Klasterlarni shakllantirish: tajribalar, natijalar va innovatsion yondashuvlar

DAVLAT INVESTITSIYA SIYOSATINING MAQSADI, MOHIYATI VA USTIVOR 
YO’NALISHLARI 
Quliyev N.X.
Turizm va mehmonxona xo’jaligi kafaedrasi dotsenti 
Investitsiya faolligini rag'batlantirish va qulay investitsiya muhitini yaratish uchun puxta 
o'ylangan investitsiya siyosatini amalga oshirish zarur. Davlatning investitsiya siyosati bu kapital 
va moliyaviy investitsiyalarni shakllantirish va ulardan foydalanish, iqtisodiy o'sishni ta'minlash 
va aholi farovonligini oshirish bilan bog'liq muammolarni hal qilishga qaratilgan usul va uslublar 
to'plamidir. 
Davlat investitsiya siyosatining asosiy vazifasi jismoniy va yuridik shaxslarning 
jamg'armalarini rag'batlantirish va ularni investitsiyalarga aylantirishdir. Amalda ushbu vazifani 
amalga oshirish ko'plab omillar va vujudga kelgan vaziyatlarga ham bog'liq. Masalan, hozirgi 
paytda O’zbekistonda molibdenning 1,1 foisi, tabii gazning 12 foisi, ruchning 21 foisi, misning 
25 foisi, meva-sabzavotlarning 20 foizi, ip-kalavaning 46 foisi qayta ishlanmoqda, xolos. Agar 
bu xom-ashyolar chuqur qayta ishlansa, qo’shimcha qiymatni 5 baravarga oshirish mumkin. 
Bunday vaziyat investitsiyalarni yangi taxnik vositalar va texnologiyalarga yo’naltirishni taqozo 
qiladi. 
Bundan tashqari, O‘zbekiston Respublikasining "Chet el investitsiyalari to‘g‘risida"gi 
qonunida O‘zbekiston Respublikasi hududida chet ellik investorlar tomonidan qonun xujjatlariga 
zid bo‘lmagan tadbirkorlik va boshqa faoliyat turlari ob‘yektlariga aksariyat foyda (daromad) 
olish maqsadlarida kiritiladigan moddiy va nomoddiy ne‘matlar hamda ularga doir huquqlarning 
jami turlari, shu jumladan, intellektual mulkka bo‘lgan huquqlar, shuningdek chet el 
investitsiyalaridan olinadigan har qanday daromad chet el investitsiyalari sanaladi. 
Bu o‘rinda shuni ta‘kidlash joizki, investitsiyalarning harakatidan kelib chiqib zamon va 
makonining almashtirilishi va o‘z iqtisodiyotga kirib borishi namoyon bo‘ladi. 
Investitsiyalarning turli shakllarda o‘zga iqtisodiyotlarga kirib borishi yangidan investitsiya 
faoliyatini yo‘lga qo‘yishda, ularning turi va shakllaridan qat‘iy nazar, yangitdan safarbar 
etilishini va bog‘lanishini bildiradi. Ma’lumki, hozirgi paytda mamlakat iqtisodiyotiga chet-el 
investitsiyalarini jalb etish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish, ularni huquqiy himoya 
qilishning amaliy mexanizmlarini joriy etish va investitsion muhitni yanada yaxshilash juda katta 
ahamiyatga ega. 
Odatda investitsiya siyosati quyidagilarga qaratiladi: 
➢
har bir davr uchun tegishli hajmlardagi investitsiyalarni aniqlash; 
➢
sanoat, ishlab chiqarish, texnologik, hududiy va mulk shakllari bo'yicha 
investitsiyalarning tarkibi aniq belgilash; 
➢
investitsiyalarning ustuvor yo'nalishlarni tanlash; 
➢
investitsiyalar samaradorligini oshirish va boshqalarga. 
Davlat investitsiya siyosatining asosiy yo'nalishlari va umumiy qoidalari (sanksiyalar, 
imtiyozli kreditlash shartlari va boshqalar) har bir davlatda Iqtisodiy rivojlanish vazirligi, ba’zi 
mamlakatlarda esa moliya vazirligi tomonidan uzoq muddatli ijtimoiy-iqtisodiy konsepsiyaning 
qoidalarini hisobga olgan holda belgilanadi. Masalan O’zbekistonda 2035 yilgacha ijtimoiy – 
iqtisodiy rivojlanish konsepsiyasi qabul qilingan. Ushbu hujjatga muvofiq mintaqaviy hokimiyat 
transportning qulayligi, investitsiya uchun tayyorlangan ob'ektlarning mavjudligi, malakali 

