66
ham, manipulyatsiya ham ishonchli ma’lumotni o’zgartiradi. Ammo agar biz
aytganimizdek, soxta narsa ko’proq uydirma bo’lsa, unda manipulyatsiya bu
o’yinning bir turi. So’zlar, faktlar, tushunchalar bilan o’ynash.
Lekin asosiysi -
hissiyotlar bilan!
Manipulyatsiyaning asosiy maqsadi - bizdagi ijobiy yoki salbiy har qanday
tuyg’ularni uyg’otish - unchalik muhim emas. Asosiysi, bu hissiyot yoqilishi
kerak. O’yinda bo’lgani kabi - kimdir topshiriqni bajarayotganda: «Trener
nima deydi?», «Men sharmanda bo’lmaymanmi?», «Men bir o’zim
topshiriqni
noto’g’ri bajarmaymanmi?» va hokazo. Ya’ni, ishtirokchilarning ba’zilari
hissiyotlar prizmasi orqali «o’ylashgan». Ishonchimiz eshiklarini ochadigan
narsa bu hissiyotlardir, chunki agar biz boshdan kechirayotgan bo’lsak, biz
ba’zi faktlarga nisbatan kamroq tanqidiy munosabatda bo’lamiz va biz tezda
ishonib, ishonishni boshlaymiz.
Bunday misol: nimadir sodir bo’lganiga kimga tezroq ishonamiz - bu haqda
xotirjamlik bilan gapirayotgan insongami yoki yig’lab gapirayotgangami?
Kim ko’proq ishonch hosil qiladi - shunchaki lotereyada million yutganimni
aytganmi yoki bu haqda baxtdan sakrab baqirganmi?
Bizning hissiyotlarimizni uyg’otish uchun, manipulyatsiyalarda turli usullar
qo’llaniladi:
- agar bu yangilik yoki xabar bo’lsa, unda yorqin sarlavha:
«Sensatsiya!», «Halokat!», «Siz hali bundaysini ko’rmagansiz!»;
- xabarning, yangilikning o’zidagi ma’lumotga mos bo’lmagan yorqin, jalb
qiladigan,
tasvir yoki fotosurat;
- nufuzli manba, masalan: «Britan olimlari qilgan ish tasavvurga sig’maydi»,
«NASA o’zga sayyoraliklar bilan video ko’rsatdi»;
- so’zlar birikmalari: «bu retseptni hamma biladi», «ushbu narsa barchaga
ma’lum», «aksariyat hollarda ushbu dori virusni butunlay o’ldiradi».
MM
«Uchta fazoviy ekspert» o’yini (butun auditoriya ishlaydi).
Keling yaqin kelejakni tasavvur qilamiz. Yerdan Marsga qarab fazo
kemasi uchib ketmoqda. Shu
munosabat bilan, televizon studiyaga,
ushbu hodisani izohlaydigan uchta ekspertni taklif qilindi.
Trener oldindan uchta har hil ekspert uchun uchta turli matnlarni
tayyorlaydi. “Ekspertlar” rolini o’ynash uchun uchta ishtirokchi taklif
67
qilinadi. Ularning bittasiga butunlay ilmiy matn beriladi –
bir qator
raqamlar va zerikarli dalillarga to’la. “№1 ekspert” uni mungli, bir
ohangdagi ovoz bilan o’qishi kerak.
“№ 2 ekspertning” hamda “№ 3 ekspertning” matnlari manipulyativ, ular
har tomonlama uchish loyihasini tanqidlaydi. Ekspertlarni o’ynaydigan
ishtirokchilar ularni emotsional holda o’qishlari kerak.
Ekspertlar bir-biridan so’ng nutqlar bilan chiqadi. Chiqishdan so’ng,
qolgan auditoriya ushbu savolga javob berishi kerak:
«Marsga uchish haqida o’z fikringizni shakllantirdingizmi (har bir
ishtirokchi javob berishi va buni asoslashi kerak)?»
Odatda, har xil fikrlar shakllanadi va ularning yarmidan ko’pi hissiy
nutqlar ta’sirida hosil bo’ladi.
Har bir ekspert tomonidan aytilgan faktlarni eslash (flipchartdagi ushbu
ustunlarga yozib qo’yilgan).
«Faktlarni hisoblash» g’oyasi: eng oqilona ma’lumot bergan birinchi
mutaxassisning nutqidan 20-30 foizdan ko’p bo’lmagan faktlar esga
olinadi. 2-chi va 3-chi mutaxassislarning nutqlaridan - 70-80% gacha.
Ishtirokchilar bilan mashg’ulotchi birinchi mutaxassisning faktlari nima
uchun kam eslanganligini, ikkinchisidan va uchinchisidan ko’proq
eslab qolganligini batafsil tahlil qiladi; mutaxassislardan qaysi biri
manipulyatsiya
qilingan; manipulyatsiya nima edi - texnikalar deyiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: