Klasterlarni shakllantirish: tajribalar, natijalar va innovatsion yondashuvlar

 
QISHLOQ XO’JALIGIDA IXTISOSLASHGAN KLASTERLARNI SHAKLLANTIRISH 
HOLATI VA RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI 
Yuldasheva Komila 
TIQXMMI 301-guruh talabasi 
 
Klasterlar faoliyatini yo’lga qo’yishdan asosiy maqsad – eksport hajmini oshirish. Buning 
uchun esa yangi bozorlarni topish kerak. Bozor bo’lmasa, eksport ham bo’lmaydi, klaster tizimi 
ham yurmaydi. Shuning uchun chet ellardagi talabni muntazam o’rganib, imkoniyatlardan 
samarali foydalanish, eksportda izchillikni ta’minlash kerak – deb ta’kidlab o’tadilar 
mamlakatimiz raxbari Shavkat Miromonovich Mirziyoyev. 
Klasterlar tizimi - bu xom-ashyo yetishtirishdan boshlab to qayta ishlangan tayyor 
mahsulotni isteʼmolchiga yetkazib berishgacha bo‘lgan jarayonlarni qamrab olgan bir butun 
tizim. Bugun dunyoning ko‘plab davlatlarida bu tizim qo‘llaniladi. 
Qishloq xo‘jaligi vazirligi tomonidan respublika bo‘yicha tashkil etilgan klasterlar umumiy 
soni: 463 ta tashkil etib, biriktirilgan yer maydoni 2210385 ga. iborat. Shundan klasterlarda 
282004 ga, 75283 ta fermer xo‘jaligida 1930975 ga husoblanadi. 
Klaster tizimining maqsadi:
•
Mahsulot yetishtirishda zamonaviy innovatsion texnologiyalarni jalb qilish orqali 
agrotexnik tadbirlarni yangilash, hosildorlikni bir necha barobar oshirish. 
•
Mahsulot yetishtiruvchilar tomonidan qo‘shilgan qiymat zanjirini yaratish va yakunda 
olinadigan tayyor mahsulotlarni eksportga yo‘naltirish. 
•
Kam xarajat qilib, ko‘p daromad olish. Mahsulot yetishtiruvchilarning moliyaviy xolatini 
yaxshilash. 
•
Mahsulot yetishtiruvchilar moddiy-texnik bazasini zamonaviy qishloq xo‘jaligi 
texnikalari va uskunalari bilan boyitish. Infratuzilma obyektlarini yangilashdan iborat. 
Klaster tizimining qisqacha tarixi: 

---

98 
“Klaster” fransuzcha so‘z bo‘lib, “bog‘lam”, “guruh”, “to‘planish”, degan maʼnolarni 
anglatadi. “Klaster” tushunchasi ilk bor 1990-yilda Maykl Porter tomonidan “Davlatlarning 
raqobatdosh afzalligi” nomli asarida keltirilgan. O‘zbekiston respublikasida klasterlar 
tizimi 2017-yilda joriy etilgan bo‘lib, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 19-
maydagi “Buxoro viloyatida zamonaviy paxtachilik-to‘qimachilik klasterini tashkil etish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-2978-son qarori asosida Buxoro viloyatida “VST cluster” MCHJ 
QK hamda 2017-yil 15-sentyabrdagi “Sirdaryo viloyatida zamonaviy paxtachilik-to‘qimachilik 
klasterini barpo etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-3279-son qarori asosida “Bek cluster” 
MCHJ QK paxta-to‘qimachilik klasterlari tajriba-sinov tariqasida tashkil etildi. Klaster tizimi 
yaxshi natija ko‘rsatganidan keyin, mamlakatimiz bo‘ylab turli klasterlar tashkil etildi. Bugungi 
kunda respublikada paxta-to‘qimachilik, g‘allachilik va meva-sabzavotchilik klasterlari faoliyat 
olib bormoqda. 
Klaster va klasterlash jarayonida hozirgi sharoitimizda muammolar ko’p, chunki 
O’zbekiston uchun bu yangi tizim hisoblanadi shuning uchun, ko’pchilik fermer va 
dehqonlarimiz bu tizimdan foydalanishdan bosh tortishlariga sabab bo’lmoqda. Ammo biz 
oldimizga yangi va farovon, barqaror va mustaqil, o’z xalqini bemalol oziq-ovqat mahsulotlari 
bilan ta’minlay oladigan va boshqa chet el davlatlariga ham bemalol eksport qila oladigan 
iqtisodiy jihatdan yetuk davlatni qurmoqchi ekanmiz, bu ishda avvalo yangiliklarni, 
innovatsiyalarni va ilm-fan yutuqlarini qabul qilishimiz va jamiyatimizga tatbiq etishimiz kerak
Qayd etilishicha, mamlakatda agrar sohani isloh qilish, unga bozor mexanizmlari va 
zamonaviy texnologiyalarni joriy etish borasida izchil chora-tadbirlar amalga oshrilmoqda. 
Xususan, klaster usuli yo’lga qo’yildi, ekin turlari zamon talabidan kelib chiqib o’zgartirildi. 
Natijada, hosildorlik ham, daromad ham oshmoqda. Respublikada yetishtirilayotgan 80 turdan 
ortiq qishloq xo’jaligi mahsulotlari 66ta mamlakatga eksport qilinmoqda.
Davlat rahbarining 2019-yil 23-oktyabrdagi farmoni bilani O’zbekiston Respublikasi 
Qishloq xo’jaligini rivojlantirishning 2020-2030-yillarga mo’ljallangan strategiyasi qabul qilindi. 
Unga muvofiq, yuqori qo’shilgan qiymatli mahsulotlarishlab chiqarish maqsadida meva-
sabzavot klasterlari tashkil etilmoqda. 2019-yil 11-dekabrda bu borada president qarori qabul 
qilinib, barcha tashkiliy-huquqiy asoslar yaratib berildi. O’tgan qisqa vaqtda hokimliklar 
tomonidan 86ta shynday klaster tashkil etish bo’yicha takliflar shakllantirildi.
“Davlat rahbari bu haqda joriy yil 24 yanvardagi Murojaatnomasida aytgan edi. «Paxta va 
g‘alla yetishtirishga davlat buyurtmasini bekor qilib, ushbu mahsulotlarni bozor tamoyillari 
asosida xarid qilish tizimiga bosqichma-bosqich o‘tamiz. Agar bu yo‘ldan bormasak, fermer va 
dehqonlarimiz mahsulot yetishtirishda erkin bo‘lmaydi, ular o‘zlari kutganlaridek manfaat 
ko‘rmaydi, hokimlarning esa ish uslubi o‘zgarmaydi», — degan edi Shavkat Mirziyoyev. 
Paxta yetishtirishni moliyalashtirishning amaldagi tizimi klasterlar bilan ishlashga 
moslashmagani ko‘rsatib o‘tildi. Shu bois klasterlar va fermerlarni moliyaviy qo‘llab-quvvatlash 
tizimini takomillashtirish bo‘yicha topshiriqlar berildi 
Paxta va g‘alla bo‘yicha davlat rejasini bekor qilish, ekinlarni majburiy joylashtirish 
tartibidan 2023 yilgacha bosqichma-bosqich voz kechish bo‘yicha joriy va kelgusi yilda amalga 
oshiriladigan tadbirlar atroflicha ko‘rib chiqildi.” 
So‘nggi yillarda bu yo‘nalishda amalga oshirilayotgan salmoqli ishlar tufayli klaster 
usulida mahsulot yetishtiruvchi va uni qayta ishlovchilar manfaatlarining mushtarakligi 
ta’minlanyapti. Klaster ishtirokchilari qishloq joylarga sanoatni olib kirish evaziga sohada 
yig‘ilib qolgan muammolarni hal etishda tashabbuskor bo‘lyapti. Eng asosiysi, klasterlarda 
odamlarning bandligi ta’minlanib, ular qishin-yozin mehnat qilyapti, oylik maosh olyapti. 
Boshqacha aytganda, bu tizim dehqonlarimiz, agrar soha vakillariga yangicha zamonaviy 
uslubda ishlashni o‘rgatdi. Hosildorlik, daromadni oshirdi. Tan olishimiz kerakki, har bir 
insonni, avvalo, manfaat boshqaradi. Har bir inson yaxshi yashashni, farovon turmush 
kechirishni istaydi. Buning uchun, albatta, o‘zi va yurti manfaati yo‘lida tinmay mehnat qiladi. 
Klaster bizga mana shu manfaatni ko‘rsatdi. 

