|
Taylar yayulur taylar
Ne zamanıdı gülüm
Gonuştuğumuz aylar (Çelik, 2005: 105)
Yayladan gelur atlar
Yol kenarına otlar
Uluslararası Yaylacılık ve Yayla Kültürü Sempozyumu, 26 - 28 Eylül 2019 - Giresun
International Symposium on Transhumance and Upland Settlement Culture, 26
th
- 28
th
of September 2019 – Giresun
179
Şemsiyenin altında
İnsanın canı patlar (Çelik, 2005: 210)
Yaylanın çimeninde
Otlayi dana dana
Haber eyledi bana
Gideyirim ormana (Çelik, 2005: 264)
Goyun geldi yayladan
Hana giriyor hana
Kırk yamadan bi pontol
Annem giydirdi bana (Çelik, 2005: 269)
Sis Dağı’nın üstünde
Deve yayarum deve
Haftalar yedi gündür
Bir gün varayım eve (Çelik, 2005: 321)
Yaylanın çömeninde
Guziler meleşiydi
E yavri dudakların
Kiminlan söyleşiydi (Duman, 2011: 54)
Yaylanun keleğinde
Öter koyun keleği
Bilemedim yârimi
Hayin imiş yüreği (Çelik, 2005: 354)
Yaylanın çümeninde
Atlar talim edeyi
Gelin gaynanasine
Nasin çalim edeyi (Çelik, 2005: 393)
Yaylanın çimeninde
Hobal gezeyi hobal
1
İki tane sevdam var
Biri kör biri topal (Çelik, 2005: 410)
Yaylanın çimeninde
Atlar oynar geyukler
1
Hobal: köpek yavrusu; (Giresun)
180
Uluslararası Yaylacılık ve Yayla Kültürü Sempozyumu, 26 - 28 Eylül 2019 - Giresun
International Symposium on Transhumance and Upland Settlement Culture, 26
th
- 28
th
of September 2019 – Giresun
Hadi kaçalım yârim
Ne diyecek büyükler (Çelik, 2005: 489)
Yaylanın çimeninde
Yük daşıyı develer
Gel soralım gızlara
Aca kimi severler (Duman, 2011: 98)
Yaylanın çimeninde
Kara tavuk okuyor
E kız senin abulan
Bana çorap dokuyor (Çelik, 2005: 501)
Yaylanın çimeninde
Bi kuluçka bi cücük
Dayi evlendur bizi
İkimuz da gencecuk (Çelik, 2005: 407)
Yukarıdaki mâni örneklerinde yaylada rastlanan kimi beslenerek etinden
yararlanılan, kimi sütünden yararlanılan, kimi taşımacılıkta kullanılan hayvanlar ya da
bunların yavruları zikredilmektedir. Bunlar at, tay, deve, koyun, kuzu, sığır (dana), tavuk,
civciv (cücük) olarak geçmektedir. Ayrıca evin ve yayılan hayvanların sadık koruyucusu
köpek (hobal) ile daha çok yayladaki ormanlarda karşılaşılan av hayvanı geyik de metinlerde
yer almaktadır.
4. Bitkiler
Yaylada çeşitli bitki türlerine rastlanmaktadır. Bu bitkiler daha çok hayvanların
otladığı ya da ev, orman ve yol kenarlarında bulunan çimenlerdir. Bunun dışında yemek için
kullanılan çeşitli türden bitkiler mânilerde geçmektedir ki, bu da yörenin mutfak kültürünü
ve bu kültürün zenginliğini yansıtır:
Yaylanın çimenine
Oturdum serinine
Elin güzel kızına
Vuruldum benim diye (Çelik, 2005: 105)
Yaylanın çimenine
Nane toplarım nane
Yâr akluma gelende
Atarum dane dane (Çelik, 2005: 306)
Uluslararası Yaylacılık ve Yayla Kültürü Sempozyumu, 26 - 28 Eylül 2019 - Giresun
International Symposium on Transhumance and Upland Settlement Culture, 26
th
- 28
th
of September 2019 – Giresun
181
Yaylanın mantarlarini
Gel döşüre döşüre
Bile koysunlar beni
Yarumlan teneşure (Çelik, 2005: 318)
Yaylanın çimeninde
Mısır serdim güneşe
Habu köyün gızları
Benzer kısır camişe (Çelik, 2005: 319)
Yaylanın çimeninde
Yuvarladım gabağı
Kimlen atışıyisun
E Allah’ın papağı (Çelik, 2005: 328)
Yaylanın çimeninde
Buldum bir kukuvacık
Alacağıdım onu
O da benden ufacık (Çelik, 2005: 404)
Yaylanın bahçesinde
Lahana koparırım
Habu kızlara bakıp
Aklımı kaçırırım (Çelik, 2005: 423)
Yaylanın guguvağı
Yere vurdi kırağı
Hiç bi şeye benzemez
Sevdaluğun merağı (Duman, 2011: 59)
Buradaki şiirlerde geçen bitkilerden nane, mantar (kukuvak/guguvak), mısır, kabak,
lahana yörede en çok bilinen, sevilen ve yöre mutfağında en fazla tüketilen yiyeceklerdir
aynı zamanda.
