Kirisiw… … … … … … … … … …

I-bap.Valyuta kursi ha’m onin’ ekonomikaliq ma’nisi
1.1.Valyuta konvertatsiyası

Jáhán ekonomikasında, atap aytqanda hár qanday mámleket ekonomikasında pul zárúrli áhmiyetke iye boladı. Jámiettiiń islep shıǵarıw, bólistiriw, mámile hám tutınıw processlerin óz ishine aladı, keńeytirilgen tákirar islep shıǵarıw ushın sharayat jaratadı. Pul hám ekonomika óz-ara tıǵız baylanıslı elementler bolıp tabıladı. Eger jámiyet ekonomikasında máseleler payda bolsa, álbette, bunday máseleler jámiettiiń pul mámilesinde unamsız hákis tabadı. Sol sebepli pulni jámiyet ekonomikalıq ómiriniń barometri dep biykarǵa búydewmegen.

Ekonomika teoriyasında haqıyqıy pul, tavar ekvivalent retinde ámeldegi bolıp, qarıydarlardıń mámilege bolǵan mútajliklerin qandiradi. Qaǵaz pullar bolsa, haqıyqıy pullar ma`nisiniń mámile degi ańlatpası yamasa wákili bolıp tabıladı.
Hár qanday ǵárezsiz mámleket óz aqshasına iye hám bunday pul sol mámleket ushın milliy pul birligi esaplanadı. Milliy pul birligi óziniń atı hám málim bir mámile tariyxına iye.
Teoriyada pul hám valyuta kategoriyalari ámeldegi bolıp, pul hám valyuta ekewi bir zat, biraq hámme waqıt da pul valyuta bo'lavermaydi. Eger arnawlı bir bir mámlekettiń milliy pul birligi jáhán bazarına shıǵıp, mámleketlikler ortasında mámile, tólew hám jiynaw quralı retinde isletilse, yaǵnıy xalıq aralıq pul funksiyaların atqarsa, ol valyutaǵa aylanadı.
valyuta - jáhán bazarında, mámleketlikler ortasında pul wazıypaların orınlawshı mámleketlerdiń milliy pul birligi bolıp tabıladı. Mısalı, Amerika Qospa Shtatları dolları, Ullı Britaniya funt sterlingi, Kanada dolları, Fransiya franki, Germaniya markası hám sol sıyaqlılar.
Bunnan arnawlı bir bir mámlekettiń milliy aqshası - onıń milliy valyutası bolıwı múmkin. Sol mámleket ushın basqa mámleketlerdiń milliy pul birlikleri bolsa shet el valyutalar boladı. Mısalı, AQSH dolları, Ullı Britaniya funt sterlingi, Kanada dolları, yevro hám sol sıyaqlı erkin mámilede juretuǵın valyutalar
Ózbekstan Respublikasında shet el valyutalar esaplanadı. Óz gezeginde, Ózbekstan swmi bul mámleketlikler ushın shet el valyuta esaplanadı. Birpara mámleketlerdiń milliy pul birlikleriniń, usı mámleketlerde valyuta munasábetleri boyınsha ámeldegi hám ámelde bolǵan nızam -qaǵıydalarına tiykarınan shet elge shıǵıwı hám onda mámilede bolıwı shegaralanadı. Soǵan kóre mámile degi valyutalar túrli mártebelerge, yaǵnıy erkin mámilede juretuǵın, mámilesi bólekan yamasa pútkilley sheklengen, jabıq yamasa ekzotik valyutalarǵa bólinedi.
Bunnan kelip shıqqan halda, házirgi kúnde jáhán ámeliyatında erkin mámilede juretuǵın valyutalar sanı 60 túrden zıyat. Bunnan tısqarı, MDH mámleketleriniń valyutaları, sonday-aq Ózbekstan Respublikasınıń swmi jumsaq valyutalar qatlamına kiredi. Ekzotik valyutalar qatlamına Kuveyt dinori, Gretsiya draxmasi hám sol sıyaqlılar kiredi. «Valyuta» kategoriyasi milliy hám jáhán xojalıǵı arasında baylanıs hám óz-ara munasábetlerdi támiyinleydi. Jáhán valyuta sisteması jáhán pulların ámeldegi (funksional ) formalarına tiykarlanǵan. Jáhán pulları dep xalıq aralıq munasábetlerge (ekonomikalıq, siyasiy, materiallıq ) xızmet kórsetiwshi pullarǵa aytıladı. Jáhán pulları ámeliy (funksional ) formalarınıń evolutsiyasi milliy pullar rawajlanıw evolutsiyasini anaǵurlım keshikib tákirarlaydı, yaǵnıy altın pullardan - kredit pullarǵa. Bunday nizamlıq tiykarında jáhán valyuta sisteması XX asrga kelip bir yamasa bir neshe jetekshi mámleketlerdiń milliy valyutalarına (dástúriy yamasa yevro valyuta formasında ) yamasa xalıq aralıq valyuta birligine (SDR, YEvRO) tiykarlanadı.
Jáhán ámeliyatında esap -kitaplardı aparıw ushın valyutalar shártli belgiler arqalı ańlatpalanadı, yaǵnıy olarǵa shártli kodlar beriledi. valyutalarǵa kodlar ISO (Standartlaw xalıq aralıq shólkemi) tárepinen beriledi hám daǵaza etiledi. Bul valyutanı kodlaw sisteması jazba túrde rásmiylestirilgen barlıq valyuta operatsiyaları hám pitimlerde qollanıladı. ISO sistemasındaǵı kodlar júdá ańsat, mısalı, olar tómendegishe ańlatılıwı múmkin: A1 A2 A3.
Bunda : A1 A2 - latin háripleri mámleket atların ańlatadı ;
A3 - latin hárıbi sol mámlekettiń milliy valyutasın ańlatadı.
Mısalı, UZ - Ózbekstan Respublikası, S - swm, UZS - Ózbekstan Respublikası swmi; RU - Rossiya, R - rubl, RUR- Rossiya rubli; US - Amerika Qospa Shtatları, D - dollar ; USD - Amerika Qospa Shtatları dolları ; GB - Ullı Britaniya, P - funt sterling, GBP - Ullı Britaniya funt sterlingi.
valyuta, ádetde, eki túrge - milliy hám sırt el valyutalarına bólinedi. Milliy valyuta nızam tiykarında mámlekettiń pul birligi retinde belgilenedi hám mámleket aymaǵında barlıq esap -kitaplarda paydalanıladı. Xalıq aralıq ekonomikalıq munasábetlerde isletiletuǵın pullar valyutaǵa aylanadı. Xalıq aralıq esap -kitaplarda, ádetde, shet el valyuta, yaǵnıy basqa mámleketlerdiń pul birlikleri isletiledi. Bul pul birlikleri menen deviz túsinigi baylanıslı.
Deviz - shet el valyuta daǵı hár qanday tólew quralı bolıp tabıladı. Shet el valyuta valyuta bazarında aldı -sotdi obiekti boladı, xalıq aralıq esap -kitaplarda isletiledi, banklerdegi esapbetlerde saqlanadı, biraq bul mámleket aymaǵında nızamlı esap -kitap quralı esaplanbaydı (kúshli inflyatsiya dáwirlerin esapqa almaǵan halda ). Mámlekette kúshli inflyatsiya hám krizis jaǵdayında milliy valyutanı salıstırǵanda turaqlı shet el valyuta siqib shıǵaradı, házirgi dáwirde bul AQSH dolları bolıp tabıladı.
Sırt el valyutası tómendegi ayrıqshalıqlarǵa iye boladı :
- valyuta bazarında satıw hám satıp alıwdıń obiekti esap -lanadi;
- xalqaro esap -kitaplarda isletiledi;
- banklarda valyuta esap nomerlerinde saqlanadı.
Jáhán ámeliyatında jetekshi valyutalar retinde rawajlanǵan mámleketler valyutasınan paydalanılıp atır, atap aytqanda AQSH dolları hám Evropa Birlespesi YEvROsi.

Valyuta kursi bul - salıstırmalı baha (shet el valyutanıń milliy ma`nisi) ekenligi sebepli ekonomistler onıń ózgerislerin aldınan aytıp berer hám tuShuntirar eken, mámleket ekonomikasın da, mámleket aymaǵınan sırtdaǵı ekonomikanı da itibarǵa alıwları kerek. Mısalı, iena AQSH dollarına salıstırǵanda ósiwi múmkin, sebebi AQSHda procent stavkaları pasaytirilgan, Yaponiyanıń ózinde bolsa hesh nárse ózgermegen. valyuta kursları háreketi tavar hám xızmetler bazarındaǵı baha háreketinen kóre kóbirek basqa finanslıq qurallar bazarındaǵı bahanıń háreketine uqsap ketedi. Bul aktsiyalar hám qımbatlı qaǵazlar kurs sıyaqlı «oldinga qaraydigan» bahalar bolıp tabıladı. Bul Sonı ańlatadıki, búgingi valyuta kurs erteń júz beriwi múmkin bolǵan ózgerislerdi esapqa alǵan halda esaplab shıǵılǵan. Mine Sol sebepli de valyuta kursdı aldınan aytıp beriw qıyın. valyuta kurs adamlardıń júz beriwi múmkin bolǵan jaǵday haqqında qanday oylawına da, olardıń arnawlı bir jaǵdayda ne etiwine de birdeyde baylanıslı boladı. tómende keltirilgen faktorlar valyuta kursǵa tez tásir kórsetedi.

