Kitap Kapağı. cdr

 

Anadolu’daki Yayla Anlaşmazlıklarına Örnekler 

On dokuzuncu yüzyılda Osmanlı Devleti’nin balkan toprakları dışında, Anadolu’nun 

hemen her bölgesinde de yayla anlaşmazlıkları görülmüştür. Bu anlaşmazlıkların en önemli 

nedeni kullanım hakkı olmuştur. Bunun dışında aşiretlerin mücadeleleri, bölgede meydana 

gelen  savaşların  ortaya  çıkardığı  karışıklıklar,  su  kuyularının  yetersizliği  ve  yine  merkezi 

otoritenin boşluğu sayılabilir. 

Erzurum  ve  çevresinde  yaşayan  Kürt  aşiret  reisleri,  her  sene  yayla  ve  meralar 

nedeniyle  birbirleri  ile  mücadele  içinde  olmuşlar,  bu  durum  bölgedeki  asayişe  zarar 

vermiştir.  Erzurum  Valisi  Nazım  Bey,  Dâhiliye  Nezareti’ne  telgraf  çekerek,  aşiretler 

arasında olay çıkmaması  için gerekli  makamlara  tebligatın  yapıldığını  bildirmiştir (BOA. 

(Başbakanlık Osmanlı Arşivi) DH. ŞFR. 278/120, R. 19.12.1317, M. 4 Mart 1902). 

Batum Mutasarrıflığının  Artvin  Kaymakamlığına bağlı Handost ve Verhal köyleri 

halkıyla,  Anakliya  halkı  arasında  25  seneden  beri  yayla  meselesi  devam  etmektedir.  Son 

zamanlarda Rus Hükümeti tarafından, yayla üzerinde Anakliya Köyü halkının eskiden beri 

tasarrufunun olduğunu, aleyh de olan müdahalelerin engellendiği ancak bölgedeki savaşın 

ortaya  çıkardığı  karışıklıktan  faydalanan  Handost  ve  Verhal  köylülerinin  tekrar  saldırıya 

geçtikleri, ancak bu saldırıların önlendiği bildirilmiştir. Artvin Kaymakamlığı, arazi ve yayla 

---

48 

Uluslararası Yaylacılık ve Yayla Kültürü Sempozyumu, 26 - 28 Eylül 2019 - Giresun  

International Symposium on Transhumance and Upland Settlement Culture, 26

th

 - 28

th

 of September 2019 – Giresun 

 

meselelerinin önlenmesi için arazi memurlarının tayin edilerek, eski kayıtların incelenmesi 

ve  mahallinde  tespitler  yapılarak,  bu  meselelerin  ancak  bu  şekilde  önlenebileceğini 

belirtmiştir (BOA. DH. İ.UM, 20/13, H. 17.12.1336/M. 23 Eylül 1918).  

Trabzon’un Şarlı Nahiyesinin Oğuz Köyü halkı ile Görele Kazasına bağlı Ören Köyü 

halkı arasında eskiden beri bir yayla meselesi mevcut olup 1911 yılında tekrar alevlenmiştir. 

Ören Köyü adına Hacı Ahmet Efendi, Dâhiliye Nezareti’ne dilekçe yazarak, bu meselenin 

yeniden ortaya çıktığını belirtmiştir. İki köy halkı arasında meydana gelen kavga sonucunda 

yaralanmalar  meydana  gelmiştir.  Olaylar  üzerine  yetkililer  mahallinde  incelemelerde 

bulunmuşlar, inceleme sonucunda, Oğuz köyünden 40’dan fazla kişinin silahlı bir şekilde 

yaylaya  giderek  Örenli  köylüleri  tehdit  ettikleri  ortaya  çıkmıştır.  Hacı  Ahmet  Efendi 

dilekçesinde  devamla  28  Temmuz  1911  Cuma  günü  Oğuz  köylülerinin  Ören  köylülerini 

