Kirisiw Radiyciyanin’ insan denesine ta’siri, nurlani’w dozasi’, dozani’n’ quwati’ ha’m o’lshem birligi haqqi’nda uli’wma tu’sinik

Juwmaqlaw

Xali’qti’ radiaciyadan qorg’aw. Radiaciyadan zi’yanlang’anda medicinali’q profilaktika ha’m birinshi medicinali’q ja’rdem.

Xali’qti’ radiaciyadan qorg’aw to’mendegilerdi wo’z ishine aladi’: radiaciya qa’wipi haqqi’nda xabar beriw, topar ha’m jeke qorg’aw qurallari’nan paydalani’w, radioaktiv zatlar menen za’ha’rlengen aymaqta ju’riw-turi’w qag’i’ydalari’na boysi’ni’w, azi’q-awqat wo’nimleri ha’m suwdi’ radioaktiv zatlar jug’i’p qali’wi’nan saqlaw, jeke qorg’ani’wdi’n’ medicinali’q qurallari’nan paydalani’w, aymaqti’n’ qanshelli za’ha’rlengenin ani’qlaw, xali’qqa ta’sir yetken nurdi’ dozimetriyali’q jol menen tekseriw ha’m radioaktiv zatlardan za’ha’rlengen-za’ha’rlenbegenin ani’qlaw ushi’n azi’q-awqat wo’nimleri menen suwdi’ ekspertizadan wo’tkeriw.
Puqarali’q qorg’ani’wdin’ «Radiaciyali’q qa’wip» xabari’ berilgeninde xali’qti’ qorg’awshi’ quri’lmalarg’a bekinip ali’wi’ kerek. Ma’lim bolg’ani’nday, bunday quri’lmalar wo’tip-kirip bari’wshi’ radiaciya ta’sirin sezilerli da’rejede (bir neshe yese) pa’seytedi.
Radiaciyadan jaraqatlani’wdi’n’ medicinali’q profilaktikasi’ ushi’n jeke apteshkada bolatug’i’n radiaciyadan qorg’awshi’ qurallardan paydalani’ladi’. Radiaciyadan qorg’awshi’ qurallardi’ qollani’w qag’i’ydalari’ haqqi’nda «Jeke apteshkani’n’ du’zilisi ha’m qollani’li’wi’» bo’limine qaralsi’n.
Wori’ndag’i’ radiaciya da'rejesi joqari’ bolsa, radiaciyadan jaraqatlani’w qa’wpi bar yekenliginen xali’qqa birinshi medicinali’q ja’rdem ko’rsetiwge bolmaydi’. Bunday sharayatlarda jaraqatlang’an adamlardi’n’ wo’zine-wo’zi ha’m bir-birine ja’rdem ko’rsetiwi, za’ha’rlengen aymaqta ju’riw- turi’w qag’i’ydalari’na toli’q a’mel yetiw u’lken a’hmiyetke iye boladi’. Jeke qorg’ani’wdi’n’ medicinali’q zatlari’nan aldi’nnan paydalani’lmag’an bolsa, wonday halda bular jeke apteshka (AI-2) den paydalani’w ko’rsetpesine muwapi’q qollani’ladi’.
Radioaktiv zatlardan zi’yanlang’an aymaqta awqat jew, za’ha’rlengen suw dereklerinen suw ishiw, jerge jati’w mu’mkin yemes. Tag’am tayarlaw ha’m xali’qti’ awqatlandi’ri’p bari’w ta’rtibin puqarali’q qorg’ani’wdi’n’ sho’lkemleri wori’nni’n’ radioaktiv qag’i’ydalardan qanshelli za’ha’rlengenligin yesapqa alg’an halda belgilep beredi.
Yadro qurali’nan zi’yanlang’an woshaqlarda radioaktiv zatlardan za’ha’rlengen aymaqta birinshi medicinali’q ja’rdem ko’rsetiwde, yen’ aldi’ menen, zi’yanlang’an adamni’n’ wo’mirin saqlap qali’wg’a baylani’sli’ bolg’an shara-i’lajlar ko’riledi. Son’ si’rtqi’ gamma-nur ta’sirin saplasti’ri’w yaki kemeytiw za’ru’r, buni’n’ ushi’n qorg’ani’w quri’lmalari’nan: pana jerler, teren’liktegi imaratlar, gerbish, betonnan quri’lg’an imaratlar ha’m basqa imaratlardan paydalani’ladi’. Radioaktiv zatlardi’n’ dene ha’m silekey perdelerge ta’sir yetip bari’wi’na jol qoymaw ushi’n ayi’ri’m sanitariyali’q tekseriw wo’tkeriledi ha’m kiyim-kenshek ha’m de ayaq kiyim ayi’ri’m dezaktivaciya yetiledi.
Ayi’ri’m sanitariyali’q tekseriwi denenin’ ashi’q bo’limlerin taza suw menen juwi’w yaki qollani’lg’an tamponlar menen juwi’w joli’ menen wo’tkeriledi. Zi’yanlang’an adamni’n’ ko’zleri juwi’li’p, awzi’n shayqap taslaw ushi’n suw beriledi. Son’ wog’an bet ni’qap kiygiziledi yaki paxta-siyle baylam tag’i’lg’an awzi’ menen murni’n su’lgi-woramal, sharf penen bekitip, kiyim-kenshekleri ayi’ri’m dezaktivaciyadan wo’tkeriledi. Bunda kiyimnen si’pri’p-qag’i’p tu’siriletug’i’n shan’ basqalarg’a tiymeytug’i’n boli’wi’ ushi’n samaldi’n’ bag’i’ti’ yesapqa ali’nadi’.
Radioaktiv zatlar organizmnin’ ishine tu’sken bolsa, asqazan juwi’ladi’, adamg’a absorbciyalawshi’ zatlar (aktivlestirilgen ko’mir) ishkiziledi. Ju’regi ayni’p, taqatsi’zlansa, jeke aptechkadan qusi’wg’a qarsi’ da’ri ali’p ishkiziledi. Nur ta’sirine ushi’rag’an adam juqpali’ keselliklerge beyim boli’p qaladi’, sog’an bola bunday qa’steliklerdin’ aldi’n ali’w maqsetinde bakteriyalarg’a qarsi’ №2 da’rini ishiw usi’ni’s yetiledi.