5. Yaylaların Özelliği
Aşağıdaki mânilerde ise yaylanın çeşitli özellikleri şu şekilde zikredilmiştir:
Yaylanın soğuk suyu
Vuruyu dişlerime
Babam da bakmaz oldu
Bu benim işlerime (Çelik, 2005: 106)
182
Uluslararası Yaylacılık ve Yayla Kültürü Sempozyumu, 26 - 28 Eylül 2019 - Giresun
International Symposium on Transhumance and Upland Settlement Culture, 26
th
- 28
th
of September 2019 – Giresun
Yayla yayla gezersin
Çimenleri ezersin
Yaylada çiçek çoktur
Hangisine benzersin (Çelik, 2005: 106)
Duman aldi dağlara
Yayildi ovalara
Daha çıkmayacağum
Gaybana yaylalara (Çelik, 2005: 130)
Yayla yollari taşli
Geliyi güzel başli
Ne oldi sağa yavrum
Dayman gözlerin yaşli (Çelik, 2005: 157)
Yaylalar otlu olur
Suyu kuvvetli olur
Allah’ın hikmetinden
El kızi tatli olur (Çelik, 2005: 228)
Sis dağının üstünden
Geçer kara bulutlar
Günden güne güzelim
Kesiliyi umutlar (Çelik, 2005: 482)
Ben yaylaya gidersam
Gelir misin obama
O da söyleyi ona
Benzeyisin bobama (Çelik, 2005: 258)
Burada zikredilen özelliklere gör; yaylalarda soğuk su kaynakları çoktur, yaylanın
otu/çimeni boldur; duman kalkmaz başından, yoları taşlı olur.
6.
Giyecek, Kıyafet
Kılık-kıyafetler ve giyecekler toplumun folklorik yapısını, coğrafyayı, iklimi ve
insanların meşgalelerini en iyi yansıtan kültürel unsurlardandır. Trabzon mânilerinde de
bunu en güzel biçimde görmek mümkündür:
Uluslararası Yaylacılık ve Yayla Kültürü Sempozyumu, 26 - 28 Eylül 2019 - Giresun
International Symposium on Transhumance and Upland Settlement Culture, 26
th
- 28
th
of September 2019 – Giresun
183
Yaylanın çimenine
Gel menine menine
E gız gurban olayim
Şalvarunun enine (Çelik, 2005: 140)
Yayla yolu bu mudur
E kırmızı şallılar
Güzel güzel kızları
Alır delikanlılar (Çelik, 2005: 482)
Yaylanın yollarında
Bilezik kollarında
Daha mı duracaksın
Ananın çullarında (Çelik, 2005: 117)
Yaylaya giden atlar
Yol kıyısını otlar
Ne çok yakıştı sağa
Beyaz naylon çoraplar (Çelik, 2005: 212)
Yaylanın çimeninde
Volta yaparım volta
Kara çerap ustine
O da mi yeni moda? (Çelik, 2005: 244)
Yaylaya gideceğim
Yola çıkmışım yola
O boncuklu kolları
Yârim boynuma dola (Çelik, 2005: 256)
Yaylanın çimeninde
Başörtünü bağlama
Bu benim türkülerim
Türkü değil ağlama (Çelik, 2005: 258)
Yaylanın çimenine
Gel menine menine
Kaç arşın basma gider
Şalvarının önüne (Çelik, 2005: 314)
Al şalım eski şalım
Dağları dolaşiruk
184
Uluslararası Yaylacılık ve Yayla Kültürü Sempozyumu, 26 - 28 Eylül 2019 - Giresun
International Symposium on Transhumance and Upland Settlement Culture, 26
th
- 28
th
of September 2019 – Giresun
Allah’a düva ettim
İnşallah kavışıruk (Çelik, 2005: 409)
Daha çok da kadın kıyafetlerine rastladığımız Trabzon yöresi mânilerde bilezik, şal,
şalvar, takı olarak kullanılan çeşitli boncuklar, naylon çorap, kara çorap, başörtüsü (yaşmak)
gibi çeşitli giysiler ve takılar yörenin sosyo-kültürel ve sosyo-ekonomik durumunu
yansıtmaktadır.
7. Mutfak
Yayla mutfağında esas olan doğal ürünler tüketmektir. Daha çok bitkilerle
zenginleşen Trabzon mutfağının (Karadeniz mutfağı demek daha doğru olur) temel tüketim
maddelerinden biri de hayvansal gıdalardır. Yaylacılığın temel esprisi de zaten burada
yatmaktadır. Yani, yayla otlarıyla beslenen hayvanın etinden, sütünde ve süt ürünlerinden
faydalanmaktır. Yaylaya çıkanlar bunları hem tüketmekte hem de satışını yaparak bunları
ticari birer metaa dönüştürmektedir. Böylelikle ev ekonomisine de bir katkı sunulmuş
olmaktadır:
Yaylaciyim yaylaci
Do'stlaringiz bilan baham: |
