун чикарувчи (Кодексни тушуниш купрок 
кулай булиши учун) “хатти-харакат” атамасиНи ишлатмаган.
3. Маъмурий хукукбузарлик ном ининг узидан хам куриниб 
турибдики, гайрихУКУКий 
хатти-харакатдир. Бу килиниш и та- 
Кикданган нарсани содир этиш ёки хУКУКий норма билан бую- 
рилган нарсани килмасликдир. Кодекснинг баъзи модцалари му­
айян турдаги хукукбузарликларга таъриф беришда гипотезани 
(диспозицияни) 
ва ХУКУКИЙ норма санкциясини уз ичига олади, 
лекин купинча у “коидаларни бузиш ...” деган хавола килувчи 
ифодани куллайди (сунгра айнан кандай коидалар хакида ran 
бораётгани курсатилади ва санкция кулланилади).
4. Бошка хукукбузарликлар сингари маъмурий хукукбузар- 
ликлар хам айбли хатти-харакат, яъни касддан ёки эхтиётсизлик 
оркасида килинган хатти-харакат хисобланади (11, 12-моддалар- 
нинг шархпарига каранг). Акди норасо шахе факат объектив 
равишда гайрихукукий хатти-харакатни содир килади, маъмурий 
Хукукбузарликни содир этмайди (20-модданинг шархдарига 
Каранг).
5. Кодекс маъмурий хукукбузарликлар тажовуз киладиган иж­
тимоий муносабатлар доирасини атрофлича тавсифлаб берган 
булиб, у Кодекснинг* Махсус кисмида уз ифодасини топган, у 
ерда, хусусан, маъмурий хукукбузарликлар инсоннинг сомигига 
Карши каратилган, мулкка тажовуз килувчи хукукбузарликлар 
Хакида, табиий мухитни мухофаза килиш сохасидаги, саноат, 
курилиш, иссиклик ва электр энергиясидан фойдаланиш соха­
сидаги, савдо ва молия сохасидаги хукукбузарликлар тугрисида­
ги боблар бор ва хоказо.
6. К,онун чикарувчи маъмурий хукукбузарликларга ижтимоий 
тавсиф берар экан, жиноятлардан фаркди уларок, уларни ижтимо­
ий хавфли хатти-харакатлар деб атамаган. Бу билан хукукбузар- 
ликлар мазкур икки турининг сифат фарклари кайд этилган, жо- 
рий конун хужжатлари амалиёти эса жавобгарликнинг содир этилган 
айбга мувофиклигини таъминлашга ва давлат мажбурлашининг 
хадцан ташкари кенгайишига бархам берилишига каратилган.
24


Маълумки, содир этилган жиноятлар учун санкциялар жино- 
ий к,онун хужжатларида «жазолаш» деб аталган, хусусан, «жазо» 
сифатида тавсифланган. Маъмурий хУКУКла эса «жазолаш» ва 
«жазо» атамалари йук ва бу билан хам жиноятлар билан маъму­
рий хукукбузарликлар учун бериладиган санкциялар сифат жи- 
хатидан фарк килиши таъкидланган. Маъмурий хукукбузарлик­
лар факат «жавобгарлик меъёри» деб аталган ва маъмурий 
хукукбузарликни содир этган шахсларни конунларга риоя килиш,, 
умумий яшаш коидаларини хурмат килиш рухида тарбиялаш, 
шунингдек, хукукбузарларнинг хам, бошка шахсларнинг хам янги 
хукукбузарликлар содир этишининг олдини олиш максадида тат- 
бик этилади (22-модданинг шархдарига каранг). Бинобарин, конун 
чикарувчи маъмурий жазолашларни кулланиш максадларини 
аниклаш вактида жиноий жазолаш максадларидан фаркли ула- 
рок, «тузатиш ва кайта тарбиялаш» деб курсатиб утмайди, бу 
Хам жиноятни содир этган шахсларга нисбатан кулланадиган 
чоралар билан маъмурий хукукбузарликка йул куйган шахсларга 
нисбатан (булар, одатда, тузатиш ва кайта тарбиялашга мухтож 
эмаслар) кулланадиган чоралар уртасидаги фарклар таъкидлана- 
ди.
Бирок, маъмурий хукукбузарликлар орасида жиноятларга ту- 
ташиб кетадиганлари ва уларга якинлари хам булади. Ана шу 
“чегара минтакаси”га нисбатан хукукбузарликларни тукри тас- 
нифлаш муаммоси жуда мухим ва айни вактда мураккабдир. 
Кодекс Махсус кисмининг купгина ифодалари маъмурий хукукбу- 
зарликлар билан уларга якин жиноятлар уртасидаги аник чегара 
ажратувчи чизикларга эга эмас. Ана шундай чегара ажратувчи 
чизиклар хамиша хам кузга ташланавермайди, улар факат Жи- 
ноят кодекси билан Маъмурий жавобгарлик кодексининг те­
гишли моддалари киёслангандагина кузга ташланади.
Крнун чикарувчи чегара ажратувчи чизиклар сифатида куйи- 
даги белгилардан фойдаланилади: огир окибатларнинг мавжуд- 
лиги, ана шундай окибатларнинг руй бериши мумкинлиги; 
хукукбузарлик етказган зарарнинг микдори; маъмурий жазо 
кулланган такдирда хукукбузарлик содир булишининг такрорла- 
ниши ёки бир неча марта содир булиши, касддан ёки эхтиётсиз­
лик окибатида хукукбузарликнинг содир этил иши — касдцан 
содир этилган айб жиноят хисобланади (жиноят белгилари ора­
сида камдан-кам холларда фойдаланилади).
10-модцадан куриниб туришича, маъмурий хукукбузарлик деб 
шундай кайрихукук.ий хатти-харакат тушуниладики, уни содир 
Килганлик учун конун хужжатларида жавобгарлик назарда ту­
тилган, лекин бу жавобгарлик бошка бирон-бир жавобгарлик 
(жиноий, интизомий, модций ва хоказолар эмас, балки маъму-
25


