Kirisiw Tiykarǵı bólim javaScript tarıyxı JavaScript kitapxanası

JavaScript tarıyxı
JavaScript programmalastırıw tili esaplanıp izbe-iz jetinshi jıl ol eń kóp isletiletuǵın programmalastırıw tili bolıp kelip atır. 2019 jılda 68% programmistler JavaScript úyretiw ushın ańsat hám eń jaqsı programmalastırıw tili ekenligi haqqında óz pikirlerin bildirip ótedi.
Mútájlik sebepli jaratılǵan bul programmalw tili búgingi kúnde 95, 2% (1, 52 mlrd) veb-saytlardı, sonday-aq Facebook, YouTube hám Instagram sıyaqlı dúnyadaǵı eń iri web-saytlardı jaratıw ushın da isletilingen. JavaScriptsiz bizde Google Maps hám ekóbirek sıyaqlı ataqlı hám paydalı web-qosımshalar bolmawi haqqında xabarıńız barmedi?
Sonday etip, kóp soylesmesten, keliń, JavaScriptti ne ekenligin, qanday hám nelerge ılayıq ekenligi haqqında sóyleseyik.
Bulardıń barlıǵı 1995 jıl may ayınan dekabr ayına shekem bolǵan altı ay ishinde júz bergen. Netscape Communications Corporation jas Internet tarmaǵında kúshli qatnasıwshı etdi. Onıń brauzeri Netscape Commudicator birinshi ataqlı web-brauzer bolǵan NCSA Mosaic-ga básekiles esaplanar Eni. Netscape 1990 -jıllardıń baslarında Mosaikading rawajlanıwda qatnasqan birdey adamlar tárepinen islengen hám endi pul hám ǵárezsizlik penen Internetti keńeytiw jolların izlew ushın zárúr erkinlikke iye edi, atap aytqanda sol zat JavaScriptti dúnyaǵa keliwine túrtki beredi.
Netscape Communications kompadiyasınıń tiykarlawshisi hám burınǵı Mosaic komandasınıń bir bólegi bolǵan Mark Andreessen web jáne de dinamikalıq bolıw ushın jol kerek degen oyda sawlelendiriwge iye edi. Adimatsiyalar, óz-ara tásirlesiw hám kishi avtomatlashtirishding basqa formaları keleshek tarmaǵınıń bir bólegi bolıwı kerek degen ideyanı ilgeri súrer edi. Sonday etip, web-saytqa DOM menen óz-ara tásirlese alatuǵın kishi skript tili kerek edi. Biraq, bul sol waqıtta zárúrli strategiyalıq shaqiriq edi, sebebi bul senariy tili úlken kólem degi programmistlerge hám programmalıq támiynattıń injenerlik salasında tájiriybesi bolǵan adamlarǵa jóneltirilmesligi kerek edi. JAVA da ko’beymekde hám JAVA programmaları tez arada haqıyqatqa aylanıwı kerek edi. Sonday etip, web-sayt ushın skriptlerdi jaratıw tili basqa auditoriya túrine shaqırıq etiwi kerek bolar edi. Dizaynerler: Haqıyqattan da, web statikalıq edi. HTML ele da jas hám ápiwayı Eni. Sonday etip, web-sayttı jáne de dinamikalıq qılıw ushın brauzerdiń bir bólegi bolıwı kerek bolǵan hár qanday zat programmistler ushın ashıq bolıwı kerek edi hám sol sebepli Masha ideyası payda boladı. Masha web ushın skript tiline aylanıwı kerek edi. Ápiwayı, dinamikalıq hám islep shıǵıwshılar ushın qolay.


Bul súwretke JavaScripttiń ákesi Brendan Eich túsken. Eich menen " Netscape Communications" tárepinen " Brauzer ushın sxema " nı islep shıǵıw boyınsha shártnama dúzilgen. Sxema tábiyatan dinamikalıq, kúshli hám funktsional bolıwı kerek edi. Internetge de sonday zat kerek edi. Sintaktik usılda túsiniw ańsat, dinamikalıq, operativ hám kúshli. Eich ózine unaǵan zatda islew múmkinshiligin kóredi hám kúshlerdi birlestiredi.
Usı waqıtta jumısshı prototipdi ılajı barınsha tezirek tabıw ushın júdá kóp basımlar bar edi. Sol waqıttaǵı Oak atlı JAVA tili ózlestire baslanadı. Sun Microsystems buǵan úlken túrtki beredi hám Netscape Communications JAVA nı brauzerde usınıw ushın olar menen pitimdi juwmaqlamaqshı boladı. Al, ne ushın Masha (bul JavaScripttiń dáslepki atı edi). Alternativ variant ámeldegi bolǵanda ne ushın pútkilley jańa til jaratıw kerek? Sol waqıttaǵı ideya sonnan ibarat edi, JAVA Mashanı usınıs etetuǵın auditoriya túrine uyqas kelmedi: skriptshiler, háweskerler, dizaynerler. JAVA roli ushın kútá úlken, hám miynetkesh edi. Sonday etip, JAVA-nı úlken, professional, strukturalıq bólim avtorları ushın usınıwdan ibarat edi. Masha bolsa kishi skript wazıypaları ushın isletiliwi múmkin edi. Basqasha etip aytqanda, Masha Windows platformasindaǵi C, C ++ hám visual Basic ortasındaǵı múnásibetlerge uqsas tárizde JAVA niń skript jazıwshısı bolıwı kerek edi.