valyuta kurs bul - aldı -sotdi pitimlerinde bir mámleket pul birigining basqa mámleket pul birliginde kórsetilgen bahası bolıp tabıladı. Bunday baha erkin bazar sharayatlarında belgilengen valyutaǵa talap hám usınıstan kelip shıqqan halda yoxud mámleket húkimetiniń yamasa onıń bas finans-kredit organı, ádetde oraylıq banki tárepinen qatań tártiplestiriletuǵın qarar menen belgileniwi múmkin. valyuta ma`nisi tiykarınan valyuta kursdıń faqulodda asıp ketiwine jol qoymawka ıntılatuǵın finans-kredit shólkemleri baslıqlıǵı astında erkin bazar kúshleriniń óz-ara baylanısları arqalı belgilenedi. valyuta kurs qáliplesiwiniń bunday forması geyde «patas júziw» dep ataladı.
Shet el valyutalardıń milliy valyuta daǵı kursdı belgilew valyutalar kotirovkasi dep ataladı. Túrli bankler ámeliyatında eki qıylı kotirovka: tuwrı hám teris kotirovka qollanıladı. Tuwrı kotirovkada shet el valyutanıń qatań belgilengen málim bir bólegi milliy pul birliklerinde ańlatpalanadı. Ullı Britaniya hám jartilay AQSHda qollanılatuǵın teris kotirovkada milliy pul birligi shet el pul biliklarida ańlatpalanadı. valyuta operatsiyaların ámelge asırıwshı bankler valyutanı túrli kurslarda satıp aladı hám sotadi. Bankler shet el valyutanı milliy valyutada satatug’in kurs (shet el valyutada tólew hújjetleri) satıwshı kurs, satıp alınǵan zat etetuǵın kurs bolsa - qarıydar kurs dep ataladı. Olar ortasındaǵı parq banktiń valyuta operatsiyaları boyınsha faydasini quraydı.
Tólew hújjetleri boyınsha telegraf ótkermasi valyuta kurs, pochta ótkermasi valyuta kurs, veksellar valyuta kurs, shekler, banknotalar valyuta kurs parıq etedi. Ilgeri, halqaro esap -kitaplarda tiykarǵı tólew quralı bolıp ótkerme veksel (tratta) xızmet etken payıtlarda, valyuta kurs vekselli dep atalǵan hám shet el valyuta daǵı ótkerme vekselning qandayda mámleket miliy valyutasındaǵı bahasın ańlatpalaǵan. Házirgi waqıtta derlik barlıq valyuta esap -kitapları bankler arqalı telegraf ótkermalari jolı menen ámelge asırılıp atır. Ayırım mámleketlerdiń valyuta bazarlarında shet el valyutalardıń milliy valyutaǵa salıstırǵanda kursdan tısqarı kross-kurslar, yaǵnıy shet el valyutalardıń bir-birine salıstırǵanda kursları da belgilenedi.
Kross-kurslar bul - eki qıylı valyuta ortasındaǵı koefficient bolıp, olardıń úshinshi valyutaǵa salıstırǵanda kursdan kelip shıǵadı. Mısalı, eger London banki Germaniya markaların AQSH dollarına satatug’in bolsa, kórinip turıptı, olda, ol kross-kurslardan paydalanadı. Jáhán bazarındaǵı operatsiyalarda kóbinese AQSH dolları menen kross-kurslardan paydalanıladı, sebebi AQSH dolları tekǵana tiykarǵı rezerv valyutası, bálki kóplegen valyuta operatsiyalarında pitimler valyutaasi da esaplanadı. Mısalı, frantsuz franklarini FRG markaları ushın satıp alıwshı daslep frantsuz franklarini dollarǵa, keyininen dollardı FRG markasına satıp alıw frank hám marka ortasındaǵı kotirovkani tabıwdan ańsatlaw boladı. Tuwrısıda, Parijda yamasa Frankfurtda frantsuz frankining FRG markasına salıstırǵanda (yamasa kerisinshe) kurini belgilep beretuǵın bankler bar. Biraq sheklengen bazar sharayatlarında bunday arnawlı xızmetler ushın bankler óz kotirovkasiga marja[1] kirgiziwi múmkin.
Álbette, eger FRG markaları ushın frantsuz franklarini satıp alıwshı qarıydar satıp alınǵan zattı AQSH dolları dáldalshıligisiz da ámelge asırıwı múmkin, bul operatsiya qosımsha ǵárejetlerge alıp kelmeydi. Ol eki pitim ornına bir pitimdi ámelge asırıw esabına tejab qalıwdan tısqarı, riskka uchramaslikka da múmkinshilik beredi, sebebi túrli sherikler menen eki konversiya operatsiyasın ámelge asırıwdıń múmkinshiligi joq. Sonıń menen birge, valyuta kurs operatsiyalar juwmaqlanmasdan aldın ózgeris qáwipi de ámeldegi, Sonda sheriklerden biri ushın pitimdiń bahası kútá úlken bolıwı múmkin hám satıwshı ushın úsh-tórtew pitim ótkeriw zárúrshiligi payda boladı.
Hár qanday kross-kurstı qálegen payıt shet el valyutalardıń milliy valyutaǵa salıstırǵanda kursdan esaplab shıǵıw jolı menen ańsatǵana alıw múmkin. Bir valyutanıń túrli bazarlar daǵı kursları bolsa onsha bolmasada, parıq etedi, bul olardıń valyuta arbitraji tiykarında turaqlı teksilanishi sebepli júz beredi
valyuta arbitraji - usı waqıtta túrli mámleketlerde ámeldegi bolǵan bir valyutanıń kursları ortasındaǵı parq esabına paydalanıw alıw maqsetindegi pitim bolıp tabıladı. Ápiwayı hám quramalı valyuta arbitraji parıq etedi. Ápiwayı valyuta arbitrajida arbitrajchi eki mámleket valyuta bazarında belgilengen farqdan paydalanadı. Mısalı, eger AQSH dollarınıń kurs Nyu-Yorkda 140, 5 yapon ienasiga, Parijda - 140, 75 ienana teń bolsa, yapon arbitrajchisining 1 mln. dollardı Nyu-Yorkda 140, 5 mln. ienga satıp alıwı hám bir waqtıniń ózinde onı Parijda 140, 75 mln. ienaga satıwı kóbirek payda keltiredi. Alınǵan payda 25 mıń ienani quraydı. Quramalı valyuta arbitrajida operatsiyalar túrli valyuta bazarlarında bir neshe valyutalar menen ámelge asıriladı. Valyuta arbitrajini ámelge asırıwda arbitrajchida barlıq halqaro finanslıq oraylar menen rawajlanǵan kommunikatsiya sistemasınıń, eń quramalı operatsiyalardan da kutlayotgan nátiyjelerdi operativ esap -kitap etiwge múmkinshilik beretuǵın quramalı esaplaw texnikası bar ekenligi názerde tutıladı.
Valyuta arbitraji bólek jergilikli bazarlarda valyuta kurslarınıń bir xid bolıwına alıp keledi. Finanslıq kommunikatsiya sistemaları rawajlanıwınıń házirgi dárejesinde valyutalar kurs ortasındaǵı parq júzden bir faoizdan ortmaydi. Bólek bir arbitraj pitimi boyınsha payda payızınıń kishiligi bunday pitimler sanınıń kópligi hám kapital aylanbası tezliginiń joqarılıǵı esabına oraladı.
valyuta operatsiyalarına qaray, tómendegi valyuta kursları parıq etedi:
Ø naq (kassa ) pitimlerinde - «spot» kurs ;
Ø múddetli pitimlerde - «forvard» kurs.
Kassa pitimlerinen paydalaniletuǵın kurs kassa kurs dep ataladı. «Spot» kurs - eki biznes-kún ishinde pitimdi tártipke salıw ushın ámeldegi valyuta kurs (forvard kursǵa qarsı ). Onıń kotirovkalari haqqındaǵı informaciya bank ekranları hám gazetalarda kórsetiledi.
«Forvard» kurs - ol boyınsha shet el valyuta shártnaması keleshekte belgilengen kúnde juwmaqlawshı tártipke salıw ushın búgingi kúnde ámelge asırilatuǵın kurs bolıp tabıladı. Forvard kurs «spot» kurstan valyuta kursları dinamikası keleshekleri qanday bahalanishiga qaray sıylıq yamasa chegirma (diskont) kólemine parıq etedi.
1970-jıllarǵa shekem valyuta kursların anıqlaw ushın rásmiy tiykar bolıp valyutalar quramındaǵı qatań belgilep qoyılǵan altın muǵdarı xızmet etken. Házirgi waqıtta valyuta (altın ) pariteti - pul birlikleriniń metall quramı boyınsha qatnası - real ekonomikalıq áhmiyetin joǵatǵan. Qatań belgilep qoyılǵan valyuta kursları ornına halqaro valyuta -finans sistemasına «o'zgaruvchan» valyuta kursları keldi, olar valyuta bazarlarında talap hám usınıstıń ózgeriwi tásiri astında sezilerli terbelislerge alıp keliwi múmkin.
Milliy valyutanıń konvertatsiya etiliwi yamasa konvertatsiya etiliwi onı nızamlı túrde sırt el valyutalarına almastırıw qábileti bolıp tabıladı.
Konvertatsiya qılıw dárejesine kóre tómendegi valyutalar ajratıladı : qattı valyuta (erkin konvertatsiya etiletuǵın, jartilay konvertatsiya etiletuǵın, konvertatsiya etińbeytuǵın (jabıq ), kliring).
Qattı valyuta - bul erkin hám sheksiz túrde basqa shet el valyutalarǵa almastırılıwı múmkin bolǵan valyuta. Onıń háreketi ámeldegi operatsiyalar hám sırtqı kreditlash boyınsha operatsiyalarǵa tiyisli bolıp tabıladı. Qattı valyuta rezerv valyuta dep ataladı, sebebi. bunday valyutada basqa mámleketlerdiń oraylıq bankleri xalıq aralıq esap -kitaplar ushın aqshalar rezervlarini toplaydı hám saqlaydı.
Jartilay konvertatsiya etiletuǵın valyuta - bul rezidentlar hám ayırbaslaw operatsiyalarınıń ayırım túrleri ushın valyuta sheklewleri qollanılatuǵın mámleketlerdiń milliy valyutası. Qaǵıydaǵa kóre, bul valyuta tek ayırım shet el valyutalarǵa almastırıladı. Jartilay qaytarılıwshılıq - bul sırtqı ekonomikalıq iskerliginiń ayırım tarmaqlarına bólistirilmaslik (milliy valyutanı sırt el valyutasına erkin ayırbaslaw ).pul bahaları tek ámeldegi operatsiyalarǵa salıstırǵanda ruxsat etiledi hám shet el investitsiyalar hám kapitaldıń basqa xalıq aralıq háreketi menen baylanıslı operatsiyalar ushın ruxsat etilmeydi). Jartilay konvertatsiya qılıwdıń tiykarǵı sebebi shet el valyutanıń etiwmasligi, sırtqı qarız basımı bolıp tabıladı.
Jabıq valyuta - bul tek bir mámleket sheńberinde iskerlik jurgiziwshi hám basqa shet el valyutalarǵa almastırılmaytuǵın milliy valyuta. Jabıq valyutalarǵa kirip hám import, satıw, satıp alıw hám ayırbaslawda basqarıw sheklewler qoyılǵan valyutalar, sonıń menen birge valyutanı tártipke salıwdıń túrli ilajları kiredi.
Kliring valyutaları esap birlikleri esaplanadı. Olardıń járdemi menen xalıq aralıq talap hám minnetlemelerdi óz-ara esap -kitap qılıw boyınsha shártnamalar dúzgen mámleketlikler ortasında bank esapbetleri júritiledi hám operatsiyalar ámelge asıriladı. Kliring valyutaları tek bank esapvarag'iga jazıwlar kórinisindegi esaplanıwshı valyutalar retinde isleydi.
Valyuta kurs - bul bir valyutanıń basqa valyutanıń málim muǵdarında kórsetilgen bahası. Xalıq aralıq valyuta munasábetleri ámeliyatında tómendegi túrlerden paydalanıladı valyuta kursları :
Ruxsat etilgen - bul mámleketler ortasındaǵı shártlesiw menen belgilenetuǵın hám ilajlar menen qollap -quwatlanatuǵın stavkalar mámleket tárepinen tártipke salıw ;
Júziwshi - bul talap hám usınıs tásirinde qáliplesetuǵın hám mámleket tárepinen tártiplestiriletuǵın stavkalar.
Jáhán ámeliyatı milliy valyutalar almasınıwın shólkemlestiriw hám valyuta kursların belgilewdiń ush tiykarǵı modelinen dárek beredi:
Birinshi model ayırbaslawdıń mámleket shólkemlerinde jıynanganlıgı hám oraylıq bankler tárepinen belgilengen valyuta kursları (konvertatsiya etińbeytuǵın valyutalar ) boyınsha ámelge asırılıwına tiykarlanadı.
Ekinshi model mámlekettiń milliy valyutalardı sırt el valyutalarına tuwrıdan-tuwrı ayırbaslawda qatnasıwdan chetlashtirish jáne bul operatsiyalardı valyuta bazarına ótkeriwge tiykarlanǵan. valyuta kurs bazar tárepinen belgilenedi, lekin Oraylıq bank wákili bolǵan mámleket valyutanı tártipke salıw arqalı valyuta kurs dárejesine jáne onıń ózgeriwi shegaralarına (jartilay konvertatsiya etiletuǵın valyuta ) tásir etedi.
Úshinshi model mámleket ulıwma qatnasıwdı toqtatadı, dep shama etedi valyuta operatsiyası, bul operatsiyalardıń barlıǵın valyuta koefficiyentlerin ǵárezsiz túrde qáliplestiretuǵın valyuta bazarına ótkeriw pul birlikleri (SLE).
Valyuta kursdı ańlatıw ushın valyuta kotirovkalari túsiniginen paydalanıladı. valyuta kotirovkasi - valyuta bazarı qatnasıwshıları tárepinen waqtıniń qálegen momentinde belgilenetuǵın kurs. Tómendegiler ámeldegi: tuwrıdan-tuwrı kotirovka - milliy valyuta birliginiń bahası málim muǵdardaǵı shet el valyutada ańlatpalanadı ; tikkeley bolmaǵan kotirovka - milliy valyutanıń bahası málim muǵdardaǵı shet el valyutada ańlatpalanadı. Kotirovka qılıwda bankler eki stavkanı belgileydiler: qarıydar kurs (bank valyutanı satıp alıw kurs ) hám satıwshı kurs (bank valyutanı satıw kurs ). Bul stavkalar arasındaǵı parq marja dep ataladı hám bank ǵárejetlerin oraw hám payda alıw ushın xızmet etedi.
Kross kurs - bul eki valyuta ortasındaǵı koefficient bolıp, nátiyjede úshinshi valyutaǵa (ádetde AQSH dolları ) salıstırǵanda boladı.
Hár qanday pul sistemasınıń eń zárúrli elementleri valyuta hám valyuta kurs bolıp tabıladı.
Valyuta (italyancha valuta - baha, ózine túser bahası ) - tavar ma`nisin ólshew ushın isletiletuǵın pul birligi. " Valyuta" ush mániste qollanıladı :
a) mámleket pul birligi (dollar, iyena, rubl hám basqalar ) jáne onıń ol yamasa bul túrleri: qaǵaz, metall ;
b) sırt el valyutası - shet el mámleketlerdiń banknotalari, sonıń menen birge shet el valyuta birliklerinde kórsetilgen hám xalıq aralıq esap -kitaplarda paydalaniletuǵın kredit hám tólew quralları ;
v) xalıq aralıq (regionlıq ) pul birligi hám tólew quralları (XvF tárepinen shıǵarılǵan SDR hám Evropa Oraylıq banki basshılıǵındaǵı Evropa Oraylıq bankleri sisteması tárepinen shıǵarılǵan EURO).
Paydalanıw usılına kóre valyutalar tómendegilerge bólinedi:
a) tolıq konvertatsiya etiletuǵın (erkin konvertatsiya etiletuǵın ),
b) jartilay konvertatsiya etiletuǵın (jartilay konvertatsiya etiletuǵın ),
v) qaytarılmas (konvertatsiya etińbeytuǵın, jabıq ).
Tolıq qaytarılatuǵın nızamchiligida ámelde valyuta sheklewleri ámeldegi bolmaǵan mámleketlerdiń valyutaları dep ataladı. Bul valyutalar arnawlı ruxsatisiz basqa hár qanday valyutaǵa almastırıladı. Bularǵa AQSh dolları, Kanada dolları, Shveytsariya franki, yapon iyenasi hám basqalar kiredi.

