Klassik universitet darsligi o'zbekiston Milliy universitetining 100 yilligiga bag’ishlanadi

Nazorat savollari: 
1. Mobil GATlar nima? 
2. Mobil GAT qanday vazifalarni hal qiladi? 
3. Mobil GATning asosiy afzalliklari nimadan iborat? 

---

 
141 
10.  GEOAXBOROTLAR  TIZIMLARIDA  MASOFADAN  TURIB 
ZONDLASH HAQIDA UMUMIY MA’LUMOTLAR 
 
10.1. Erni masofadan turib zondlash (EMZ) 
 
 Erni  masofadan  turib  zondlash  (EMZ)-  Er  yuzasini  turli  xildagi 
tasvirga  olish  apparaturlari  bilan  jihozlangan  aviatsion  va  kosmik 
vositalardan  turib  kuzatish  uslubi  hisoblanadi.  Bunda  foydalaniluvchi 
tasvirga  olish  apparatlarida  qo‘llaniluvchi  to‘lqin  uzunliklarining  ishchi 
holatdagi  diapazoni  mikrometrning  ulushlaridan  (ko‘rinuvchi  optik 
nurlanish  spektri  qiymatiga  mos  keladi)  metrgacha  (radio-to‘lqinlar 
spektriga mos tushadi) oraliqni tashkil qiladi.  
Masofadan  turib  zondlash  uslublari 
nofaol 
tavsifga  ega  bo‘lishi 
mumkin,  ya’ni  bunda  tabiiy  nurlanish  manbalaridan  yoki  Er  yuzasida 
joylashgan  ob’ektlarning  ikkilamchi  nurlanishidan  foydalaniladi, 
shuningdek 
faol
  tavsifga  ega  bo‘lishi  mumkin,  bu  holatda  esa  -  su’niy 
nurlanish manbalari orqali yo‘naltirilgan tavsifda chiqariluvchi nur oqimi 
orqali tasvirga olinayotgan ob’ektlardan qaytuvchi nur qayd qilinadi.  
Kosmik  apparatlar  yordamida  olingan  Erni  masofadan  turib 
zondlash  ma’lumotlarining  tavsiflari  ushbu  jarayonni  amalga  oshirish 
vaqtida  atmosferaning  shaffofligi  (tozaligi  yoki  tiniqligi)  darajasiga 
bog‘liq hisoblanadi. Shu sababli, kosmik tasvirga olish jarayonida faol va 
nofaol tipda funksiya bajaruvchi, nurlanishni turli xil diapazonlarda qayd 
qilish imkonini beruvchi, ko‘p kanalli qurilmalardan foydalaniladi.  
Kosmik  qurilmalar  yordamida  tasvirlarni  olish  bo‘yicha  dastlabki 
apparat  1960-1970-yillarda  ishlab  chiqarilgan  bo‘lib,  trassa  tipida 
tuzilgan,  ya’ni  Er  yuzasining  tasviri  chiziqlardan  tashkil  topgan. 
Keyinchalik,  panorama  tipida  funksiya  bajaruvchi  Erni  masofadan  turib 
zondlash  qurilmalari  ishlab  chiqarilgan  va  keng  ommalashgan,  ushbu 
skanerlash qurilmalari yordamida olingan tasvirlarda Er yuzasining tasviri 
o‘ziga xos yo‘laklardan tashkil topadi.  
Hozirgi vaqtda kosmik apparatlar yordamida Er yuzasini masofadan 
turib zondlash ma’lumotlaridan Er yuzasida joylashgan tabiiy resurslarni 
o‘rganish  va  shuningdek,  meteorologik  masalalarni  hal  qilish 
maqsadlarida  foydalaniladi.  Kosmik  apparatlar  yordamida  Er  yuzasini 
masofadan  turib  zondlash  ma’lumotlari  asosida  tabiiy  resurlarni 
o‘rganishda qurilmalar tarkibi asosan optik yoki radiolokatsion apparatlar 
bilan jihozlanadi.