Klassik universitet darsligi o'zbekiston Milliy universitetining 100 yilligiga bag’ishlanadi

(
(
 
ma'lumotlar 
GEOAXBOTOLAR 
modeli 

---

 
39 
 Har  bir  yoy  (
arc
)  boshqa  yoy  bilan  kesishish  nuqtasidan  yoki 
boshqa  yoyga  tegishli  bo‘lmagan  tugundan  boshlanadi  va  tugallanadi. 
Yoylar  o‘zaro  oraliq  (shakl  xosil  qiluvchi)  nuqtalar  orqali  bog‘langan, 
ketma-ketlikda  joylashgan kesmalardan  xosil  qilinadi.  Bu holatda  har bir 
chiziq ikkita sonlar to‘plamiga ega hisoblanadi: ya’ni, oraliq nuqtalarning 
koordinatalar juftliklari va tugunlarning tartib raqamlari. 
 Bundan tashqari, har bir yoy o‘zining identifikatsiya raqamiga ega 
bo‘lib,  bu  raqamdan  qaysi  tugunlar  uning  boshlanishi  va  oxirgi  qismi 
hisoblanishini  ko‘rsatish  uchun  foydalaniladi.  Shuningdek,  yoylar  bilan 
chegaralanuvchi  sohalarda  ham  identifikatsiya  raqamlari  mavjud  bo‘lib, 
bu  raqamlardan  ularning  yoylar  bilan  o‘zaro  nisbatini  aniqlashda 
foydalaniladi. O‘z navbatida, har bir yoy tarkibida o‘ng va chap tomonda 
joylashgan  sohalarning  tartib  raqamlari  haqidagi  axborot  mavjud  bo‘lib, 
bu  aralash  tavsifga  ega  sohalarni  topish  imkonini  beradi.  Bu  qarab 
chiqilayotgan  modelning  ushbu  xossasi  kompyuter  yordamida  barik 
tavsifga  ega  bo‘lgan  ob’ektlar  o‘rtasida  mavjud  haqiqiy  aloqadorliklarni 
bilish imkonini beradi. Boshqacha aytganda, biz xaritalar foydalanuvchisi 
sifatida,  an’anaviy  tavsifga  ega  xujjat  tarkibida  qayd  qilingan,  makonga 
oid  o‘zaro  aloqadorliklarni  aniqlashda  ma’lumotlarning  nisbatan  aniq 
tarzda  ifodalanishi  kuzatiluvchi  ma’lumotlarning  vektor  modeliga  ega 
hisoblanamiz.   
Rastr va vektor shakllar o‘rtasidagi qayta o‘zgartirish - bu etarlicha 
darajada odatdagi holat bo‘lib, ushbu o‘rinda ayrim jihatlar haqida eslatib 
o‘tish  maqsadga  muvofiq  hisoblanadi.  Vektor  ma’lumotlarni  rastr 
ma’lumotlarga qayta o‘zgartirishda ko‘pincha holatlarda natijalar  ko‘rish 
uchun  qoniqarli  darajada  xosil  qilinadi,  biroq  rastr  shakliga  qayta 
o‘zgartirish  uslublari  har  bir  yacheykani  ifodalovchi  atributlar  uchun 
qoniqarli bo‘lmagan natijalarni berishi ham mumkin.  
Ayniqsa,  bu  holat  sohalar  chegaralari  yoni  bo‘ylab  yaqqol 
kuzatiladi,  bu  sohada  chegaralarning  bitta  yoki  boshqa  tomonlarida  rastr 
atributlar  yacheykalarining  o‘zlashtirilishida  noaniqlik  holati  yuzaga 
keladi. Boshqa tomondan, rastr ma’lumotlarni vektor ma’lumotlarga qayta 
o‘zgartirishda  siz  ko‘pgina  atribut  ma’lumotlarni  saqlab  qolishingiz 
mumkin, biroq xosil qilingan, ko‘rish mumkin bo‘lgan natijalar ko‘pincha 
holatlarda  o‘zgartirilishi  kerak  bo‘lgan  rastr  yacheykalarning  blok, 
pag‘onasimon narvon shaklidagi ko‘rinishda ega bo‘lishi qayd qilinadi.  
Bu  narvonsimon  effektni  silliqlovchi  algoritmlar  mavjud  bo‘lib, 
bunda  splayn-interpolyasiya  matematik  uslublaridan  foydalaniladi.  Bu 
uslub haqida batafsil to‘xtalib o‘tirmagan holda, qayd qilishimiz mumkin-

---

 
40 
ki,  bu  uslublar  -  tishsimon  chiziqlar  va  o‘tkir  burchaklarni  silliqlovchi 
oddiy grafik uslublar hisoblanadi.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.5.3.-rasm. GAT tarkibida ifodalanuvchi modellar