Jartilay teris - bul valyuta operatsiyalarınıń málim sheńberine salıstırǵanda, ásirese rezidentlar ushın 1 valyuta sheklewleri saqlanıp qalǵan mámleketlerdiń valyutaları ;

TO qaytarılmas milliy hám sırt el valyutasın, valyutanı alıp kirisiw hám alıp shıǵıw, valyuta hám valyuta bahaların satıw hám satıp alıw hám taǵı basqalar boyınsha rezidentlar hám norezidentlar ushın hár qıylı sheklewler hám qadaǵan etr ámeldegi bolǵan mámleketlerdiń valyutaların óz ishine aladı.

Valyuta konvertatsiyası jáhán bazarı kóleminde tavar, xızmetler hám kapital háreketinde milliy shegaralardıń tásirin neytrallastırıwshı qurallardan biri bolıp tabıladı.
Konvertibarliq, yamasa konvertatsiya qılıw (lot. convertere — ózgertiw, konvertatsiya qılıw ) — milliy valyutanıń ayırbaslaw procesine tikkeley mámleket aralasıwisiz erkin, sheklewsiz, sırt el valyutalarına almastırılıwı hám kerisinshe.

Valyuta kursi - bul eki valyutanıń ayırbaslaw waqtı daǵı baha qatnası yamasa bir mámleket pul birliginiń basqa mámlekettiń pul birliklerinde yamasa xalıq aralıq tólew qurallarında kórsetilgen " bahası". Ol ortasha formada eki valyuta ortasındaǵı munasábetlerdiń quramalı kompleksin sáwlelendiredi: olardıń satıp alınǵan zat qábileti qatnası ; tiyisli mámleketler degi inflyatsiya dárejesi; xalıq aralıq kólemde arnawlı bir valyutalarǵa talap hám usınıs valyuta bazarları hám boshq.

Pul sistemasınıń eń zárúrli elementi esaplanadı valyuta pariteti - nızam menen belgilengen eki valyuta ortasındaǵı koefficient. Monometalizm sharayatında - altın yamasa gúmis - valyuta kursdıń tiykarın pul pariteti - túrli mámleketler pul birlikleriniń metall quramına kóre qatnası quradı. Bul valyuta pariteti túsinigi menen uyqas tústi.

valyuta kurs rejimi de valyuta sistemasınıń elementi esaplanadı. Ayırmashılıǵı belgilengen tar ózgeriwshen valyuta kursları, hám júziwshi valyutanıń bazar talap hám usınısına, sonıń menen birge olardıń túrli-tumanlıǵına qaray ózgerip turatuǵın stavkalar.

Altın monometalizmi sharayatında valyuta kurs altın paritetiga - valyutalardıń rásmiy altın quramına kóre qatnasına tiykarlanadı jáne onıń átirapında altın punktleri sheńberinde óz-ózinen ózgerip turardı. Altın noqatlardıń klassik mexanizmi eki shártda isledi: altındı erkin satıp alıw hám satıw jáne onı sheksiz kirip qılıw. valyuta kursdıń ózgeriwi shegaraları altındı sırt elge alıp shıǵıw menen baylanıslı ǵárejetler (frekt, qamsızlandırıw, kapital boyınsha procentlerdi joytıw, sınaq ǵárejetleri hám basqalar ) menen anıqlanǵan hám tiykarınan paritetning ± 1% ten aspaǵan. Altın standarttıń biykar etiliwi menen altın ball mexanizmi óz iskerligin toqtatdi.

Fiat kredit pulları menen ayırbaslaw kurs az-azdan altın paritetidan ajralıp shıqtı, sebebi altın mámileden shıǵıp, ǵáziynege aylandı. Bul tavar islep shıǵarıw, pul hám valyuta sistemalarınıń evolyutsiyası menen baylanıslı. 1970-jıllardıń ortaları ushın. valyuta kursdıń tiykarın valyutalardıń altın quramı - ekinshi jáhán urısınan keyin MIF tárepinen belgilengen rásmiy bahalar shkalası hám altın paritetlari quradı. valyutalar qatnasınıń ólshewi altındıń kredit pullar daǵı rásmiy bahası bolıp, ol tavar bahası menen bir qatarda milliy valyutalardıń qadrsizlanish dárejesiniń kórsetkishi edi. Altındıń mámleket bahası menen belgilenetuǵın lawazımlı shaxstıń uzaq waqıt dawamında onıń ma`nisinen ajralıp turıwı munasábeti menen altın paritetining jasalma tábiyaatı kúshaydi.

valyuta kurs jáhán hám milliy ekonomikada júz bolıp atırǵan kóplegen makroekonomikalıq processlerge úlken tásir kórsetedi. Túrli mámleketlerde islep shıǵarılǵan tavar hám xızmetler bahaların salıstırıwlaytuǵın valyuta kurs dárejesi milliy tovarlardıń jáhán bazarlarında básekige shıdamlılıǵın, kirip hám import kólemin, sonday eken, ámeldegi operatsiyalar balansınıń jaǵdayın belgileydi.

Hesh bir valyuta kurs sisteması tolıq bántlik hám baha turaqlılıǵınǵa erisiwdiń tolıq ústinligine iye emes.

Ruxsat etilgen valyuta kurs sistemasınıń tiykarǵı abzallıǵı - sırtqı sawda hám xalıq aralıq kreditler kólemine unamlı tásir kórsetetuǵın olardıń boljawliligi hám anıqlıǵı. kemshilikleri Bul sistema, birinshiden, ǵárezsiz pul-kredit siyasatın aparıwdıń múmkin emesligi, ekinshiden, valyuta kursdıń qatań dárejesin tańlawda aljasıqlardıń joqarı múmkinshiligı.

Maslasıwshı valyuta kursdıń tiykarǵı abzallıǵı ol tólew balansın tártipke salıwǵa úles qosatuǵın " avtomatikalıq stabilizator" wazıypasın atqaradı. Usınıń menen birge, valyuta kursdıń sezilerli ózgeriwi unamsız xalıq aralıq ekonomikalıq munasábetlerde uǵımsızlıqtı keltirip shıǵaratuǵın finansga tásir etedi.

valyuta kurs mámlekettiń jáhán xojalıq munasábetleri sistemasındaǵı ornın sáwlelendiriwshi makroekonomikalıq kórsetkish retinde tólew balansın mámleket tárepinen tártipke salıw quralı retinde paydalaniletuǵın kórsetkishler sistemasında bólek orın tutadı. Sebebi, onıń asıwı yamasa azayıwı tezlik penen hám tikkeley mámlekettiń ekonomikalıq jaǵdayına tásir etedi. Onıń sırtqı ekonomikalıq kórsetkishleri, valyuta rezervleri, qarızları, tavar hám finanslıq aǵıslardıń dinamikası ózgerip barıp atır.

