Klassik universitet darsligi o'zbekiston Milliy universitetining 100 yilligiga bag’ishlanadi

Nazorat savollari: 
1. GISda ma'lumotlar bazasi qanday? 
2. ma'lumotlar bazasi qanday tashkil etilgan? 
3. Ma'lumotlar bazasi qaerda saqlanadi? 
 
 
4.2. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi (MBBT) 
 
O‘z-o‘zidan  ma’lumki,  har  qanday  hoxlagan  ma’lumotlar  bazasi 
amaliy  jihatdan  foydalanilmagan  vaziyatda,  shunchaki  «
o‘lik
» 
hisoblanadi.  YA’ni,  ma’lumotlar  bazasi  faqatgina  axborotlarni  saqlash 

---

 
72 
ombori  sifatida  o‘rin  tutadi  va  unga  kirishni  amalga  oshirish  uchun 
maxsus  dasturlar  mavjud  bo‘lishi  talab  qilinadi.  Ma’lumotlar  bazasini 
boshqarish tizimi  (MBBT)  -  bu  ma’lum  bir  aniq  formatdagi  ma’lumotlar 
bazasini tashkil qilish, ushbu ma’lumotlar bazasi tarkibidan ma’lumotlarni 
olish,  ma’lumotlar  bazasini  modifikatsiyalash,  ma’lumotlar  bazasini 
yo‘qotish  kabi  funksiyalarni  bajarish  imkonini  beruvchi  dastur  yoki 
dasturlar guruhi hisoblanadi.  
Server  tarkibidagi  MBBT  fayllarida  ma’lumotlar  server-faylda 
markazlashtirilgan  tartibda  saqlanadi.  MBBT  har  bir  foydalanuvchi 
mijozlar  kompyuterlariga  (ishchi  stansiya)  joylashtiriladi.  MBBTning 
ma’lumotlarga  kirishi  mahalliy  (lokal)  tarmoq  orqali  amalga  oshiriladi. 
O‘qishlar  va  yangilashlarning  uyg‘unlashtirilishi  (
sinxronizatsiya
) 
fayllarni bloklash orqali amalga oshiriladi.  
Ushbu o‘ziga xos arxitekturaning afzallik jihatlari - server-fayllarni 
saqlovchi  protsessorga  zo‘riqish  yuklamasining  past  qiymatda  berilishi 
bilan bog‘liq hisoblanadi.  
Kamchiliklari  esa:  mahalliy  tarmoqning  potensial  darajada  yuqori 
zo‘riqish  bilan  ishlashi;  markazlashtirilgan  boshqaruvni  amalga 
oshirishning  qiyinligi  yoki  imkoni  mavjud  emasligi;  yuqori  darajada 
ishonchlilik,  yuqori  darajada  kirish  amalga  oshirilishi  imkoniyatlari  va 
havfsizlikning  yuqori  darajada  bo‘lishi  ta’minlanishi  imkoni  pastligi 
kabilar  bilan  bog‘liq  hisoblanadi.  MBBT  nisbatan  ko‘proq  darajada 
ma’lumotlar  bazasini  boshqarish  funksiyasidan  foydalaniluvchi  mahalliy 
(lokal)  ilovalar  tarkibida  va  Shuningdek,  ma’lumotlarni  qayta  ishlash 
jadalligi past bo‘lgan tizimlarda va ma’lumotlar bazasining pik (cho‘qqi) 
holatidagi yuklanishi past bo‘lgan holatlarda qo‘llaniladi. Hozirgi vaqtda 
server-fayllar texnologiyasi eskirgan texnologiya sifatida qayd qilinadi va 
unda  nisbatan  yirik  axborot  texnologiyalari  tarkibida  foydalanish  uchun 
to‘liq yaroqli hisoblanmaydi.