Usı waqıtta bulardıń barlıǵı dawam etpekte, Netscape injenerleri JAVA nı tolıq úyretiwdi baslaydı. Olar ózleriniń JAVA virtual Mashinaların islep shıǵıwdı baslaydı.
Bir tildi ılajı barınsha tezirek tańlap alıw ushın ishki basım júdá kóp edi. Python, Tcl, SchemEning barlıǵı múmkin bolǵan kandidatler edi. Sonday etip, Eich tez islewi kerek edi. Onıń alternativlerge salıstırǵanda eki abzallıǵı bar edi: kerekli funktsiyalar kompleksin tańlaw erkinligi hám qońırawlardı ámelge asırǵanlarǵa tuwrıdan-tuwrı jónelis oqıtıw menen aytamız, onıń da úlken kemshilikleri bar edi: waqıt joq. Kóplegen zárúrli qararlardı qabıllaw kerek edi hám olardı qabıllaw ushın júdá az waqıt bar edi. Bul kontekstte JavaScript, yaǵnıy Masha tuwıladı. Bir neshe hápte ishinde isleytuǵın prototip islep turdi hám usınıń sebebinen ol Netscape Commudicatorga qosıladı.
Brauzer ushın Sxema bolıwı kerek bolǵan zat basqasha zatqa aylanıp baradı. Sun menen shártlesiwdi jabıw hám Mashanı JAVA ǵa senariy sherigine aylandırıw ushın basım Eichding qolın talap etedi. JAVA ǵa uqsas sintaksis talap etiledi hám kóplegen ádetiy sóz dizbegi ushın tanıw semantikalar da qabıl etiledi. Sonday etip, Masha ulıwma sxemaǵa uqsamaydı. Bul dinamikalıq JAVA ǵa uqsar Eni.
Masha prototipi 1995 jıl may ayında Netscape Commudicatorga qosıladı. Qısqa waqıt ishinde ol LiveScriptke ózgertirildi. 1995 jıl dekabrde Netscape Communications hám Sun pitimi jabıladı. Masha LiveScript atınıń JavaScriptke ózgertiredi hám ol brauzerde kishi klientler wazıypaları ushın skript jazıw tili retinde usınıs etiledi. JAVA bolsa úlkenlew hám professional qural retinde kóbirek web-komponentlerdi islep shıǵıwǵa usınıladı.
JavaScripttiń bul birinshi versiyası búgingi kúnde til ushın málim bolǵan kóplegen ayrmashılıqlarǵa iye. Atap aytqanda, onıń obiektiv modeli hám funktsional qásiyetleri bul birinshi versiyada kópten berli bar edi.
Eger Eich waqıtında isleytuǵın prototipdi islep shıǵara almaǵanında ne bolıwın biliw qıyın. Isleytuǵın alternativalar ulıwma JAVA ǵa usamadı. Python, Tcl, Scheme olardan júdá basqasha Eni. Basqa tárepten, JAVA uzaq waqıt dawamında web tiń zárúrli bólegi bolǵan.
Masha LiveScript atınıń JavaScriptke ózgertiw boyınsha Sun hám Netscape pitimdi japqanda, úlken soraw tuwıladı : alternativ programmalarǵa ne boladı? Haqıyqattan da, sol waqıtta Netscape demde saylanǵan brauzerge aylanǵan bolsada, oǵan básekiles Micorosof tárepinen islep shıǵarılǵan.
JavaScriptti isleytuǵın sheshimin islep shıǵıwdan basqa ilaji qalmadı. Áyne sol waqıtta hám uzaq waqıt dawamında web-standartlar kúshli emes edi.
Sonday etip, Microsoft ózleriniń JavaScriptti JScript dep atalǵan versiyasın ámelge asıradı. " JAVA" nıń atınan sırtta saqlaw sawda belgilerine alıp keliwi múmkin bolǵan máselelerge jol qoymadı. Biraq, JScript ápiwayi atınan parıq etedi. Ámelge asırıwda kishi ayırmashılıqlar, atap aytqanda, birpara DOM funktsiyalarına salıstırǵanda, keleshekte kóp jıllar dawamında sezilip turatuǵın tolqınlardı keltirip shıǵaradı. JScripttıń birinshi versiyası 1996 jıl avgustta shıǵarılǵan Internet Explorer 3. 0 ge kiritilgen edi.
Netscape Sortıgator 2. 0 menen shıǵarılǵan versiya Masha atı menen belgili. 1996 jıldıń Eich Mashanıń programmasın qaytadan jazadı.
JavaScript dıń tariyxı uzaq hám tegis emesligi belgili edi. Ol " Internet ushın sxema" retinde usınıs etilgen. Dáslep JAVA ǵa uqsas sintaksiske kóbirek baylanısqan.
WebAssembly járdeminde til jáne de kúsheyedi hám túrli basqıshlar daǵı aktiv usınıslar barlıǵı JavaScripttiń keleshegin mudamlılıǵı sıyaqlı jarqıraǵan etedi. Bul uzaq jol, tosıqlar menen tolıq edi. Soǵan qaramastan JavaScript barlıq tosıqlardı jeńip ótedi hám búgingi kúnge kelip úlken tiller qatarınan orın aladı.