Ornatıw ushın bir neshe variant ámeldegi valyuta kursları milliy hám shet el valyutalar ortasında :

" júziwshi" valyuta kurs - milliy valyutanıń shet el valyutaǵa salıstırǵanda kurs - talap hám usınısqa qaray erkin ózgerip turadı ;

tártipke salınǵan yamasa " patas júziw" - milliy valyuta kurs ózgerisler málim shegaraǵa yetguncha ózgerip turadı, sonnan keyin mámleket tártipke soluvchi tutqıshlardan paydalana baslaydı ;

" qádem júziw" - valyuta kursları ózgerip turadı, lekin eger " tiykarǵı yamasa strukturalıq ózgerisler" júz bergende, málim shegaralarǵa eriwilsa, ápiwayı finanslıq tártipke salıw ilajları etarli bolmaǵanda, mámleket devalvatsiyaga, yaǵnıy valyuta kursdı bir retlik ózgertiwge haqılı ;

" qospa júziw" yamasa " valyuta iloni" principi - valyuta kursları qanday da rásmiy ornatılǵan paritet átirapında ózgerip turadı, lekin olardıń ózgeriwi málim qatań shegaralardı qaldırmaydi;

belgilengen stavka - milliy valyuta basqa valyutaǵa yamasa basqa paritetga qattı baylanısqan.

Tólew balansın tuwrılaw ushın valyuta kurslarınıń ózgeriwi dinamikasınan (yamasa óz hám sırt el valyutası qatnasınan ) paydalanıw barlıq jaǵdaylar ushın ulıwma bolıp tabıladı. Bul ózgerisler bir retlik yamasa úzliksiz bolıwı múmkin hám devalvatsiya (eger milliy valyutanıń ma`nisi turaqlı túrde túsip qalsa ) yamasa revalvatsiya (milliy valyuta hádden tıs qımbatlashsa) formasında bolıwı múmkin.

Tártipke salınǵan yamasa " patas júziwshi", " teksheli júziwshi", " qospa júziwshi" yamasa " valyuta iloni" principi - valyutanı tártipke salıwdıń barlıq formaları valyuta kursların tártipke salıwdıń eki tiykarǵı jantasıwınıń ózgertirilgen versiyaları : " júziwshi". talap hám usınısqa qaray erkin ózgeriwshen valyuta kurs hám qatań belgilengen valyuta kurs. Bul eki kurstıń individual elementleri túrli kombinatsiyalarda bir-biri menen birlestirilgen.

Erkin ózgeriwshen valyuta kursdıń ayriqsha ózgesheligi sonda, onıń ózgeriwi, eger birden-bir bolmasa, ol halda mámleket tólew balansın tártipke salıwdıń eń zárúrli quralı esaplanadı. Bul sazlaw mexanizmi menen anıqlama bernedi: balanstı teń salmaqlılıqlawdıń eń ańsat jolı, mısalı, ekonomikalıq munasábetlerdiń pútkil ishki mexanizmin (salıq salıw, emissiya) qayta qurıw menen salıstırǵanda, bahalar ortasındaǵı koefficientti belgileytuǵın valyuta bahasın ózgertiw bolıp tabıladı. iskerlik hám basqalar ). Tólewlerdiń nomutanosibligi menen parallel túrde júzege keletuǵın valyuta bahasınıń ózgeriwi sırtqı finanslıq támiynlew dáreklerin tartmastán kemrek " awrıwli" ońlawlar kirgiziw imkaniyatın beredi. “Júziwshi” valyuta kursdan paydalanıw tárepdarları onıń kirip hám import muǵdarın avtomatikalıq túrde sazlaw qábiletin aytıp atır.

“Júziwshi” valyuta kurs mámleket salıstırıwiy ústinlikke iye bolǵan tovarlardı kirip etiwge múmkinshilik beredi hám usınıń menen onıń xalıq aralıq miynet bólistiriwindegi qatnasıwın optimallastıradı.

“Júziwshi” valyuta kursdıń abzallıqları qatarına húkimettiń salıstırǵanda ǵárezsiz milliy ekonomikalıq siyasat júrgize alıwı (birinshi náwbette kóbirek bántlikti támiyinlew hám ekonomikalıq ósiw pátlerin asırıwǵa qaratılǵan ) kiredi.

Mısalı, AQSH dollarınıń “júziwshi” kursdı engiziw tárepdarları AQSH dollarınıń jáhán valyutası wazıypasın orınlawshı hám bunnan kelip shıǵıs minnetlemeler sharayatında jáne de ǵárezsiz ekonomikalıq siyasat júrgiziw zárúr ekenligin aytıp atır.

Zamanagóy sharayatta valyuta kursna húkimet de, Oraylıq bank de, basqa rásmiy organlar da esapqa ololmaydigan kóplegen faktorlar tásir kórsetedi.

Áyne “júziwshi” valyuta kurs bul tásirinlerdi eń real tárzde sáwlelendiredi hám olarǵa nátiyjeli juwap beredi, milliy valyutanıń jáhán bazarındaǵı real ma`nisin kórsetedi. Bul jantasıw ne ushın kópshilik mámleketlerde milliy valyutanıń haqıyqıy bahasın anıqlaw ushın tolıq erkin floatdan tek qısqa waqıt ishinde paydalanilganligini túsintiredi.

Usınıń menen birge, " júziwshi" kurstıń kemshiligi bar. Qısqa múddetli sezilerli terbelisler sırtqı sawda operatsiyaların biyqararlashtirishi hám ilgeri dúzilgen shártnamalardı orınlawdıń múmkin emesligi sebepli joytıwlarǵa alıp keliwi múmkin.

Sanap ótilgen kemshilikler hár qanday turaqlı ǵárejet birligine baylanısqan qatań kurstı esaptan tısqarı etedi. Ruxsat etilgen stavka isbilermenlik iskerligin boljaw, keleshektegi investitsion programmalardıń rentabellik dárejesin tártipke salıw imkaniyatın beredi. I Derlik barlıq isbilermenler hám bankirlar milliy valyutanıń qatań kurs tárepdarı.

Ruxsat etilgen ayırbaslaw kurs, ásirese, ulıwma óndiriste kirip úlesi joqarı bolǵan importtıń úlken kólemine jóneltirilgen tarmaqlar (joqarı texnologiyalı tarmaqlar ) ushın zárúrli áhmiyetke iye. Bunday stavka investitsiya programmaların islep shıǵıw ushın zárúr bolǵan, investitsiya etilgen aqshalardıń uzaq múddetli oranıwı menen baylanıslı bolǵan ótkerilip atırǵan valyutanıń keleshektegi shamalıq muǵdarın ańlatadı. Ruxsat etilgen stavka uzaq múddetli hám turaqlı munasábetlerge iye bolǵan shólkemler ushın nátiyjeli esaplanadı. Bul, ásirese, administraciyanıń siyasiy “júzi”ni saqlaw hám saqlawda paydalı bolıp, húkimettiń ekonomikalıq siyasatı bekkemligi hám isenimliliginen dárek beredi. Húkimet valyutanıń turaqlılıǵındı hám soǵan uyqas túrde mámlekettiń jáhán ekonomikalıq munasábetleri sistemasındaǵı poziciyasin saqlap qalıw minnetlemein aladı. Mámleket administraciyası, bolǵanday milliy valyuta turaqlılıǵındı saqlaw ushın milliy hám xalıq aralıq dárejede isenim hám finanslıq resurslar jetkilikli ekenligin tastıyıqlamoqda. Usınıń menen birge, sırtqı sawda operatsiyaları ushın ásirese qáwipli bolǵan qısqa múddetli terbelislerdi " tegislew" ǵárejetlerin óz moynına aladı.

Ruxsat etilgen valyuta kursdıń engiziliwi milliy húkimet ushın bir qatar mashqalalardi keltirip shıǵaradı. Olardan eń áhmiyetlisi “sırtqı balansni” saqlaw, yaǵnıy valyuta kursdı turaqlı dárejede ustap turıw ushın sırtqı tólewlerdi teń salmaqlılıqlaw bolıp tabıladı.

Tólew balansın tártipke salıw quralı retinde qatań belgilengen yamasa “júziwshi” valyuta kurslarınan paydalanıw natiyjeliligi hám maqsetke muwapıqlıǵın tómendegilerge kemeytiw múmkin. Mámleket ekonomikalıq hám siyasiy sistemasınıń turaqlılıǵın hám bekkemliginen dárek retinde, qatań belgilengen valyuta kurs tek húkimettiń turaqlı makroekonomikalıq siyasatı sharayatındaǵana ámeldegi bolıwı múmkin. Jumıs orınların jaratıw programmaları, salıq siyasatı - barlıǵı milliy valyuta kursdı turaqlı ustap turıw máplerine bo'ysundirilishi kerek.

valyuta kurs ne?
Keling, valyuta kurs túsiniginen baslaylik. valyuta kurs bir valyutanıń basqa valyutada kórsetilgen ma`nisi. Ayırım jaǵdaylarda ayırbaslaw kurs basqa aktivler (qımbat bahalı metallar) ma`nisinde ańlatılıwı múmkin. qımbatlı qaǵazlar balta hám olardıń tuwındıları ).

valyuta kurs mudamı eki valyutanı (yamasa valyuta hám aktivni) óz ishine aladı. Olardan biri tiykar, ekinshisi bolsa kóshirip alınǵan dep ataladı. Kotirovka valyutası - bul tiykarǵı valyutanıń ma`nisi birliklerde kórsetilgen valyuta. Eger bir mámleket degi valyuta kurs haqqında gápiradigan bolsaq, ol jaǵdayda onıń milliy valyutası kotirovka etiledi hám shet el valyutalar yamasa jáhán talabınıń aktivleri bazalıq boladı. hám xalıq aralıq valyuta bazarında bolıwı múmkin hár qıylı variantlar bazalıq hám kotirovka etilgen valyutalardıń kombinatsiyası : birdey valyuta basqa túrli valyutalarǵa salıstırǵanda da bazalıq, da kotirovka etilgen valyuta retinde háreket etiwi múmkin.

Ayırbaslaw kursdı belgilewde, dep atalmish. — tiykarǵı valyuta esaplaytuǵın hám kotirovka etilgen valyuta bólim bolǵan bólshekler.

