Kitobat san’ati Grafika san’ati. O‘zbekiston kitob grafikasi san’atining tarixi, haqida ma’lumot berish

III-Yangi mavzuni o'rganish 
Grafika tasviriy san’atning eng ommalashgan turi. San’atning bu turi 
bilan katta-yu kichik shug‘ullanadi. Chunki u hammabop. Kimdir o‘z 
fikrini bayon etish uchun, kimdir tasavvurlarini oydinlashtirish uchun, yana 
kimdir xayol surib o‘tirib qandaydir tasvirlar chizadi. Bularning barchasi, 
aslida grafikaning bir ko‘rinishidir. 
«Grafika» 
so‘zi 
(yunoncha) 
«graphike» 
- 
«yozayapman», 
«chizayapman» ma’nosini anglatadi. Uning hammabopligi tasviriy 
san’atning rangtasvir va haykaltaroshlik turlari kabi maxsus sharoitni talab 
etmaydi. Uni qora tushda, oddiy qalam, flomaster yoki sarikli ruch kada 

---

29 
daftar varag'i, oq qog‘ozga ishlash mumkin. 
Ayni paytda, grafika san’atining o‘ziga xos murakkabliklari ham 
mavjud. Bir qarashda juda oddiy tuyulgan bu san’at turi aslida undagi 
shartliliklar tufayli murakkabdir. Unda bir rang bilan, odatda, qora rang
bilan chiziqlar vositasida oq qog‘oz sathida rang va uning tuslari, 
borliqdagi voqea va hodisalar tasvirlanadi. 
Grafika san’atining dastgoh grafikasi, kitob, gazeta-jumal grafikasi, 
amaliy grafika va plakat kabi turlari mavjud. Shular ichida insonlar 
hayotiga eng chuqur kirib borgani, shuningdek, kitob grafikasi san’atidir.
Kitob grafikasi - kitoblarga badiiy bezak berish san’atidir. Kitoblar 
o‘zining mazmuni va mohiyatiga ko‘ra bezatiladi. Shu bois darsliklar, 
o‘quv va metodik qo‘llanmalar, ilmiy-ommabop kitoblar, lug‘atlar va 
ensiklopediyalar, badiiy adabiyotlarga ishlangan bezaklar bir -biridan farq 
qiladi. Kitob grafikasi san’atining imkoniyatlari adabiy asarlarni badiiy 
bezashda to‘la-to‘kis namoyon bo‘ladi. 
Zamonaviy o‘zbek kitob grafikasi san’ati XIX asming oxirlarida 
shakllana boshlagan. Bir paytlar O‘rta Osiyo mashhur hattotlar, 
naqqoshlar, musavvirlar, muqovasozlaming kitob ziynatlash borasida 
yuksak niahorat maktabi bo‘lgan. XIX asming oxiri - XX asming 
boshlariga kelib kitob ishlab chiqarish san’at sohasidan industriyaga 
aylanib bordi. Yevropadan avvaliga O‘rta Sharq mamlakatlariga, XIX 
asming 
60-yillarida 
Turkistonga 
yevropacha 
kitob 
nashr 
qilish 
texnikalarining kirib kelishi, shuningdek, yevropalik kitob bezovchi 
rassomlaming bu yerda qo‘nim topishi asrlar davomida shakllangan 
an’analaming inqirozga uchrashiga olib keldi. 
Kitoblami 
texnika 
yordamida 
nashr 
etishni 
yoiga 
qo‘yilishi 
mahsulotlaming badiiy darajasi emas, balki soniga e’tibor berishni taqozo 
etdi. Toshkent, Xiva, Samarqand, Andijon, Qo‘qon, Marg'ilonda 
litografiya usulida kitob, chiqarish uskunalarini ishga tushirilishi Turkiston 
va Yevropada nashr etilayotgan kitoblami amalda bir xil bo‘lishiga olib 
keldi. Shu davrga kelib jamiyatning kitobga bo‘lgan ehtiyojini to'la-to'kis 
qondirish uchun uni industrlashtirish tabiiy holga aylandi. 
O‘zbek kitob grafikasi san’atining milliy an’analarini tiklash va 
rivojlantirishda o‘z ijod yo‘lini XX asming 30- yillarida boshlagan 
Iskandar Ikromovning faoliyati muhim ahamiyat kasb etdi. 

---

30