Kirisiw Tiykarǵı bólim operatsion sistemalar. Windows operatsion sisteması

Operatsion sistemalar
Operatsion sistema - kompyuter qosılǵanında juklenetuǵın programma bolıp tabıladı. Ol paydalanıwshı menen baylanısqa kirisiwde, kompyuterdiń resursları (operativ yad, disklardaǵı jaylar hám taǵı basqalar ) ni basqarıwdı ámelge asıradı, basqa programmalardı orınlaw ushın jumısqa túsiredi. Operatsion sisteması paydalanıwshıǵa hám ámeliy programmalarǵa kompyuterdiń úskeneleri menen baylanıs qılıwdıń qolay usılı (interfeys) ti ta'minleydi.
Operatsion sistemasınıń zárúr ekenliginiń tiykarǵı sebepleri, kompyuter quralları menen islew hám resurslarin basqarıw ushın eń ápiwayı ámeller - bul eń tómen dárejedegi ámeller bolıp tabıladı, sol sebepli paydalanıwshına hám ámeliy programmalarǵa zárúr bolǵan háreketler bir neshe júzlegen yamasa mińlaǵan sonday ámellerden ibarat boladı.
Mısalı, magnit disklardaǵı informaciya jıynawshı diskovodning dvigatelin qanday etip qosıw, óshiriwdi, málim cilindrga oqıwshı boshchani ornatıw, málim oqıwshı boshchani tańlaw, kompyuter degi disktıń OSıw jayı degi informaciyanı oqıw hám taǵı basqa sıyaqlı ámellerdi " túsinedi". Hátte bir disketten ekinshisine fayldıń nusqasın kóshiriw, sıyaqlı quramalı bolmaǵan ámeldi orınlaw ushın da (fayl - bul disktaǵı yamasa basqa mashinalıq informaciya tasıwshı daǵı informaciyalar kompleksi) diskovodlarga tiyisli buyrıqlardı jumısqa túsiriw, olardıń atqarılıwın tekseriw, disklardaǵı fayllardı jaylastırıw, kestelerinen informaciyanı izlew hám de olarǵa qayta islew hám taǵı basqalar boyınsha mińlaǵan ámellerdi orınlaw kerek boladı. wazıypalar tómendegiler sebepli quramalılasadı :
• disketalardıń on ǵa jaqın formatları ámeldegi hám operatsion sisteması olardıń hámmesi menen isley alıwı kerek. Paydalanıwshı ushın túrli format daǵı disketalar menen islew ulıwma birdey bolıwı kerek;
• disketalarda fayl málim bir maydandı iyeleydi, paydalanıwshı áyne qaysı uchastkalar ekenligi haqqında hesh nárseni bilmewi kerek. Fayllardı jaylastırıw kestelerge xizmet kórsetiw, olardan informaciya izlew, disklarda fayllar ushın jay ajıratıw boyınsha barlıq jumıslar operatsion sisteması tárepinen atqarıladı hám paydalanıwshı bular haqqında hesh nárse bilmewi múmkin.
Operatsion sistema paydalanıwshınan bul quramalı hám oǵan kerek bolmaǵan tolıq maǵlıwmatlardı jasıradı hám oǵan islewi ushın qolay bolǵan interfeysti usınıs etedi. Sistema, sonıń menen birge, túrli járdemshi háreketler, mısalı, fayllardı kóshiriw yamasa baspadan shıǵarıwdı da atqaradı. Operatsion sistema operativ yadqa hámme programmalardı júklewdi ámelge asıradı, olar isley baslawı menen basqarıwdı olarǵa tapsıradı, atqarılıp atırǵan programmalardıń sorawı boyınsha túrli háreketlerdi atqaradı hám operativ yadtı juwmaqlanǵan programmadan tazalaydı.
Ádetde, IBM PC jeke kompyuterdi Microsoft firmasınıń MS DOS operatsion sisteması yamasa onıń IBM firması tarqatatuǵın PC DOS variantı basshılıǵında yamasa, Digital Research firması (házirgi Novel firmasınıń bólindi) dıń MS DOS operatsion sisteması menen qosılıp, orın alısıp isley alatuǵın DR DOS sisteması yamasa IBM firmasınıń PC DOS operatsion sisteması basqarıwında isleydi. Endigiden bul ush operatsion sisteması tariyplanadi hám bunda olardıń hámmesi bir ulıwma DOS sózi menen ataladı.
Programmalıq interfeys - esaplaw sisteması sheńberinde apparat hám programmalar óz-ara tásirin támiyinleytuǵın qurallar jıyındısı bolıp tabıladı.