yayladan  atmak  için  silahla  yaylaya  gideceklerini,  bu  durum  gerçekleşirse,  400  haneden 

fazla Oğuz köylüleri ile 250 haneden fazla Ören köylüleri arasında çıkacak bir çatışmanın, 

her  iki  köyü  yok  edebileceğini  dile  getirmiştir.  Trabzon  Valiliği’nden  gelen  cevapta, 

bölgedeki  bu anlaşmazlığa dair 9 Temmuz 1911  tarihli  bir rapor hazırlandığı  ve asayişin 

sağlandığı belirtilmiştir (İlhan EKİNCİ: 2019, s.334, Ayhan YÜKSEL: 2002, s.261, BOA. 

DH. H. 41/43, R. 11.07.1327/M. 24 Temmuz 1911).  

Yaylalara göç esnasında kişiler arasında da çatışmalar ve ölümler meydana gelmiştir. 

Trabzon  Vilayetinin  Tirebolu  Kazasına  bağlı  yayla  yolunda  meydana  gelen  çatışmada, 

Karakaya  köyünden  bazı  şahıslar  vefat  etmiş,  öldürenler  ise  kolluk  kuvvetleri  tarafından 

yakalanmıştır (BOA. DH. MKT. 1885/11, H. 29.03.1309/M. 2 Kasım 1891).  

Ankara’nın Bayad Kazasına bağlı Sorgun köylüleri ile Ayaş Kazasına bağlı Vidincik 

ve  Cemder  köylüleri  arasında,  eskiden  beri  Sorgun  yaylasının  kullanımı  konusunda 

anlaşmazlık  meydana  gelmiştir.  Anlaşmazlığın  giderilmesi  için  Münir  Bey 

görevlendirilmiştir.  Her  iki  taraf  yaylanın  kendilerine  ait  olduğunu  iddia  etmişlerdir. 

Vidincik  ve  Cemder  köylüleri  yaylanın  kullanımı  ile  ilgili  ellerinde  evrak  ve  senetleri 

olduğunu,  Sorgun  köylüleri  ise  yaylanın  adının  Sorgun  olması  ve  köylerinin  yakınında 

bulunmasını  delil  olarak  sunmuşlardır.  Sorgun  köylüleri,  bölgede  başka  oymakların  da 

bulunduğunu belirterek, yaylada her köye yetecek bir taksimin yapılması halinde sıkıntının 

ortadan kalkacağını belirtmişlerdir. Sorgun köylülerinin diğer bir iddiası ise Cemder Köyü 

imamı Hasan Efendi elinde bulunan emir ve defter kayıtları gereğince zaviyedarı bulunduğu 

Saman Bali Zaviyesinin yayla dâhilinde arazisinin olması ve Mal Sandığından her sene 800 

kuruş  kullanım  bedeli  verilmesine  rağmen,  otlakıye  adıyla  köylülerden  para  istemesidir. 

Münir Bey bu iddialardan sonra yapmış olduğu tahkikatta, yaylanın Vidincik, Cemder ve 

Sorgun  köylülerine  ait  arazilerini  belirlemiştir.  Ayrıca  yaylada  bahsedilen  zaviyeye  ait 

arazinin kullanım bedelinin mal sandığından ödendiği için resm-i yaylak adıyla başkaca bir 

ücretin alınamayacağını  belirtmiştir (BOA. MVL. 1048/14, H. 23.02.1285/  M.15 Haziran 

1868).  