---

187 
mehnat resurslari, imtiyozlar va mavjud axborot ta'minotini hisobga olgan holda investitsiya 
siyosatiga qo'shimchalar kiritmoqda. Bunday chora-tadbirlar investitsiya resurslaridan maqsadli 
foydalanishni ta'minlash va natijalar monitoringini olib borishga qaratilgan. Mazkur 
konsepsiyaga belgilanishicha 2035 yilgacha dunyoning rivojlangan 50 ta mamlakati qatoriga 
kirish uchun O'zbekistonga taxminan 1 trillion AQSh dollari miqdoridagi sarmoyalar zarur. 
G'arbda moliyaviy omillardan foydalanishga asoslangan Amerika-Ingliz konsepsiyasi 
hukmronlik qilmoqda. Ushbu kontseptsiyaga muvofiq, jamg'arma kreditlar va depozitlar 
bo'yicha foiz stavkalari, davlat iste'molining ulushi, investitsiya rolini ko'paytiradigan 
multiplikator effektidan foydalanish bilan belgilanadi [2]. AQSh-ingliz kontseptsiyasining kaliti 
rag'batlantirish usullarini qo'llashdir, bunda davlat jamoat ishlariga sarflanadigan xarajatlar 
asosiy rag'bat hisoblanadi. Ular sizga investitsiyalarni ko'paytirishga, ishlab chiqarish jarayonida 
qo'shimcha ish kuchini jalb qilishga imkon beradi, ya'ni. bandlik va shu sababli daromad va 
iste'molni ko'paytirish. 
J. Shumpeter tomonidan ishlab chiqilgan ikkinchi kontseptsiya tadbirkorlik funktsiyasiga 
markaziy o'rin ajratadi. Ushbu kontseptsiya "samarali raqobat" nazariyasiga asoslanadi: undagi 
bozor mexanizmi monopoliyalar kuchlari va raqobatning innovatsiyalarga asoslangan, iqtisodiy 
rivojlanishga alohida dinamizm beradigan samarali o'zaro ta'siri sifatida qaraladi. Shu bilan 
birga, asosiy kapitalga katta miqdordagi sarmoyalar farovonlikning harakatlantiruvchi kuchi 
bo'ladi va ma'lum sohalarda yangiliklarni rag'batlantiradi [3]. 
Germaniya Federativ Respublikasi Iqtisodiyot vaziri L. Erxard ijtimoiy bozor iqtisodiyoti 
kontseptsiyasini ishlab chiqdi va amalda qo'lladi. Konsepsiyaning asosiy qoidasi erkin 
tadbirkorlikni rivojlantirish va mamlakatni tiklash va fuqarolarning qobiliyatlari va 
tashabbuslarini amalga oshirish uchun mas'uliyatdir. 
Kontseptsiyani tanlash quyidagi omillar bilan belgilanadi: iqtisodiyotning rivojlanishi, 
iqtisodiy rivojlanish bosqichi, hukumatning milliy xususiyatlari va boshqalar. 
Investitsiya siyosatining mohiyati davlatning ichki va tashqi iqtisodiy jarayonlarga 
aralashuviga, ushbu siyosatning moliyaviy va kredit, litsenziyalash, soliq, narxlar, daromadlar va 
ish bilan ta'minlash, jalb qilish siyosatini o'z ichiga olgan boshqa sohalar bilan muvofiqlashtirish 
darajasiga bog'liq. chet el investitsiyalari va boshqalar. 
O’zbekiston Respublikasi investitsiya siyosati xorijiy investitsiyalarni jalb qilish 
uchun yanada qulay sharoit yaratish,xorijiy investitsiyalarni ishonchli huquqiy himoya qilishning 
amaliy mexanizimini barpo etish, mana shu asosida mamlakatdagi investitsiya muhitini yanada 
yaxshilashda MDH mamlakatlari orasida yetakchi hisoblanadi. 
Investitsiya faoliyatini tashkil etishda har bir mulk egasi ishbilarmonlikni, tadbirkorlikni 
mohiyatini chuqur anglagan holda ish yuritishi lozim. Investitsiya faoliyati bilan shug’ullanuvchi 
mulk egasi tez o’zgaruvchan bozor iqtisodiyoti va uning ko’pqirrali munosabatlarini har 
tomonlama anglay bilishi lozim. Investitsiya faoliyatini yuritishda iqtisodiy axborotga tayangan 
soha bir butun iqtisodiyot va mamlakat miqyosida marketing bililariga ega bo’lishi alohida 
ahamiyatga ega. Chunki barqarorlashmagan iqtisodiyotda investor pul muomalasi, moliya kredit 
va banklar, soliq siyosati mohiyatini chuqur bilmay turib, investitsiya faoliyatini tashkil etish 
tavakkalchilik bilan bog’liq bo’lib, qisqa davr ichidagi inqirozga uchrashi mumkin. 
Adabiyotlar
. 
1.O‘zbekiston respublikasi prezidentining “Qishloq xo‘jaligini rivojlantirish xalqaro 
jamg‘armasi ishtirokida “qishloq xo‘jaligini diversifikatsiya va modernizatsiya qilish” loyihasini 
amalga oshirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” qarori. Toshkent sh., 2020-yil 15-
sentabr, PQ-4830-son. 
2.Доклад «О мировых инвестициях 2021». Организация Объединенных Наций. 
2021 год.