Mısalı, dollardıń rublga kurs ańlatpalanadı valyuta juftligi USD/RUB (dollar/rubl, rubldagi dollar ), bunda rubl milliy valyuta bolıp, denominatorda boladı hám kotirovka etiledi, dollar bolsa sırt el valyutası esaplanadı, esaplagichda boladı hám baza esaplanadı.

valyuta kurslarınıń túrleri

valyuta kurslarınıń tiykarǵı túrlerin kórip shıǵamız. Áwele, sonı da aytıw kerek, shtat daǵı valyuta kursları qatań hám ózgeriwshen bolıwı múmkin - bular basqasha valyuta kurs rejimleri. Ruxsat etilgen ayırbaslaw kurs basqarıw jol menen belgilenedi, real bazar konyunkturasidan qaramastan, ol uzaq waqıt dawamında ulıwma ózgermeytuǵınlıǵı múmkin hám júziwshi kurs bazar tárepinen erkin sazlanadı, mudami ózgerip turadı, go'yo " júziwshi".

Sap formada júziwshi valyuta kurs júdá kem ushraydı hám ol postsovet aymaǵında ulıwma uchramaydi. Kóbinese, bul eki kurs rejiminiń birpara kombinatsiyası qollanıladı : kurs júziwshi, biraq jaǵdayǵa qaray hár túrlı bolıwı múmkin bolǵan málim dárejede fiksatsiyaga iye.

Bul eki túrdegi valyuta kursdıń ayırmashılıqları, abzallıqları hám kemshilikleri haqqında bólek maqalada tolıq jazdım, bunnan tısqarı, ol erda qatań kurstan júziwshi kursqa ótiw jáne onıń aqıbetleri kórip shıǵıladı. Tiykarınan, bulardıń barlıǵı tap sonday jaǵdayda bolǵan hár qanday mámleketke salıstırǵanda qollanılıwı múmkin.

Shubhasız, hámme biladiki, bir mámleket ishinde bir kúnde valyuta kurs hár túrlı bolıwı múmkin. Bul da sonday ekenligi menen baylanıslı hár qıylı túrleri valyuta kursları. Keling, olar ne bolıwı múmkinligin kórip shıǵayıq.

Oraylıq banktiń valyuta kurs

Yamasa rásmiy valyuta kurs dep ataladı. Bul sırt el valyutalarınıń milliy valyutaǵa kurs oraylıq bank hár kúni jumıs kúnlerinde mámleketler. Hár bir shtat hám hár bir oraylıq bank rásmiy valyuta kursların belgilewdiń ayriqsha usılına iye. Mısalı, Rossiya Federatsiyasi Oraylıq banki ámeldegi kúnniń birja auktsionlaridagi ortasha ayırbaslaw kursdan kelip shıǵıp, keyingi kún ushın dollar/rubl ayırbaslaw kursdı sawda baslanǵan kúnden baslap saat 11:30 gacha belgileydi. Usınıń menen birge, basqa valyutalar ushın rásmiy kurstı esaplawdıń basqa usılları qollanıladı, mısalı, evro/rubl kurs dollar kurs. Usınıń sebepinen, Rossiya Federatsiyasi Oraylıq bankiniń rásmiy kursları birja hám kommerciya kurslarınan sezilerli dárejede parıq etiwi múmkin, eger sawdalar yopilgunga shekem saat 11:30 dan keyin bazarda kotirovkalarda sezilerli ózgerisler júz bergen bolsa.

Oraylıq bank kurs boyınsha valyutanı satıp alıw yamasa satıw derlik múmkin emes, ayırım jaǵdaylar bunnan tısqarı (mısalı, bank kreditlerdi tólew yamasa onı depozitga jaylastırıw ushın valyutanı sol kursda satıwı kemnen-kem jaǵdaylarda boladı ). Basqa tárepden, bul kurstan kóplegen kórsetkishler esaplanadı, mısalı, valyuta shártnamaları summaları (milliy valyutada ), barlıq bank komissiyaları esaplab shıǵıladı hám taǵı basqa.

Birja daǵı valyuta kurs

Bul valyuta almasinuvi ámeldegi bolǵan mámleketlerde sawda waqtında ornatılatuǵın kurs. Mısalı, postsovet aymaǵında ol Rossiyada bar, lekin biliwimcha, basqa MDH mámleketlerinde joq. valyuta kurs hár sekundta ózgeriwi múmkin hám, qaǵıyda jol menende, hesh qanday mámleket regulyatorları onıń qáliplesiwine tikkeley tásir etpeydi: ol málim bir valyutanıń kombinatsiyası tiykarında qáliplesedi. Eger valyuta usınısı oǵan bolǵan talaptan kóp bolsa, onıń kurs pasayadi, kerisinshe, kóteriledi.

Onlayn grafiklar arqalı birja daǵı almasıw kursdı baqlaw jaqsı bolıp tabıladı, sebebi ol turaqlı túrde ózgerip turadı hám hár qanday oflayn maǵlıwmat gónergen boladı, eger biz málim bir waqıttaǵı valyuta kurs haqqında sóylemesak (mısalı, ashılıw waqtında ) yamasa sawdanı jabıw).

Itibar beriń, kommerciya kursların qáliplestiriw ushın Oraylıq banktiń kurs emes, bálki fond birjasındaǵı valyuta kurs tiykar boladı.

Bankler aralıq bazar daǵı valyuta kurs

Yamasa bankler aralıq valyuta bazarındaǵı kurs. Bul bankler óz-ara ótkeretuǵın, óz mútajlikleri ushın yamasa klientler atınan valyuta satıp alatuǵın hám satatug’in auktsionlarda qáliplesetuǵın kurs bolıp tabıladı. Bankler aralıq bazar daǵı valyuta kurs da kún dawamında ózgeriwi múmkin, lekin birja daǵı sıyaqlı tez-tez hám turaqlı emes. valyuta ayırbaslaw sistemasına iye bolmaǵan kóplegen MDH mámleketleri ushın áyne mine sol ayırbaslaw kurs kommerciya valyuta kursların qáliplestiriwdiń tiykarǵı baǵdarı esaplanadı.

Bankler aralıq bazarda tiykarınan eki valyuta kurs ámeldegi: satıp alıw hám satıw kurs, birjada bolsa tek bir hám Oraylıq bank tárepinen belgilenedi.

Banklerdegi kommerciya ayırbaslaw kurs

Bular siz banklerdiń tablolari hám kassalarında kórgen valyuta kursları, yaǵnıy banklerdiń xalıqtan valyutanı satıw hám satıp alıw kursları. Bul erda da mudamı 2 stavka belgilenedi: satıp alıw hám satıw kurs hám olar arasındaǵı marja (parq) maksimal, banklararo bazardagidan joqarı.

valyutanı satıp alıw hám satıw kurs kóbinese valyuta kursdan yamasa bankler aralıq bazar daǵı kurstan túrli jónelislerde og'adi. Eger baylanıstı kórip shıqsak, ol halda valyuta kursdan kommerciya marjasigacha kengayadi.

Mısalı, birjada dollardıń rublga salıstırǵanda kurs 65, 50 ni quraydı. Bankler aralıq bazarda satıp alıw hám satıw kurs 65, 30 - 65, 70. Banklerde kommerciya stavkaları 64, 50 - 66, 50.

Hár bir bank óziniń valyuta siyasatı tiykarında óziniń kommerciya stavkaların belgileydi, sol sebepli olar túrli banklerde parıq etedi. Bankler aralıq bazarda stavkalar hámme ushın birdey, lekin bankler kóbinese óz klientlerine basqa tariflarni daǵaza etediler, bul farqni dáramatları ushın saqlap qaladılar. Ókiniw menen aytamız, bul ádetiy hal emes. Biraq, bar ulıwma qaǵıyda kóbinese isleydi:

Bankler aralıq bazar daǵı valyuta kursları banklerdegi kommerciya kurslarına qaraǵanda paydalılaw, birjada bolsa bankler aralıq bazarǵa qaraǵanda paydalılaw bolıp tabıladı.

Kóbinese bankler kirip yamasa import iskerligi menen shuǵıllanatuǵın biznes klientleri ushın banklararo valyuta bazarında aldı -sotdi operatsiyaların ámelge asıradılar. Lekin fizikalıq shaxs valyutanı banklararo bazarda da satıp alıwı múmkin, biraq kóbinese tek málim maqsetler ushın (mısalı, pul ótkermasini jiberiw, kreditni qaytarıw, depozit qoyıw hám taǵı basqa ). Bankler bunday operatsiya ushın komissiya aladılar, sol sebepli qay jerde paydalılaw ekenligin anıqlaw ushın bank komissiyasın esapqa alǵan halda kommerciya ayırbaslaw kursdı banklararo kurs menen salıstırıw kerek. Anıq bankler aralıq stavkanı aldınan aytıp bolmaydılıǵi sebepli tańlaw jáne de qıyınlasadı, biraq arzada bank qálegen kurstı kórsetiwi múmkin, odan tómen yamasa odan joqarı tranzaktsiya qılıw shárt emes.

Fizikalıq shaxs birjada valyutanı da satıp alıwı múmkin, biraq bul halda siz birja brokeri menen islewde qosımsha ǵárejetlerge de tuwrı keledi (siz usiz auktsionga kirey almaysız ). Men bul haqqında bólek maqalada tolıqlaw soylesedim:

Endi siz valyuta kurs ne ekenligin, ol neni ańlatıwın hám qanday ańlatılıwın, valyuta kurslarınıń usılları hám túrleri qanday ekenligin, Oraylıq banktiń valyuta kurs ortasındaǵı parq nede, fond birjasında, banklararo bazarda bilesiz. hám kommerciya stavkası.

Sayt betlerinde finanslıq sawatlı adamligingizni asırıń, jeke finans hám shańaraqqa tiyisli byudjetti professional tárzde basqarıwdı úyreniń. Jańalanishlarni qolay gúzetip barıw ushın social tarmaqlar daǵı rásmiy betlerimizga jazılıw bolıń. Kóriwgenge shekem!