Paydalaniluvchi interfeys- paydalanıwshınıń programmalıq yamasa EXM menen uzaro tásirindegi programmalıq hám apparat quralları bolıp tabıladı.
Xar bir kompyuter álbette operatsion sistema gruppaına iye boladı, olardıń xar biri ushın ámeliy programmalardıń uz gruppası jaratıladı. Operatsion sistemalar tómendegi faktorlar boyınsha xarakterlenedi:
Bir waqıtta isleytuǵın paydalanıwshılar : bir (kisi) paydalanıwshı, kóp (kisi) paydalanıwshılar sanına kóre;
Sistema basqarıwı astında bir waqıtta paydalaniluvchi processler: bir wazıypalı, kóp wazıypalılar sanına kóre;
Qollap -quwatlaytuǵın processler: bir prOSsessorli, kóp prOSsessorlilar sanına kóre;
OS kodı razryadliligi: 8 razrayadli, 16 razrayadli, 32 razrayadli, 64 razrayadliliǵina kóre;
Interfeys túri: buyrıq (tekstli) hám ob'ektli-yunaltirilgan (grafik ) ligiga kóre;
Paydalaniluvchining EXMga kiriwi túri: paketli qayta islew, waqıt menen bóliniwi, real waqıtqa kóre;
Rezervlerden paydalanıw túri: tarmaqlı, lokalliligiga kóre.
Házirgi waqıtta operatsion sistemalardıń DOS; OS/2; UNIX; Windows shańaraqları keń tarkalgan. DOS shańaraǵı daǵı operatsion sistemalardıń birinshi wákili-MS DOS sisteması 1981 jılda IBM PC payda bolıwı munasábeti menen chikarilgan. DOS shańaraǵınıń operatsion sistemaları bir wazıypalı bolıp, kuyidagi uziga tán ayrıqshalıqlarǵa iye:
EXMli interfeys paydalanıwshı kiritetuǵın buyruk járdeminde ámelge asıriladı ; Sistemanıń EXMning basqa túrlerine utishini ápiwayılashtiradigan struktura bar ekenligi;
Operativ yadqa kirisiw koleminiń onsha úlken emesligi (640 Kbayt);
DOS operatsion sistema shańaraqlarınıń saldamlı kemshiligi SHK hám OS rezervlerine ruxsatsız kirisiwden muxofaza qurallarınıń joq ekenligi bolıp tabıladı.
Windows operatsion sistemasınıń ulıwma tariypi.
Windows shańaraǵı daǵı OS lar Microsoft firması tárepinen tayarlanǵan. Olar qolay grafik interfeysti uzida kórinetuǵın etiwshi kóp wazıypalı operatsion sistemalar bolıp tabıladı. Windows 95 operatsion sistema hám Windows NT OS lar sol shańaraqtıń tiykarǵı wákili bolıp tabıladı. Windows 95 sisteması jańa tolıq operatsion sistema bolıp, qúdiretli hám paydalanıwda ápiwayı bolıp tabıladı. Eger Windows 3. x dıń ilgeri versiyaları MS DOS ni tiykar retinde alǵan bolsa, Windows 95 bolsa kompyuterde qandayda bir bir basqa operatsion sistema qatnasıwın talap etpeydi. Siz mashinaǵa birgine ónimdi ornatasız hám darxol. Windows ortalıqına tushasiz.
Bunnan tashkari. Windows 95 jaysha operatsion sistemaǵana emes. Bul kóplegen jańa, paydalı hám qızıqlı zatlardı uzida saklaydigan programmalıq ónim bolıp tabıladı. Ápiwayı hám túsinikli hújjetke yunaltirilgan interfeys, kontekstli menyu, sazlawdıń ápiwayılıǵı, DOS qosımshalar hám Windows dıń aldınǵı versiyaları menen tulik uyqaslıq, sonıń menen birge, ulıwma pútkil sistemanıń g'aroyib kúsh kudrati - uzaq hám mashaqatlı jumısı nátiyjesi boldı. Endi hátte jańa paydalanıwshı da usı jańa OS menen islewde ózin isenimsiz sezim etpeydi. Paydalanıwshı qanday jaǵdayda qalmasin qolay hám túsinikli interfeysde adasıp qalmaydı. Jumıs processinde járdem beretuǵın hám kompyuter texnikası tarawinan uzaq bolǵan kisige mólsherlengen interfeys bul ónimdi ǵalabalıq qarıydarǵa qolay etip qoydı.
