Klasterlarni shakllantirish: tajribalar, natijalar va innovatsion yondashuvlar

Божхона ҳудудидан ташқарида қайта ишлаш божхона режимини қўллашда 
Ўзбекистон корхоналари асосий ҳамкорлик қилувчи ҳамкор давлатлар (2017-2019 
йилларда) 
1-жадвал 
Давлатлар 
Қиймати, млн. АҚШ 
доллари
Улуши,% 
РОССИЯ 
83,1 
29,0% 
СИНГАПУР 
62,8 
21,9% 
АҚШ 
44,9 
15,6% 
ШВЕЙЦАРИЯ 
38,9 
13,6% 
УКРАИНА 
15,4 
5,4% 
ИТАЛИЯ 
12,8 
4,4% 
КАНАДА 
10,9 
3,8% 
Юқоридаги жадвалда номи қайд этилган мамлакатлар иқтисодий жиҳатдан 
ривожланган мамлакатлар бўлиб, божхона ҳудудидан ташқарида қайта ишлаш божхона 
режими асосан шундай мамлакатлар билан ҳамкорлик қилишни тақозо этиши тўғрисида 
хулоса қилишимиз мумкин. 
Шунга кўра қайта ишланган маҳсулотларни ёки таъмирланган товарларни импорт 
қилишда берилган имтиёзларни ҳам алоҳида таҳлил қилишимиз келгусида режимдан 
фойдаланишни оптималлаштиришга таъсирини кўрсатмай қолмайди. Қуйидаги расмда 
сўнгги уч йилда режимдан фойдаланиш доирасида қўлланилган имтиёзлар товарларни 
олиб чиқиш мақсадига кўра таҳлил қилинган. 
Ўзбекистон Республикасида ҳам божхона ҳудудида қайта ишлаш божхона 
режимидан фойдаланишни ривожлантирган ҳолда 
божхонани иқтисодиётнинг таянчига 
айлантириш 
учун барча имкониятлар мавжудлигини қуйидаги таҳлиллардан кузатиш 
мумкин: 
биринчидан
, Ўзбекистоннинг Марказий Осиё давлатлари ўртасида аҳоли сони 
жиҳатидан энг кўп (35 млн.) эканлиги унда арзон ишчи кучини таъминлаб беради; 
иккинчидан, 
2017-2019 йилларда мамлакатимизга хориждан қиймати 11 миллиард 
38 миллион АҚШ долларига тенг бўлган технологик асбоб ускуна келтирилган; 
 учинчидан,
минтақадаги бошқа давлатларда Ўзбекистон Республикасидаги каби 
ишлаб чиқариш имкониятлари яхши ривожланмаган.
Мамлакатимиз иқтисодиёти индустриал-аграр яъни саноатлашган тузилишга эга 
иқтисодиётлардан бири ҳисобланади. Бунда саноатнинг ишлаб чиқариш (қайта ишлаш) 
тармоғи салмоқли ўринга эга бўлиб, бу кўрсаткич 2019 йилда 79,9% ни ташкил этди. 
Иқтисодиётнинг қайта ишлаш саноати ҳақида гап кетганда кўз олдимизга юқори 
қўшилган қийматга эга товарлар келади. Бундай қийматни яратишда маҳаллий хомашёни 
қайта ишлаш билан бир қаторда четдан хомашёни олиб келиб қайта ишлаш айни 
муддаодир. Қайта ишлаш саноатини таҳлил қилиш 2 томонлама ёндашувни тақозо этади. 
Биринчи ёндашувда асосий кўрсаткич мамлакатда яратилаётган маҳсулотларнинг қайта 
ишланганлик даражаси ҳисобланса, ташқи иқтисодий фаолиятга боғлаган ҳолда таҳлил 
қилинганда эса экспортда қайта ишлаш саноатининг улуши, яъни экспорт қилинаётган 
товарлар таркибида вақтинчалик товарлар асосий мезон сифатида намоён бўлади. Бунга 
биргина мисол сифатида Туркия давлати статистик кўрсаткичларига назар ташласак 2020 
апрель ойида экспорт қарийб 9 млрд. АШҚ долларини, шундан қайта ишлаш саноати 
92,7% ни, вақтинчалик товарлар эса 73,8% ни ташкил этди. 
Давлат божхона қўмитаси, Савдо саноат палатаси, Иқтисодий тараққиёт ва 
камбағалликни қисқартириш вазирлиги, Инвестициялар ва ташқи савдо вазирлиги, 
«Ўзсаноатэкспорт» АЖ ҳамда экспортёр корхона вакиллари иштирокида айнан қайта 

---

141 
ишлаш божхона режимларига бағишланган семинарларнинг мунтазам равишда ташкил 
қилиниши орқали, тадбиркорлар ва давлат органлари ўртасида мулоқотнинг йўлга 
қўйилишига, режимдан фойдаланишда юзага келаётган тўсиқларнинг бартараф этилишига 
эришилади. 
Президентимиз фармонлари билан тадбиркорларга енгиллик яратиш, божхона 
ҳудудида қайта ишлаш божхона режими шартларини соддалаштириш мақсадида 
«божхона ҳудудида қайта ишлаш» божхона режимида қайта ишлаш маҳсулотларининг 
чиқиш нормаси ва идентификациялаш услубияти тадбиркорлик субъекти томонидан 
ишлаб чиқилиши белгиланди. Фармон билан Ўзбекистон Республикаси Давлат божхона 
қўмитасига қўшимча вазифаси сифатида ишлаб чиқаришни маҳаллийлаштиришни 
чуқурлаштириш ва саноат кооперациясини кенгайтириш масалалари бўйича манфаатдор 
идоралар билан ҳамкорлик ўрнатиш юклатилди. Эндиликда тадбиркорлар томонидан 
ишлаб чиқилган қайта ишлаш маҳсулотларининг чиқиш нормаларини ҳаққонийлиги ва 
амалдаги чиқиш нормасига мувофиқ эканлигини назорат қилиш масаласи муҳим аҳамият 
касб этмоқда. Бунинг ечими сифатида, божхона органлари ўзларига маълум бўлган чиқиш 
нормаларини мақсадга мувофиқ эканлигини кўриб чиқиш ва хулоса бериш учун ваколатли 
давлат органларига жўнатиш амалиётини жорий этиш керак. Бунда корхоналарнинг 
фаолият туридан келиб чиқиб ваколатли давлат органларини белгилаш: масалан, 
“Ўзтўқимачиликсаноат” уюшмаси ўз таркибида Ўзбекистон тўқимачилик бозоридаги 
1 800 дан зиёд ишлаб чиқариш корхоналарини бирлаштиради. “Ўзчармсаноат” уюшмаси 
таркибидаги 300 га яқин корхоналардан 50 га яқини айнан чармни қайта ишловчи 
корхоналардир. 
Шунга 
ўҳшаш 
“Ўздонмаҳсулот” 
АЖ, 
“Ўзбекнефтгаз” 
АЖ, 
“Ўзбекозиқовқатхолдинг” холдинг компанияси, “Ўзёғмойсаноат” уюшмаси ҳамда 
“Фармацевтика тармоғини ривожлантириш агентлиги” кабиларни мисол қилиб 
келтиришимиз мумкин. 
Амалдаги тартибда божхона ҳудудида қайта ишлаш божхона режими доирасида 
товарларни, шу жумладан хомашё ва материалларни олиб кириш ва қайта ишланган 
маҳсулотларни олиб чиқиш талаблари ва шартлари мураккаб жараённи қамраб олади. Шу 
муносабат билан концепция лойиҳасида мавжуд талабларни соддалаштириш таклиф 
этилмоқда.