Shama :

Zárúrli element tómendegiler ushın zárúr:

tovarlar sawdasında, kapital hám kreditler háreketinde xızmetler kórsetiwde óz-ara valyuta almasinuvi. Kirip etiwshi sırt el valyutasınan túsken aqshanı milliy valyutaǵa almastıradı, sebebi basqa mámleketlerdiń valyutaları bul mámleket aymaǵında nızamlı satıp alınǵan zat hám tólew quralı retinde sheńber almaydı. Import etiwshi sırt elde satıp alınǵan tovarlardı tólew ushın milliy valyutanı sırt el valyutasına almastıradı ;

jáhán hám milliy bazarlar bahaların, sonıń menen birge, túrli mámleketlerdiń milliy yamasa shet el valyutalarda kórsetilgen ózine túser bahası kórsetkishlerin salıstırıwlaw ;
firma hám banklerdiń shet el valyuta daǵı esapbetlerin udayı tákirarlanatuǵın qayta bahalaw.
valyuta kurs - bir mámleket pul birliginiń shet el pul birliklerinde yamasa xalıq aralıq valyuta birliklerinde (SDR, evro) kórsetilgen bahası. Sırtda valyuta kurs birja qatnasıwshılarına valyuta bazarındaǵı talap hám usınıs qatnası menen belgilenetuǵın bir valyutanı basqa valyutaǵa konvertatsiya qılıw koefficiyenti retinde usınıs etiledi. Usınıń menen birge, valyuta kursdıń ózine túser bahası hasası tovarlar, xızmetler, investitsiyalar bahalarınıń ortasha milliy dárejelerin ańlatiwshı valyutalardıń satıp alınǵan zat qábileti bolıp tabıladı. Bul ekonomikalıq kategoriya tavar óndiriske tán bolıp, tavar óndiriwshiler hám jáhán bazarı ortasındaǵı islep shıǵarıw munasábetlerin ańlatadı. Óndiriwshiler hám qarıydarlar milliy bahalardı basqa mámleketler degi bahalar menen salıstırıw ushın valyuta kursdan paydalanadılar. Nátiyjede islep shıǵarıw yamasa investitsiya rawajlanıwınıń rentabellik dárejesi anıqlanadı.

Tovarlar jáhán bazarında sotilsa, milliy miynet ónimi xalıq aralıq baha ólshewi tiykarında social tán alıwǵa iye boladı. Sonday etip, valyuta kurs jáhán ekonomikasında tavar ayırbaslawda dáldalshılıq etedi.

valyuta kursna tásir etiwshi faktorlar :

inflyatsiya dárejesi;

tólew balansınıń jaǵdayı ;
parq procent stavkaları ishinde túrli mámleketler;
valyuta bazarları iskerligi hám spekulyativ valyuta operatsiyaları ;
Evropa bazarında hám xalıq aralıq esap -kitaplarda málim bir valyutadan paydalanıw dárejesi;
xalıq aralıq tólewler tezligi;
valyutaǵa bolǵan isenim dárejesi;
pul-kredit siyasatı.
valyuta almasinuvisiz hám olardıń kotirovkalarisiz múmkin emes. valyuta kotirovkasi - bul olardıń kursdıń tariypi. Ruxsat etilgen valyuta kurs - bul nızam menen belgilengen eki valyuta ortasındaǵı rásmiy koefficient bolıp tabıladı.júziwshi valyuta kurs valyuta birjasındaǵı auktsionlarda belgilenedi. Rossiyada valyuta kursdı anıqlawda tiykarǵı rolni Rossiya Federatsiyasi Oraylıq banki tárepinen basqarılatuǵın Moskva banklararo valyuta birjası oynaydı. Sawda nátiyjelerine kóre, Rossiya banki ońlaw, yaǵnıy. AQSh dollarınıń rublga salıstırǵanda kursdı belgilew. valyuta fiksatsiyasi háptede eki ret: shiyshenbi hám byshenbe kúnleri ámelge asıriladı. Sonıń menen birge bar óz-ara iskerlik - bul eki valyuta ortasındaǵı koefficient bolıp, olardıń kursdan úshinshi valyuta kursna salıstırǵanda kelip shıǵadı.

Tariyxan shet el valyutanı milliy valyutaǵa salıstırǵanda kotirovka qılıwdıń eki usılı bar edi:

tuwrıdan-tuwrı kóshirip alınǵan, bunda sırt el valyutası birliginiń kurs (bazalıq valyuta ) milliy valyutada (kotirovka etilgen valyutada ) ańlatpalanadı ;

tikkeley bolmaǵan kotirovka milliy valyutanıń kurs málim muǵdardaǵı shet el valyuta birliklerinde kórsetilgende. Sonday etip, Britaniya funt sterlingi, Avstriya dolları hám evroning AQSh dollarına salıstırǵanda kursları dástúriy túrde tikkeley bolmaǵan kotirovkada beriledi, yaǵnıy. valyuta birligine tuwrı keletuǵın AQSH dolları muǵdarı kórsetilgen.
Ámeldegi valyuta kurs, yamasa spot kurs - bul naq pul stavkası, yaǵnıy. naq pul mámilesi. Eki kún ishinde esaplab shıǵıladı.

Aldınǵa kurs - bul valyuta (forvard) shártnaması boyınsha esap -kitap kurs ) " shártnama dúzilgennen keyin málim waqıt ótkennen.

Tiykarǵı teń salmaqlılıqlı ayırbaslaw kurs - onıń sheńberinde mámleket ishki hám sırtqı makroekonomikalıq teń salmaqlılıqtı tabıslı saqlap turıwı múmkin.

Kurslardı ajıratıp kórsetiw satıwshı hám qarıydar. valyutanı kotirovka etken bank mudamı ol ushın qolay kurs boyınsha valyuta operatsiyasın ámelge asıradı. Bankler sırt el valyutasın satıp alıwdan (satıp alıw yamasa satıp alıw kursdan ) joqarılaw bahada (satıw yamasa satıw kurs ) sotadilar. Tariflar arasındaǵı parq (marja) bank ǵárejetlerin orawǵa hám málim dárejede valyuta riskın qamsızlandırıwlawǵa xızmet etedi.

Bazar ayırbaslaw kurs hám paritet ortasında korrelyatsiya sxeması ámeldegi satıp alınǵan zat qábileti (PPP) xalıq. Xalıq jan basına jalpı ishki ónim joqarı bolǵan hám kóp muǵdarda ónim islep shiǵarılatuǵın mámleketlerde bul koefficient birge jaqın : Evropada birdan artıq, AQSHda birdan kem. Afrikada bazar stavkası hám PPP ortasındaǵı koefficient 6 -7, Rossiyada - 3. Bul koefficienttiń unamlı tárepke ózgeriwi básekige shıdamlı tavar hám xızmetler islep shıǵarıwdı, ulıwma ekonomikanıń joqarı básekige shıdamlılıǵın názerde tutadı.joqarı miynet ónimliligi, resurslardan puxta paydalanıw, jańa islep shıǵarıw texnologiyaları.

valyuta kurslarınıń ózgeriwi dárejesine qaray barlıq valyutalar bólinedi (XvF 1982 jıldaǵı metodologiyasi):

belgilengen kurs menen (bir valyutaǵa, valyuta sebetine belgilew);

sheklengen maslasıwshı ayırbaslaw kurs menen (bir valyutaǵa salıstırǵanda, qospa siyasat sheńberinde);
júziwshi stavka menen (dúzilgen kurs, basqarılatuǵın júziwshi, ǵárezsiz túrde júziwshi).
valyuta bazarı - segment finans bazarı, bul erda naq hám naqdsiz formada shet el valyutanı satıp alıw hám satıw boyınsha operatsiyalar ámelge asıriladı.

valyuta kurs (valyuta kurs ) - sırt el valyutasınıń milliy pul birliklerindegi bahası (valyuta kursdı belgilewdiń tikkeley usılı menen). Keri kórinis teris kurs dep ataladı.

Milliy valyutanıń sırt el valyutasına málim bir waqıtta kursdı anıqlaw dep ataladı kóshirip alınǵan. valyuta kotirovkalari oraylıq hám iri jáhán kommerciya bankleri tárepinen ámelge asıriladı.

valyuta kurslarınıń túrleri:

Ruxsat etilgen valyuta kurs - Bul hesh bolmaǵanda málim bir etarlicha uzaq waqıt dawamında ózgermeytuǵın rásmiy kurs bolıp tabıladı.

Sheklengen kurs - pul-kredit shólkemleri tárepinen valyuta kursdıń ózgeriwine sheklewlerdi belgilew, olar tiykarınan valyuta intervensiyalari, yaǵnıy tiykarǵı valyutalar rezervlaridan paydalanǵan halda valyuta bazarlarında operatsiyalardı ámelge asırıw arqalı saqlap qalıwǵa ıntıladı.

Erkin júziwshi valyuta kurs mámleket hám mámleketlikleraro organlar tárepinen tártipke solinmasligi, bálki bazar tárepinen belgileniwi kerek.

Ústinde valyuta kurs tásir etiwshi faktorlar : málim bir mámleket ekonomikasınıń jaǵdayın sáwlelendiriwshi: 1. Ekonomikalıq ósiw kórsetkishleri (jalpı milliy ónim, sanaat ónimi hám basqalar ). 2. Sawda balansınıń jaǵdayı, sırtqı shiyki zat dáreklerine baylanıslılıq dárejesi. 3. Ishki bazarda pul massasınıń ósiwi. 4. Inflyatsiya dárejesi hám inflyatsion kutilmalar. 5. Procent stavkası dárejesi. 6. Jáhán bazarında mámlekettiń tólew qábileti hám milliy valyutaǵa bolǵan isenimi 7. valyuta bazarındaǵı spekulyativ operatsiyalar. 8. Jáhán finans bazarınıń basqa tarmaqları, mısalı, valyuta bazarı menen básekilashuvchi qımbatlı qaǵazlar bazarınıń rawajlanıw dárejesi.

Jáhán valyuta sistemasınıń evolyutsiyası. Altındıń xalıq aralıq valyuta sistemasındaǵı roli.

Jáhán valyuta sistemasınıń evolyutsiyası

Jáhán valyutasınıń rawajlanıwda hár qıylı basqıshlardı ajrating: ikkidan tórtgacha. Eń dástúriy kózqarasqa kóre, jáhán valyuta sisteması ámeldegi bolǵan dáwirde tómendegi tiykarǵı basqıshlardı basıp ótti, olardıń hár biri valyuta siyasatınıń xalıq aralıq kólemde kelisim málim principleriniń bar ekenligi menen xarakterlenedi:

Altın standart (Parij sisteması ).

Altın uranı standartı (Ceneviz sisteması ).

Ruxsat etilgen paritet sisteması (Bretton-vuds sisteması ).

Erkin júziwshi stavkalardıń zamanagóy sisteması (Yamayka sisteması ).

Xalıq aralıq kólemde islep shıǵılǵan principler milliy valyuta shólkemleri ushın óz finanslıq siyasatın belgilew ushın tıykar bolıp tabıladı. Tariyxda global principlerden shetke shıǵıwdıń kóplegen mısalları ámeldegi, biraq olar ulıwma alǵanda jáhán hám milliy finans rawajlanıwınıń eń xarakterli qásiyetlerin, birinshi náwbette valyuta kursların ornatıw hám tártipke salıw usılların belgileydi.