Windows 95 OS tiń tiykarǵı menyusında islew oǵırı ápiwayı bolıp, paydalanıwshı ushın qosımsha qıyınshılıqlar tuwdırmaydi. Microsoft kompaniyasınıń basqa qálegen ónimi sıyaqlı Windows 95 ni da ush ápiwayı sóz menen túsindiriw múmkin: ápiwayılıq, quwatlılıq, uyqaslıq.
Windows operatsion ortalıqı tómendegi múmkinshiliklerge iye:
Universal grafika - Windows programmalarınıń apparatlarına hám programma támiynatqa
Baylanıslısızligini támiyinleydi.
Birden-bir interfeys- Windowsda paydalanıwshınıń baylanısi birden-bir, yaǵnıy túrli programmalar menen islew qaǵıydaları ulıwma. SHuning ushın jańa programma menen islegenińizde bul qaǵıydalardan paydalanıwıńız múmkin.
Ámeldegi programma támiynat menen muvofikligi - Windowstıń barlıq ámeliy paketleri redaktorlagichlari, elektron kesteleri jumısın tolıq támiyinleydi.
Kóp máseleligi - Windows bir waqıttıń ózinde bir neshe máseleni esaplaydı, bir programmadan basqasına ótiwdi támiyinleydi.
Ámeldegi operativ yadta tolıq paydalana aladı, apparat resurslarınan da tolıq paydalanadı.
Maǵlıwmatlar almasıwı - Windows programmalararo maǵlıwmatlar almaslaw múmkinshiligine iye. Bul arnawlı Clipboard (maǵlıwmatlar buferi) yamasa DDE (maǵlıwmatlardıń dinamikalıq almasıwı, yaǵnıy basqa programma nátiyjelerinen paydalanıw ) yamasa OLE (maǵlıwmatlardan olardı redaktorlaǵan halda paydalanıw ) járdeminde ámelge asıriladı.
Windowsda ekran “desktor” dep ataladı. Barlıq ámeller ol jaǵdayda atqarıladı. Windows sóziniń mánisi “áynekler” (túńlikler). SHuning ushın Windowsqa kirgende programmalar túńliklerde atqarıladı. Túńliklerdi jayın hám ólshemlerin uzgartirish múmkin. Eger bir neshe programma atqarılıp atırǵan bolsa, túńliklerdi piktogrammalarga kishreytiriw múmkin. Bul bolsa ekrannan ónimli paydalanıw imkaniyatın beredi. Túńlikler úsh qıylı boladı :
Programmalar túńligi;
Hújjetler túńligi;
Baylanıs túńligi.
Ayna yamasa piktogramma jayın ózgertiw ushın sarlavxani mishka tuymeshesin basqan túrde jańa jayǵa keltiriledi.
Windows programması júklengende onıń jumısshı stolida “may kompyuter”, “moi dokument”, “portfel”, “korzina” piktogrammalari (qálegen piktogrammalarni jaylastırıw múmkin) kórinetuǵın boladı. Ekrandıń tómeninde jaylasqan “ Panel zadach”da “Pusk” tuymesi jaylasqan bolıp, ol jaǵdayda Bas menyu jaylasqan.
OS interfeysi tiykarǵı elementleri
Baslanıwına Windows dep atalmish shıraylı bınanıń tiykarǵı elementar bóleklerin sanap ótemiz. Ekrandıń tiykarǵı bólegin “Rabochiy stol” (jumıs stoli) iyelegen. Metafora (uqsawlıq ) túsinikli: shıraylı súwretler menen bezetilgen mákanda biz jumıs qurallarımız - hújjetler, papkalar hám kerekli programma belgilerin hám t.b ni jaylastıramız. Biz olardı - tap ofis stolida ruchka, skrepka hám túrli jumıs quralları bolǵanı sıyaqlı jaylastıramız.
Jumısshı stol
Jumıs stoliniń tómen bóleginde yarım ashıq lenta - máseleler panelin (panel zadach) kóremiz. Bul jerde eń zárúr hám kerekli programma belgileri jaylasqan bolıp tabıladı. Bul panelde birpara belgiler aldınan ámeldegi, qalǵanların ózimiz úyrenemiz. (Qálegen belgin tıshqansha járdeminde bul panelge ótkeriw múmkin). Máseleler paneli shep múyeshinde “Pusk” tuymesi jaylasqan. Onıń járdeminde siz kompyuterge ornatılǵan hámme programmalar dizimi hám sazlawdıń tiykarǵı quralına murojat etiwińiz múmkin.
Oń múyeshda taǵı bir panel jaylasqan, bul sistemalı panel dep ataladı. Bul erda da jumısqa túsirilgen programmalar belgilerine kórsetkishler sáwlelendirilgen bolıp, parq sonda, olar sizdiń kompyuterińizde ańsat rejimde mudami islep turadı.