Klassik universitet darsligi o'zbekiston Milliy universitetining 100 yilligiga bag’ishlanadi

Haqiqiy  uch  o‘lchamli  modellar
.  Uch  o‘lchamli  ob’ektlarni  aks 
ettirishning  ikkinchi  uslubi  -  bu  haqiqiy  uch  o‘lchamli  modellardan 
foydalanish hisoblanadi, ya’ni bu uslub ob’ektlarning joylashish joyining 
uch  o‘lchamda  (
x,  y,  z
)  qayd  qilinishi  asosida  tuzib  chiqiluvchi 

---

 
102 
ma’lumotlar  strukturasini  anglatadi.  Bu  holatda
  z
  -  atribut  emas,  balki 
nuqtaning  joylashish  joyini  ifodalovchi  element  hisoblanadi.  Bu 
ko‘rinishdagi yondoshuv ma’lumotlarni bir xil  
x
 va 
u
 koordinatalar bilan 
bir  nechta  nuqtalarda  qayd  qilish  imkonini  beradi,  masalan  atmosferani 
zondlash  davomida  yoki  tog‘  qazilmalarining  hajmini  aniqlashni  misol 
sifatida keltirish mumkin. Haqiqiy uch o‘lchamli tasvirlar hajmni yaqqol 
ko‘rinishda ifodalash (vizualizatsiya) imkonini beradi, Shuningdek hajmni 
modellashtirish bilan bog‘liq bo‘lgan masalalarni hal qilish, uch o‘lchamli 
strukturalarni  sintez  qilish  kabi  funksiyalarni  bajarish  imkonini  beradi. 
Uch o‘lchamli hodisalar bir necha xossalar bilan tavsiflanadi. (5.4.1-rasm) 
Jumladan,  bunda  taqsimlanish  uzluksizlikka  ega  bo‘lishi  (masalan, 
maydon yuzasi) va diskret tavsifga ega bo‘lishi (masalan, ma’dan jinslar) 
mumkin.  Topologik  murakkablik  darajasi  ob’ekt  kichik  bog‘lanishlari 
bilan belgilanadi. Masalan, asosiy bir xillikka ega bo‘lgan ob’ekt ham bir 
xildagi tarkibiy qismlardan tashkil topgan bo‘lishi mumkin, biroq nisbatan 
kichik o‘lchamli ob’ektlar sinflariga tegishli qismlardan tuziladi. 
 
 
 
5.4.1-rasm. Joyning uch o‘lchamli modellashtirilishi 
 
Aralash  tavsifga  ega  bo‘lgan  ob’ekt  tarkibida  bir  nechta  sinflarga 
tegishli qismlar mavjud bo‘lishi qayd qilinadi va nisbatan kichik o‘lchamli 
va  turli  xildagi  (bir  jinsli  bo‘lmagan)  ob’ektlardan  tuziladi.  Geometrik 
murakkablik 
darajasi 
egri 
chiziqlarning 
tiplari 
va 
geometrik 
konstruksiyalarga  bog‘liq  hisoblanadi.  Ifodalashning  aniqlik  darajasi 
loyihalashtirish  davomida,  ilmiy  tadqiqot  ishlari,  qidirish  ishlarida  ruxsat 
etilish  darajasini  belgilab  beradi.  O‘lchash  aniqligi  darajasi  ruxsat 
etilishlar  qiymati  va  o‘lchash  vositalarining  og‘ish  qiymatlari  bilan 
ifodalanadi.  Haqiqiy  uch  o‘lchamli  model  GAT  tarkibida  ArcView  va 

---

 
103 
ArcGIS dasturlariga mos tushmaydi. Bu ko‘rinishdagi ma’lumotlar ustida 
ishlash  Micromine  yoki  Surpsck  kabi  tog‘-geologik  tizimlarida 
foydalaniladi.