Klassik universitet darsligi o'zbekiston Milliy universitetining 100 yilligiga bag’ishlanadi

Sifat  belgilari  bo‘yicha  tasniflashni   
ierarxik  tavsifda  amalga 
oshirish  qulay  hisoblanadi,  ya’ni  bunda  umumiy  toifalardan  xususiy 
toifalarga  tomon  bo‘lib  chiqish  amalga  oshiriladi  (masalan,  ishqoriy 
jinslar  -  sienitlar  -  nefelin  sienitlar).  Amalga  oshirilishi  belgilangan 
maqsadlarga  bog‘liq  holatda,  ayrim  vaziyatlarda  xaritalar  tarkibining 
axborot berish darajasini oshirish talab qilinadi (ya’ni, bu holatda xususiy 
toifalardan  foydalaniladi)  yoki  aksincha,  kamaytirish  zaruriyati  yuzaga 
keladi  (bunda  esa  -  umumiy  toifalardan  foydalanish  maqsadga  muvofiq 
hisoblanadi).  Masalan,  ohaktoshlar  va  dolomitlarni  karbonatlar  sinfi 
tarkibiga birlashtirish, qumoqlar, alevrolitlar va argillitlarni esa  - terrigen 
jinslar  sinfi  tarkibiga  kiritish  yoki  oltin  foydali  qazilma  konlarini 
formatsiyalarga oid belgilari bo‘yicha toifalarga ajratib chiqish mumkin.  
Sifat bo‘yicha tasniflashda toifalarni saralab olish tadqiqotni amalga 
oshirishda  belgilangan  maqsadlarga  kuchli  darajada  bog‘liq  hisoblanadi. 
Masalan,  litologik  tadqiqotlarda  cho‘kindi  jinslarni  fatsiyalar  bo‘yicha 
toifalarga  bo‘lib  chiqishga  ko‘proq  e’tibor  qaratiladi.  Intruziv  jinslarni 
ularning asoslari bo‘yicha to‘rtta guruhga bo‘lib chiqish etarli hisoblanadi, 
bunda  ikkilamchi  o‘zgarishlarni  umuman  hisobga  olmasa  ham  bo‘ladi. 
Gidrotermal  foydali  qazilma  konlarini  o‘rganish  davomida  intruziv 

---

 
118 
jinslarning  variatsiyalarga  ajratilishi  katta  ahamiyatga  ega  bo‘lib,  bunda 
asosiy diqqat-e’tibor ikkilamchi o‘zgarishlarga qaratilishi talab qilinadi.  
Shunday  qilib,  son  raqamlari  shaklida  bo‘lmagan  atributlar  ustida 
ishlash  davomida,  siz  oldindan  tasniflangan  ma’lumotlarga  ega 
hisoblanasiz.  Agar,  xarita  tarkibida  son  raqamlari  qiymatlari  bilan 
tavsiflanuvchi  atributlarni  ifodalashga  harakat  qilayotgan  bo‘lsangiz,  u 
holda  sizni  oldinda  birmuncha  boshqacha  tavsifga  ega  bo‘lgan  masala 
kutadi.  Bu  ko‘rinishdagi  ma’lumotlar  boshlang‘ich  tasniflanishga  ega 
hisoblanmaydi.  Biroq,  axir  har  bir  raqamni  o‘ziga  xos  rang  bilan  aks 
ettirishning  iloji  yo‘q-ku.  Chunki  bunday  ma’lumotlarning  son  miqdori 
juda  ko‘p  va  agar,  bu  masalani  hal  qilishga  siz  muvaffaq  bo‘lgan 
taqdiringizda  ham,  bu  ko‘rinishda  ishlab  chiqilgan  xaritani  o‘qishni 
amalga oshirishning ehtimolligi kam hisoblanadi. Bu holatda mavjud son 
raqamlarini  bir  nechta  guruhlarga  (intervallarga)  ajratib  chiqish  talab 
qilinadi,  boshqacha  aytganda  son-raqamlarni  tasniflab  chiqish  amalga 
oshiriladi.  
Intervallarning  (oraliqlar)  son  miqdorini  saralab  olish  va  ularning 
chegaralariga  aniqlik  kiritish  -  bu  o‘ziga  xos  sa’nat  hisoblanadi.  Odatda, 
GAT  tarkibida  tasniflashning  bir  qancha  variantlari  taklif  qilinadi,  biroq 
murakkab vaziyatlarda (masalan, geokimyoviy maydonlarni tuzib chiqish 
kabi) dastur  tarkibida  mavjud  bo‘lgan tasniflashga to‘liq  holatda  ishonib 
qolish  mumkin  emas.  Har  doim  esda  saqlash  kerakki:  ya’ni,  tasniflash 
uslubining  tanlanishi  bevosita  tadqiqotchi  tomonidan  tuzib  chiqilayotgan 
xaritaning  tashqi  ko‘rinishiga  va  Shuningdek,  natijalarga,  chiqariladigan 
xulosalarga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi.  
Misol sifatida, ArcGIS tarkibida tasniflashning quyidagi ko‘rinishdagi 5 ta 
uslubidan  foydalaniladi:  jumladan  -  tabiiy  chegaralar,  kvantillar  (tent 
qiymatli),  teng  maydonlar  (poligonlar  uchun),  teng  intervallar,  standart 
og‘ishlar uslublaridan foydalaniladi.