Kitap Kapağı. cdr

Keywords: plateause, dispute, case 

 

Giriş 

Yayla  tabiri  yaylak  kelimesinden  gelmekte  olup,  eski  Türkçe  metinlerde  yaz 

mevsiminin geçirildiği yer anlamına gelir. Günümüze kadar kullanılan bu kelime, Osmanlı 

dönemine  ait  sözlüklerde  konar-göçer  yaşamı  simgelemekteydi.  Yaylak,  iskân 

mahallerindeki yaşam anlayışı yarı göçebe hayat tarzının en belirleyici unsurudur. Bu tarz 

göçebelik  daha  çok  konar-göçer  tabiriyle  açıklanır.  Göçebelik,  mevsimlere  göre  veya 

ekonomik şartlara bağlı olarak sürekli yer değiştiren toplulukların hayat şekli iken konar-

göçerlikte mekân belirlidir. Konar-göçer yaşam tarzında temel geçim kaynağı hayvancılık 

olduğundan,  yaz  mevsiminde  mutlaka  otlaklar  açısından  yaylalar  önem  arz  etmekteydi. 

Hayvancılık için yaz mevsimi baharda başlar ve sonbaharın bitimine kadar devam ederdi. 

Yaylanın  önem  kazanması  hayvan  otlağı  olmasından  kaynaklanmaktadır.  Türkler,  konar-

göçer yaşam tarzını Anadolu’ya da götürmüşlerdir. Anadolu ve Balkanların fethinden sonra 

çok sayıda yayla, yazları önemli yerleşim birimleri arasında yerini almıştır (Gümüşçü, 2016, 

s. 677-678). 

Osmanlı Devleti’nde halk arasında en fazla anlaşmazlık yaşanan konulardan birisi 

yaylalardaki  anlaşmazlıklar  olmuştur.  Orta  Asya’dan  gelen  geleneksel  yaylacılık  kültürü, 

konar-göçer  Türk  yaşam  biçimi  ve  hayvancılığın  en  önemli  ekonomik  alanlardan  birisi 

---

44 

Uluslararası Yaylacılık ve Yayla Kültürü Sempozyumu, 26 - 28 Eylül 2019 - Giresun  

International Symposium on Transhumance and Upland Settlement Culture, 26

th

 - 28

th

 of September 2019 – Giresun 

 

olması  bu  anlaşmazlıkların  her  zaman  ortaya  çıkmasına  sebep  olmuştur.  Yaylalarla  ilgili 

olup günümüze ulaşan arşiv belgelerinin önemli bir kısmı arazi hukuku ve yayla kullanım 

hakkı ile ilgili anlaşmazlıkları kapsamaktadır. Bu anlaşmazlıklar mahallinde çözülemeyince 

devlet  merkezine  kadar  ulaşmış  ve  müzmin  problemler  haline  gelmişlerdir.  Yaylaların 

kullanım  hakkı  konusunda  anlaşmazlıkların  temelinde  Osmanlı  toprak  hukukunun 

geçirmekte olduğu değişim süreci gelmektedir. Tahrir geleneğinin kesintiye uğraması, miri 

arazi  rejiminin  bozulması,  toprakların  özel  mülkiyete  geçmesi,  özel  mülkiyete  geçen 

toprakların  ayanların  elinde  toplanması  gibi,  arazi  problemleri  yaylalar  için  de  geçerli 

olmuştur (Ekinci, 2019, s.319). 

Yaylalar, Osmanlı hukuki düzeninde metruk arazi olarak değerlendirilmiştir. Metruk 

arazi, bir kasaba veya köy halkının faydalanmasına terk edilen yerler olarak adlandırılmıştır. 

Yalnız metruk arazi kullanılırken başkasına zarar vermemek şartı mevcuttu. Metruk arazide 

yani  yaylalarda  tapu  ile  sahiplenme  mümkün  değildir  ve  alınıp  satılamazlar.  Devlet 

tarafından  herhangi  bir  şahsa  veya  bir  cemaate  tahsis  edilemez  ve  tahsis  durumları 

değiştirilemez. Yaylalarda bir sahiplenme söz konusu olduğunda, resmen burayı kullananlar 

dava açabilirler. On dokuzuncu yüzyılda yaylalar konusundaki anlaşmazlıkların önemli bir 

kısmı,  arazi  hukuku  ve  kullanım  hakkı  konusundaki  anlaşmazlıklar  oluşturmaktadır. 

Bunların dışında idari, ekonomik, sosyal, dini ve siyasi sebepler de bu anlaşmazlıklara konu 

olmuştur (Cin 1978, s.42 akt. Ekinci s. 320). 

On dokuzuncu yüzyılda Osmanlı Devleti’nin arşiv vesikaları incelendiğinde, yayla 

anlaşmazlıklarının  Anadolu’ya  göre  ülkenin  balkan  topraklarında  daha  fazla  olduğu 

görülmektedir.  Bu  yüzyılda  devletin  yıkılış  sürecinde  olması,  merkezi  otoritenin  büyük 

oranda ortadan kalkması özellikle balkanlarda Osmanlı Devleti’nden bağımsızlığını kazanan 

devletlerin  ortaya  çıkması  en  önemli  etkenlerdendir.  Nitekim  1878  Berlin  antlaşması  ile 

bağımsızlığını kazanan Sırbistan, Karadağ ve Romanya devletleri, artık Osmanlı Devleti ile 

sınır  olmuşlar  ve  sınırlarını  genişletmek  için  her  türlü  çaba  içine  girmişlerdir.  Bu 

devletlerden  özellikle  Karadağ  kendi  vatandaşları  ile  Osmanlı  vatandaşların  yayla 

anlaşmazlıklarını her fırsatta desteklemiş ve her türlü imkânı sağlamıştır.