---

99 
E’tibor bering, 2020 yilda 97 ta paxta-to‘qimachilik klasterlari tomonidan jami 2 mln 794 
ming tonna paxta xom ashyosi yetishtirilgan bo‘lib, o‘rtacha hosildorlik 30,1 s/ga ni tashkil 
etgan. Qolaversa, 78 ta paxta-to‘qimachilik klasterlari tomonidan shartnomada belgilangan hosil 
to‘liq yetishtirilib, shundan 11 tasida yuqori ko‘rsatkichlarga erishilgan yoki o‘rtacha 3-8 s/ga 
qo‘shimcha hosil olingan. 
Shu jihatdan, bugun qishloq xo‘jaligida ish yuritishning yangicha shakli — klaster usuli 
tobora ommalashmoqda. Negaki, bunday mexanizm har qanday sharoitga moslasha oladi, ham 
iqtisodiy, ham ijtimoiy muammolarni izchillik bilan samarali yechib beradi. Chunki klaster usuli 
to‘qimachilik sanoati rivojida muhim ahamiyatga ega va bu usulni hayotga tatbiq etish uchun 
yurtimizda barcha imkoniyatlar yetarli. 
Mubolag‘asiz aytamanki, klaster tushunchasi, bugun hamma uchun bo‘lmasa-da, shu 
tizimda ishlayotgan fermerlarga yaxshi tanish bo‘lib qoldi. Paxta ekishdan to tayyor 
mahsulotgacha bo‘lgan jarayonni yagona texnologik tizimga birlashtirgan ishlab chiqarishning 
yangi majmuasi ilm-fan yutuqlarini, yangi innovasion texnologiyalarni amaliyotga jadal joriy 
etishga ham keng yo‘l ochib berdi. 
Shu nuqtai nazardan O‘zbekiston sharoitida klasterlarni rivojlantirish eng oqilona qarordir. 
Boisi qishloq xo‘jaligi uchun noqulay kelgan yillarda ham klasterning boshqa tashkilotlari 
hisobidan umumiy ish o‘rni va ish haqi saqlab qolinadi. Asosiysi, klasterlar hududlarning 
iqtisodiy mustaqilligini mustahkamlashda katta rol o‘ynab, ushbu yondashuv iqtisodiy jihatdan 
ustuvor tarmoqlar va loyihalarni aniqlash imkonini beradi. 
Xulosa o’rnida shuni ayta olamanki, klasterlar iqtisodiyotimiz uchun naqadar kerakli va 
foydali bo’lsa, jamiyatimizning rivojlanishi uchun shunchalik muhim omillardan biri 
hisoblanadi.