рий жавобгарликдир), \ам м а учун мажбурий булган коидалар- 
нинг барчаси хам маъмурий жавобгарлик билан мухофаза кили- 
навермаслигини хисобга олиш керак.
7. Конун маъмурий хукукбузарлик белгиларини ифодалан- 
ган харакат ёки харакатсизликнинг субъектив томонига катта 
эътибор беради ва шуни хисобга олган холда маъмурий хукукбу- 
зарликни у билан ташки томондан ухшаш булган объектив 
гайрихукукий хулк-атвордан, у билан расман Ухшаш булган 
харакатлардан чегаралайди. Масалан, охирги зарурат, зарурий
* мудофаа ва гайришуурий холат, конунга кура, маъмурий хукукбу- 
зарликнинг йуклигини билдиради ва шу сабабли маъмурий 
жавобгарликни истисно килади. Шу муносабат билан Кодекс­
нинг 18 ва 19-модцаларида (зарурий мудофаа ва охирги зарурат 
тугрисида) маъмурий хукукбузарликлар хакида эмас, балки 
Кодексда ёки бошка норматив 
хужжатларда кузда тутилган, 
маъмурий хУКУКбузарликлар учун маъмурий жавобгарлик белги- 
лайдиган хатти-харакат тугрисида гапирилади, 20-модцада эса 
(акли норасолик тугрисида) гайрихукукий харакат ёки харакат- 
сизлик тугрисида ran боради, яъни бу хам маъмурий жавобгар- 
ликдан озод этади.
8. Маъмурий жавобгарлик оммавий-хукукий хусусиятга эга 
булади. Бу — давлат ва унинг ваколатли органлари олдида жа­
вобгарликдир, хукукбузарлар хизмат буйича бу органларга буйсун- 
дирилмаган. Агар маъмурий хукукбузарлик содир этиш билан 
бирон-бир кишига мулкий зарар етказилган булса, у холда бу 
зарарни коплаш масаласи алохида (зарарнинг микдори ва ишни 
хал киладиган органга караб) хал этилади ёки маъмурий тартиб- 
да хукукбузарлик хакидаги ишни куриб чикиш билан бир вактда 
суд томонидан умумий даъво билдириш тартибида хал" килинади 
(38-модда). Биринчи холда биз янги ХУКУКИЙ ходисани — маъ­
мурий ишдаги фукаролик даъвосини билдиришга ухшаш бир 
нарсани курамиз. Зарарни бундай коплаш маъмурий жавобгар­
лик хисобланмайди.
9. Конун хужжатлари хукукбузарни маъмурий жавобгарлик- 
дан озод килиш мумкинлигини хам назарда тутган. Маъмурий 
хукукбузарлик кам ахамиятли булган тавдирда орган, мансабдор 
шахе умуман огохлантириш билан кифояланишлари мумкин, бу 
эса маъмурий жазо хисобланмайди. Бу уринда маъмурий хукукбу- 
зарлик яккол куриниб турса хам унинг учун жавобгарлик белги- 
ланмаган, факат ахлокий тусдаги расмий жавоб бериш мавжуд- 
дир (21-модцанинг шархларига каранг).
Мазкур хатти-харакат учун конун хужжатларида айнан маъ­
мурий жавобгарлик кузда тутилганлиги ва унинг узи шу сабабли 
маъмурий хукукбузарлик хисобланиши факти бундай хатти-хара-
26


кат учун жавобгарликнинг бошка тури булган интизомий жавоб­
гарликни кулланишни асло истисно килмайди. Маъмурий хукук­
бузарликлар тугрисидаги конун хужжатлари бундай хукукбузар- 
ликни содир этганлик учун айрим тоифадаги ходимлар учун 
маъмурий жавобгарликни эмас, балки интизомий жавобгарлик­
ни бевосита кулланишни назарда тутади, бу эса ХУКУККа зид 
хатги-харакатларга икки томонлама — бир вакгнинг узида маъ­
мурий хамда интизомий хатти-харакатлар сифатида бахо бериш 
билан богликдир. Масалан, харбий хизматчилар хамда ички иш- 
лар органларининг оддий аскарлар ва бошликдар таркибига ман- 
суб шахслар маъмурий хукукбузарликлар учун маъмурий эмас, 
балки интизомий жавобгар буладилар (16-модцанинг шархлари- 
га каранг). Крнун хужжатларида юридик томондан икки томон­
лама бахо бериладиган, яъни хам интизомий, хам маъмурий 
жазо бериладиган айни битта хатти-харакатга нисбатан такик- 
лаш мавжуд эмас.
11 -м о д д а. 

Download 19,77 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   456




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish