Klasterlarni shakllantirish: tajribalar, natijalar va innovatsion yondashuvlar

 
АГРАР СОҲАДА ИНСОН КАПИТАЛИНИ ШАКЛЛАНИШ ВА РИВОЖЛАНИШ 
АЛГОРИТМИ 
Амирқулов Шуҳрат Олимович
Қарши муҳандислик иқтисодиёт институти
“Инновацион иқтисодиёт” кафедраси катта ўқитувчиси 
Ҳозирги кунда дунёда беш ёшгача бўлган болаларнинг қарийб тўртдан бири тўйиб 
овқатланмайди, 260 миллиондан зиёд бола мактабда ўқимайди, ривожланаётган 
мамлакатларда мактаб ёшидаги кичик болаларнинг 60 фоизи минимал таълим олиш 
имкониятига эга эмас. 
Жаҳон банки таҳлилларига кўра “кам даромадли мамлакатларда туғилган 
чақалоқлар ўзининг 37 фоиз имкониятларини иқтисодий қиймат яратишда 
фойдаланаётган бўлса, юқори даромадли мамлакатларда ушбу кўрсаткич 70 фоизни, 
Ўзбекистонда эса ўртача 62 фоизни ташкил этмоқда” [1]. 
Инсон кaпитaли бу инвeстициялaр нaтижaсидa вужудгa кeлaдигaн вa шaхснинг ўзига 
дaромaд келтирадиган инсоннинг сифaт хусусиятлaри (соғлиғи, қобилиятлaри, мaьлумоти, 
кaсбий мaҳорaти, ҳaрaкaтчaнлиги, вaколaтлaри вa бошқaлaр) тушунилaди. 
Инсон кaпитaли инсоннинг ўзигa хос хусусиятлaри вa қобилиятлaрининг йиғиндиси 
бўлиб, у дaромaд кeлтирaдигaн қиймaт сифaтидa ўргaнилaди. 
“Дунё тажрибаси шуни кўрсатадики, ёш авлодни ҳар томонлама баркамол этиб 
вояга етказиш учун сарфланган сармоя жамиятга ўн, юз баробар кўп фойда келтиради [2]. 
Инсон капиталининг ривожланиши давлат, жамият ва бутун иқтисодиётнинг 
барқарорлигини таьминлашнинг асосий шартидир. Аграр соҳада юқори сифaтли инсон 
кaпитaлини шaкллaнтириш тармоқни ривожлaнтиришдa мувaффaқият қозонишнинг 
aсосий йўнaлишлaридaн бири ҳисобланади. 
Инсон капиталининг аграр соҳадаги меҳнат фаолияти жараёнини икки ҳолатга 
бўлиш мумкин:
инсон ўзи бажарадиган меҳнат жараёнини ўзи белгилайди, бу ҳолат интелектуал 
жараёнлар фаоллашишини таьминлайди ҳамда мотивация ва самарадорликни оширади; 
меҳнат 
омили 
ишлаб 
чиқаришни 
интенсивлаштириш 
омили 
билан 
бирлаштирилганда, ижодий салоҳиятни қўллаш имкониятлари чекланган бўлса, инсон 
капитали билан ишлаб чиқаришни мақбул ривожлантириш зоналари бир бирига мос 
келмайди. Бу ерда қизиқишлар гуруҳининг мақсадлари бир-бирига зид бўлиши мумкин. 
Қишлоқ хўжалигини ривожлантиришни давлат томонидан тартибга солиш ва озиқ-
овқат хавфсизлигини назорат қилиш, иқтисодиётнинг аграр соҳасида инсон капиталини 
шакллантиришнинг бир қатор хусусиятларини белгилаш билан муҳим аҳамият касб этади. 
Тадқиқот натижалари, иқтисодиётнинг аграр соҳасида инсон капиталини 
шаклланишининг ўзига хослигини қуйидаги хусусиятлар билан ифодалаш имконини 
беради: 

---

74 
инсон капитали ташувчилари бўлган инсон ресурсларининг аграр соҳадан 
иқтисодиётнинг бошқа барқарор соҳаларига мунтазам равишда чиқиб кетиши;
иқтисодиётнинг аграр соҳаси ижтимоий-иқтисодий ва кўп укладли технологик 
хусусиятларга эгалиги; 
қишлоқ ҳудудларида инфратузилманинг етарли даражада ривожланмаганлиги; 
қишлоқ турмуш тарзига хос бўлган қишлоқ аҳолисининг ижтимоий-иқтисодий 
консерватизми, маданий ва тарихий анъаналари; 
хўжалик фаолиятининг иқтисодий натижаларини, айниқса, ўсимликчиликда 
олдиндан айтиб бўлмаслиги; 
қишлоқ хўжалигини ривожлантиришни давлат томонидан тартибга солиш ва озиқ-
овқат хавфсизлигини назорат қилиш.
Инсон капиталини ўлчаш услубиёти ўрганилаётган инсон капиталининг асосий 
элементларини миқдорий баҳосини ҳисоблашнинг илмий асосланган алгоритми 
ҳисобланади. 
Аграр 
озиқ-овқат 
сиёсатини 
юритишга 
мувофиқ 
қишлоқ 
хўжалигини 
ривожлантиришни давлат томонидан тартибга солиш инсон капиталини шаклланиши ва 
ривожланишига комплекс таъсир қилади (1-расм).