Altın standart sisteması (1867-1914). Jáhán valyuta sisteması qáliplesiwiniń dáslepki basqıshlarında (XvII-XvIII ásirler) valyutalar ózleriniń " metall quramı" ga uyqas túrde basma-bas almasıwlandi, bul bolsa valyuta kursdı anıqlaw mashqalasın ápiwayılashtirdi. Túrli mámleketlerde teńge soqqı urıw qılıw ushın túrli metallar isletilingen: mıs, gúmis, altın (sonıń menen birge, nikel, qalay, qorǵasın hám temir), biraq qımbat bahalı metallar valyuta kursların anıqlaw ólshewi bolıp xızmet etken. 19 -asirde mámleketlerdiń bir bólegi óz pul birlikleri ma`nisiniń ólshewi retinde altınnan, ekinshi bólegi gúmisten paydalanıwǵa itibar qaratdı. Fransiyada bimetallizm húkimran edi, sol sebepli naǵız ózi jerde valyuta kursların belgilewde birdeylikti támiyinlew ideyası payda boldı.

Parij konferensiyasında (1867) altın jáhán hám milliy pul forması retinde tán alındı. Xalıq aralıq kólemde pulning barlıq funktsiyaları oǵan júklengen. Altın standartına tiykarlanǵan pul sisteması (" altın monometalizmi") tómendegi tiykarǵı principlerdi óz ishine alǵan :

altın jáhán aqshasınıń birden-bir forması ;

altın erkin aylanıp atır, bul sonı ańlatadıki:

bólek mámleketlerdiń oraylıq bankleri altındı shegaralanbaǵan muǵdarda belgilengen bahalarda satıwı hám satıp alıwı múmkin;

hár qanday shaxs altınnan hesh qanday sheklewlersiz paydalanıwı múmkin;

hár qanday shaxs mámleket teńgesinde altın quymalarınan altın teńgeler soqqı urıw etiwi múmkin;

altın importı hám kiripi shegaralanbaǵan.

Bul shártler málim mámleketlerdiń rezidentlari hám norezidentlariga salıstırǵanda qollanıladı.

Altındı jáhán pulları retinde isletiwdiń abzallıǵı sonda, bunday " valyuta" dıń salıstırmalı turaqlılıǵın, sebebi altın ámelde eskirmaydi, sol sebepli teńgelerdiń nominal hám metall ma`nisi birdey boladı. Zárúrli kemshilik - bul altındıń ayırbaslaw quralı retinde maslasıwshı emesligi. Naǵız óziniń ushın da, tiykarınan, bunday rolni sol dáwirdiń eń turaqlı hám kópshilikke arnalǵan valyutası - ingliz funt sterlinginde kórsetilgen veksellar (shártnamalar ) oynay basladı. Az-azdan altın tólew quralı wazıypasında kredit pul menen almastırildi. Altın bolsa, tiykarınan, tólew balansınıń passiv balansı menen mámleket qarızın tólew ushın isletilingen. Bunnan tısqarı, funt sterling rásmiy bolmaǵan tiykarda rezerv valyutası retinde isletilingen.

Altın standartı hár bir milliy valyuta ushın altın quramın (milliy valyuta birligine tuwrı keletuǵın altın muǵdarı ) belgilewdi anglatardi, bul arqalı rásmiy valyuta kursların bir-birine salıstırǵanda ańsatǵana anıqlaw múmkin edi. Bul kurslar altın quramǵa tiykarlanǵanlıǵı sebepli, olar haqqında sóylewdi altın paritetlar. Altın standartı bar ekenligine qaramay, bazar kursları da bazar daǵı talap hám usınıs qatnası tásirinde qáliplesken. Bazar stavkalarınıń altın paritetlaridan sezilerli iyiwleri menen esap -kitaplar altında ámelge asırila baslandı, bul bolsa bul stavkalardı rásmiy stavkalarǵa maslastırdı. Usınıń menen birge, altın esap -kitaplarǵa ótiw, dep atalǵan waqıtta paydalı boldı altın noqat. Sonday etip, eger milliy valyutanıń shet el valyutaǵa salıstırǵanda bazar kurs sırt el valyutasına qaraǵanda import tovarlardı altın menen tólew paydalılaw bolatuǵın dárejege túsip qalǵan bolsa, olar altın noqatqa jetkenliklarini búydesedi. kirip. Kirisiwdiń altın noqatı da tap sonday anıqlanadı.

19 -ásirdiń 70-jıllarında Fransiya, Germaniya hám basqa kóplegen mámleketler altın standartına ótti, bul bolsa bul mámleketlerde altınǵa bolǵan artıqsha talap hám deflyatsion processga alıp keldi. Usınıń menen birge, gúmistiń demonetizatsiyasi gúmis standartın saqlap qalǵan mámleketlerde artıqsha gúmis hám inflyatsiya basımın keltirip shıǵardı. Altın hám gúmis ortasındaǵı tańlaw aqır-aqıbetde Qubla Afrika daǵı iri altın kánleri tabılǵanda bir ret hám máńgi sheshildi. 1900 jılda Kitaydan tısqarı etakchi mámleketlerdiń kópshiligi altın standartına qatań ámel etdiler.

Altın standart sisteması uzaq waqıt dawamında kópshilik valyutalardıń turaqlılıǵındı támiyinledi hám jáhán sawdasınıń rawajlanıwına úles qosdı. Altın standartı sharayatında milliy valyutalar altınǵa belgilengen kurs boyınsha erkin basma-bas almasıwlanardi, onıń muǵdarı sheklengen edi. Eger mámleket ishindegi pul muǵdarınıń asıwı bahalardıń asıwına alıp kelgen bolsa, bul sawda kemislikine, altındıń mámleketten shıǵıp ketiwine, aylanbadaǵı pul muǵdarınıń tómenlewine, bahalardıń tómenlewine hám tikleniwine alıp keldi. balansı. Álbette, avtomatikalıq qayta teń salmaqlılıqlawdıń bul sxeması ápiwayılastırılgan hám ámelde ol ońlawlar menen islegen.

valyuta daǵdarısı (1914-1922). Xalıq aralıq altın standartınıń qısqa dáwiri Birinshi jáhán urısı hám Evropadaǵı inflyatsiya menen uzilib qaldı, bul bolsa urısıp atırǵan mámleketlerdi altın standart sistemasınan shıǵıwǵa májbúr etdi. Yaponiya menen birge altın standartın saqlap qalǵan AQSh altın menen suw bosdi. Bul dollar hám altındıń eki ese qımbatlasıwına alıp keldi. Altın standartınıń tártipke salıw mexanizmi óz iskerligin toqtatdi. Altın standart sistemasınıń joq etiliwine járdem bergen faktorlar :

áskeriy ǵárejetlerdi oraw ushın qaǵaz pullar shıǵarıwdıń sezilerli dárejede asıwı ;

urısıp atırǵan mámleketlikler tárepinen valyuta sheklewleriniń engiziliwi, bunıń nátiyjesinde birden-bir xalıq aralıq valyuta sistemasınıń bar ekenligi múmkinshiliksiz bolıp qaldı ;

áskeriy ǵárejetlerdi finanslashda altın resurslariniń tawısıwı.

Altın uranı standartı (1922-1939 ). 1922 jılda Genuya konferenciyasında altın standart sistemasınıń principlerıni qayta tiklewge háreket etildi, biraq ózgertirilgen formada. Bul konferenciya qararlarına kóre, milliy kredit pulları altın menen emes, bálki tiykarınan óz pul birliklerin altınǵa erkin ayırbaslaw huqıqın saqlap qalǵan mámleketlerdiń shet el valyutaları menen támiyinleniwi múmkin edi, yaǵnıy. Britaniya funt sterlingi, frantsuz franki hám AQSh dolları. Basqa valyutalar altınǵa tuwrıdan-tuwrı emes, bálki kórsetilgen ush valyutadan birine aldınan ayırbaslaw arqalı almastırildi. Altın standart tek xalıq aralıq kólemde óz kúshin saqlap qaldı. Hesh kim tárepinen altındı mut soqqı urıw qılıw endi múmkin emes edi; jabıq teńge zarbga ótti. Biraq, den ótiw júz boldı altın teńge standartı altın quyma.

Biraq, Genuyada qabıl etilgen qararlarǵa qaramay, tiykarınan 1924 jıldan 1936 jılǵa shekem bolǵan dáwir. balshıq jerde bar ekenligi menen ajralıp turadı altındıń demonetizatsiyasi milliy pul sistemalarında. Altındıń demonetizatsiyasi degende onıń «valyuta» retindegi funksiyalarınan tolıq yamasa jartilay juda etiw, birinshi náwbette, onı milliy valyutalardıń ayırbaslaw kursların anıqlaw sharası, mámile hám tólew quralı retinde qóllawdan bas tartıw túsiniledi. Bir qatar mámleketlikler ol yamasa bul formada altın uranı standartın qayta tiklewge (Angliya - 1925 jılda, Frantsiya - 1928 jılda ) yamasa altın bloklardı jaratılıwma (mısalı, Frantsiya, Gollandiya, Shveytsariya, Italiya hám Polsha ortasında - 1933 jılda ) urınıwǵan.), kóplegen mámleketler, atap aytqanda, AQSH hám Fransiyanıń altın rezervlari keskin asdı. Biraq, birden-bir jáhán sisteması retinde altın standart, altın standartdan ayrıqsha bolıp esaplanıw, islemedi.

1929 -1933 jıllardaǵı global ekonomikalıq krizis IFCSga sezilerli tásir kórsetdi, bul tómendegilerge alıp keldi:

kapitaldıń keskin asıp ketiwine hám bunıń nátiyjesinde tólew balanslarınıń nomutanosibligiga hám valyuta kurslarınıń ózgeriwine;

bólek valyuta zonalarınıń payda bolıwına sebep bolǵan bir qatar qarızdar mámleketler tárepinen tólewler toqtatılıwı menen xalıq aralıq kreditning láńlanishiga (mısalı, Germaniyada );

kóplegen mámleketlerdiń altın uran standartınan waz keshiwi hám jáhán valyuta sistemasınıń basqa principlerıni tán alıwı.

Birinshi jáhán urısı dáwirinde hám odan keyin Qospa Shtatlar kútá úlken altın rezervlerin topladi, sol sebepli mámile degi banknotlarning altın qatlamı, mısalı, 1933 jılda, yaǵnıy. AQSH altın standartın biykar etken jılı nızam talap etetuǵın qawipsizlikti eki ese asırdı. Qospa Shtatlar 1933 jılǵa shekem bolǵan mámleket edi. banknotalar erkin hám qálegen muǵdarda altınǵa almastırilar edi. Biraq, Amerika ekonomikasın tereń ekonomikalıq krizistan alıp shıǵıw zárúrshiligi AQSh prezidentiniń pármanı payda bolıwına sebep boldı, oǵan kóre mámlekette altın teńgeler, quymalar hám sertifikatlardı saqlaw hám mámilege shıǵarıw qadaǵan etildi hám tez arada tıyım engizildi. altındı sırt elge kirip qılıw boyınsha.