Gümüşhane Kazasına bağlı Eymure ve Hakkese köyleri arasında yaylanım kullanımı 

ile  ilgili  olarak  anlaşmazlık  ortaya  çıkmıştır.  Uzun  süre  devam  eden  bu  yayla  davasında 

---

Uluslararası Yaylacılık ve Yayla Kültürü Sempozyumu, 26 - 28 Eylül 2019 - Giresun 

International Symposium on Transhumance and Upland Settlement Culture, 26

th

 - 28

th

 of September 2019 – Giresun

 

49 

 

Hakkeseli  köylüler  yaylanın  kendilerine  ait  olduğunu  iddia  etmelerine  rağmen,  Eymureli 

köylüler ellerinde bulunan kullanım hakkı vesikası ile davayı kazanmışlar ve iki yıl boyunca 

Hakkeseli köylüleri yayladan çıkarmak için çok büyük gayret sarf etmişlerdir (Ekinci s. 340, 

BOA. DH. MUİ. 111/52, H. 25.07.1328/ M. 2 Ağustos 1910)  

Konya Vilayetindeki köyler arasındaki yayla ve mera anlaşmazlığını gidermek için 

her  yayla  ve  merayı kullanan köylünün  ihtiyacı kadar mera alanı  ve su kuyuları açılması 

kararlaştırılmıştır.  30  civarında  köy  halkı,  arazi  kanunnamesinin  32.  Maddesinde 

bulunmasına  rağmen,  bin  dönümlük  arazi  içindeki  meraları  ve  kuyuları  kendi  kontrolleri 

altına  almışlardır.  Bu  durum  köyle  arasında  tartışma  ve  çatışmaya  dönüşmüştür.  Konya 

valiliği, Maliye Nezaretinden her köyün ihtiyacına yetecek mera ve su kuyularının inşası ve 

köylülere birer kullanım vesikası verilmesi için bölgeye gönderilecek memurların harçlarına 

karşılık  olmak  üzere  50  bin  kuruş  tahsisat  talep  etmiştir  (BOA.  DH.  İD.  135/48,  H. 

12.09.1330/M. 25 Ağustos 1912).  

İskilip Kazasında yaşayan Zeyveli aşireti ile Tarhun köylüleri arasında, kazaya bağlı 

Bayraklı  ve  Ilgaz  yaylalarından  dolayı  ortaya  çıkan  anlaşmazlık  üzerine  soruşturma 

yürütmek üzere Teftiş-i Asker-i Komisyonundan erkânı-ı harbiye binbaşısı Ethem Bey tayin 

edilmiştir (BOA. Y. MTV. 260/116, H. 18.03.1322/M. 2 Haziran 1904).  

 

Sonuç 

Osmanlı Devleti’nde halk arasında en fazla anlaşmazlık yaşanan konulardan birisi 

yayla anlaşmazlıkları olmuştur. Orta Asya’dan gelen geleneksel yaylacılık kültürü, konar-

göçer Türk yaşam biçimi ve hayvancılığın en önemli ekonomik alanlardan birisi olması, bu 

anlaşmazlıkların  her  zaman  ortaya  çıkmasına  yol  açmıştır.  On  dokuzuncu  yüzyılda 

gerçekleşen  devletteki  reform  hareketleri  ve  savaşlar,  yaylalar  üzerinden  yaşanan 

anlaşmazlıkları tetiklemiştir. Sosyal ve ekonomik sıkıntıların artması, taşrada ayanların iyice 

kontrolden çıkması ve bölgeler arası göçlerin sıklaşması, yaylalardaki rekabet ve kavgaların 

çoğalmasına  sebep  olmuştur.  İncelenen  dönemde  yayla  anlaşmazlıkları  ülkenin  balkan 

topraklarında daha fazladır. Bunun sebebi, bölgede bağımsızlığını yeni kazanan devletlerin 

kışkırtmaları  ve  merkezi  otorite  boşluğudur.  Devletin  Balkan  toprakları  dışında, 

Anadolu’nun  hemen  her  bölgesinde  de  yayla  anlaşmazlıkları  meydana  gelmiştir.  Bu 

anlaşmazlıkların en önemli sebebi kullanım hakkı olmuştur. Anlaşmazlıklar çok uzun yıllar 

devam etmiş, mahkemeler çok uzun sürmüş ve devlet anlaşmazlıklar sonucunda en azından 

can kaybı olmaması için askeri kuvvetler sevk etmiştir.