Funt sterling xalıq aralıq ayırbaslaw quralı retinde ele da etakchi rol oynadı, eger AQSH dollarınıń altın menen támiyinleniwi joqarılaw sonda da. Bul shet el degi ingliz bankleriniń rawajlanǵan sisteması (tiykarınan koloniya bankleri) bar ekenligi menen baylanıslı bolıp, bul ob'ektiv túrde esapbetler ashılıwına, kreditler beriliwine hám nátiyjede funt sterlingde esap -kitaplarǵa alıp keldi.

1934 jıldan keyin jáhán valyuta sisteması onıń hasası bolǵan principlerge uyqas kelmadi. Bul dáwirde tek AQSh altındıń qatań belgilengen bahasın kepillikladi (bir untsiya ushın 35 AQSh dolları ), dollardı altınǵa almastırıwǵa razı boldı, lekin tek Oraylıq bankler ushın. Kóplegen mámleketler óz valyutalarınıń bahasın dollarda (troya untsiyasi arqalı ) ańlatpaladilar. Nátiyjede dollardıń rásmiy bolmaǵan tiykarda az-azdan rezerv valyutasına aylanıwı jáne bul funktsiyada funt sterlingdiń siqib shıǵarılıwı boldı.

valyuta daǵdarısı (1939 -1944). Ekinshi jáhán urısı dáwirinde birden-bir valyuta bazarı joq edi hám jáhán valyuta sistemasınıń principlerı húrmet etińmadi. Onıń rawajlanıwındaǵı eń xarakterli ayrıqshalıqlar :

kópshilik urısıp atırǵan mámleketlikler hám kóplegen neytral mámleketlikler tárepinen ornatılǵan valyuta sheklewleri;

altındıń jáhán aqshası retindegi roliniń jańa rawajlanıwı, sebebi urıs sharayatında strategiyalıq hám deficit tovarlardı tek altın menen satıp alıw múmkin edi;

qural hám azıq-túlik ónimlerin aktiv satıp alıp atırǵan mámleketler altın rezervlarining tawısıwı hám olardıń kirip etiwshi mámleketlerden, birinshi náwbette, AQShdan toplanıwı ;

ekonomikalıq munasábetlerde valyuta kurslarınıń tártipke soluvchi rolin joytıw ;

shabıwılshı mámleketler tárepinen talan-taraj qılıwdıń tikkeley usıllarınan tısqarı, pul hám finanslıq (basıp alınǵan mámleketlerden sheki onim hám azıq-túlik jetkiziw haqini rásmiy túrde tólew ushın támiyinlenbegen pullardı shıǵarıw, milliy valyutanı artıqsha qádirlew) qollanılıwı.

Bretton-vuds pul sisteması (1944 - 1971). Ekinshi jáhán urısı hám odan aldınǵı waqıyalar nátiyjesinde júzege kelgen jáhán valyuta daǵdarısı anglo-amerikalıq qánigelerdi Bretton-vudsdagi (AQSh) valyuta -finans konferensiyasında principlerı bekkemlengen jańa jáhán valyuta sistemasınıń joybarın islep shıǵıwǵa májbúr etdi. Qabıl etilgen shártnamada (Ustavning birinshi redakciyası XvF) jańa pul sistemasınıń tómendegi tiykarǵı principlerı belgilendi:

Altın hám AQSH dollarınıń jáhán valyuta sistemasınıń hasası retinde tán alınıwı. Bul valyutalardıń altın paritetlari tiklengen halda tikleniwin anglatardi XvF, altınnan xalıq aralıq rezerv hám tólew quralı retinde paydalanıwdıń dawam etiwi, Bretton-vuds sistemasınan aldın da ornatılǵan altın -dollar standartınıń saqlanıwı (bir troya untsiyasi ushın 35 AQSh dolları ), onıń ushın AQSh Gáziynexanachiligi dollardı altınǵa almastırıwdı dawam ettirdi. Oraylıq bankler hám mámleket keńselerine belgilengen baha. Endi basqa valyutalardı tek AQSh dolları arqalı altınǵa almastırıw múmkin edi. valyutanıń 10% ten artıq devalvatsiyasiga tek ruxsat menen jol qoyıldı XvF.

valyuta bandini engiziw. Bazar kurs belgilengen paritetdan tar sheńberde (±1%) shetke shıǵıwına tuwrı keldi hám oraylıq bankler moynına valyuta intervensiyalari tiykarında bul “koridor”ni saqlap qalıw júklendi. Onıń ushın olar AQSH dolları rezervlarini toplawları kerek edi. Eger milliy valyuta kurs túsip ketken bolsa, ol halda oraylıq bankler bazarǵa dollar rezervlerin tasladılar. Keri jaǵdayda, olar AQSh dolların satıp alıwardi. Tiykarınan, bul pozitsiya transferni anglatardi milliy bankler AQShning jáhán valyuta munasábetlaridagi gegemonligining kórinisi bolǵan dollardı saqlaw ǵárejetleriniń basqa mámleketleri. Bunnan tısqarı, dollar rezervlerin toplaw minnetlemesi AQSh valyutasınıń bekkemleniwine alıp keldi.

valyutalardıń óz-ara konvertatsiyasın ámeldegi etken halda valyuta sheklewlerin yumshatish, sonıń menen birge kapitaldı alıp shıǵıw hám Oraylıq banklerge sırt el valyutasın satıw minnetlemelerin sheklew.

Sonı atap ótiw kerek, bul principler Bretton-vuds valyuta sistemasınıń saykes emesligine alıp keldi, sebebi qatań belgilengen stavkalardı saqlaw ol yamasa bul dárejede valyuta operatsiyaları ústinen qadaǵalawdı talap etedi. Tiykarınan, MFCS sheńberinde sheklengen háreketleniw stavkaları sisteması engizildi. Usınıń sebepinen, bul sistemanıń tez-tez isletiletuǵın atı " qatań teńlik sisteması" retinde ulıwma nızamlı emes.

Tariyxda birinshi ret valyuta munasábetlerin mámleketlikleraro tártipke salıw ushın xalıq aralıq valyuta -kredit shólkemleri - Xalıq aralıq valyuta fondı ( XvF) hám Xalıq aralıq tikleniw hám rawajlanıw banki ( XTTB) bes. Bul shólkemlerdiń wazıypaları 15. 2-bandda tolıq talqılaw etiledi.

Mámleketler ortasındaǵı tólew balansı boyınsha juwmaqlawshı esap -kitaplar tiykarınan altındı valyutaǵa almastırıw hám kerisinshe, oraylıq (oraylıq bankler hám basqa rásmiy mákemeler tárepinen) yamasa London altın bazarında ámelge asırıldı.

Birden-bir valyutanıń (AQSh dolları ) tiykarǵı roliga tiykarlanǵan pul sisteması 40 -jıllardıń aqırlarında jáhán altın rezervlarining derlik 75%, 50 den artıq úleske iye bolǵan AQSHning jáhán ekonomikası daǵı gegemonligi sharayatındaǵana turaqlı bolıp qalıwı múmkin edi. sanaat óndirisiniń % hám kiripiniń 30 % kapitalıstik mámleketler.

Bretton-vuds sistemasınıń daǵdarısınıń kelip shıǵıw sebepleri hám sebepleri. Kórip shıǵılıp atırǵan jáhán valyuta sistemasındaǵı krizis belgileri az-azdan pishib, 1960 -jıllarda ásirese ayqın kórinetuǵın boldı. Bularǵa tómendegiler kiredi:

AQSH tólew balansında úlken kemtarlıqtıń payda bolıwı túrli sebeplerge kóre dollarlardıń mámleketten shıǵıp ketiwi menen baylanıslı bolıp, olardıń oraylıq hám kommerciya bankleri rezervlarida toplanıwına sebep boldı. Bul process yevrodollar bazarı dep atalatuǵın bazardıń qáliplesiwine alıp keldi. Evrodollar bazarınıń qáliplesiwine tómendegi faktorlar tásir kórsetdi:

1940 -jıllardıń aqırı hám 1950-jıllardıń baslarında sovet sırtqı sawda shólkemleri Amerika bank esapbetlerinen evropa banklerine dollar tushumlarini ótkera basladılar ;

50-jıllardıń aqırında GBP kursdıń keskin zaiflashuvi kuzatila baslandı, bul Britaniya banklerin AQSH dollarında operatsiyalardı (esapbetler ashıw, kreditler beriw, esap -kitap hám tólew operatsiyaları hám basqalar ) ótkeriwge ótiwge májbúr etdi;

1950-jıllardıń aqırı hám 1960 -jıllardıń baslarında AQSHda ekonomikanı tártipke salıwdıń Keynscha usılları engizila baslandı, olar arasında procent stavkaların sheklew tiykarǵı orınlardan birin iyeleydi; qısqardı investitsion qızıqlıq norezidentlar hám rezidentlar ushın mámleket bolıp, Qospa Shtatlardan kapitaldıń shıǵıp ketiwine sebep boldı.

Jáhán sanaat óndirisinde hám jáhán altın rezervlaridagi úlesiniń azayıwı menen Amerika Qospa Shtatlarından artta qalıp atırǵan texnologiyalıq hám ekonomikalıq tárepten kóplegen mámleketler az-azdan engib ótti. Pul sistemasınıń hasası retinde de qadrsizlanib baratırǵan dollardan paydalanıw logikaqa tuwrı kelmeydi.

Rezerv retinde dollar menen birge basqa valyutalardıń, birinshi náwbette, nemis markası, Shveytsariya franki hám yapon iyenasining haqıyqıy isletiliwi, yaǵnıy. sol waqıtta bazar kurs ósiw tendentsiyasına iye bolǵan valyutalar.

Dollar rezervleri iyeleriniń olardı rásmiy bahoda altınǵa almastırıw huqıqı 60 -jıllardıń aqırına kelip AQShning bul ayırbaslawdı ámelge asırıw qábiletine qarsı keldi.

AQSH máplerinen kelip shıǵıp, valyuta hám altın paritetlari ushın tiykar bolıp xızmet etken altındıń rásmiy bahası (onı ǵalabalıq satıp alıw ushın ) bazar bahosidan shetke chiqa basladı. Nátiyjede, jasalma túrde islengen paritetlar óziniń ekonomikalıq mánisin joǵatdı.

waqıtı -waqıtı menen valyuta kurslarınıń bir-birine salıstırǵanda keskin terbelisleri gúzetildi, bul jáhán ekonomikasınıń ciklik rawajlanıwı hám tólew balansınıń biyqararlıǵı menen baylanıslı. 1960 -jıllarda Germaniya hám Yaponiya sıyaqlı mámleketlerde turaqlı túrde unamlı tólew balansları ámeldegi bolsa, AQSH hám Angliyada unamsız kórsetkishler ámeldegi bolıp, bul olardıń valyutalarınıń Bretton-vuds sistemasındaǵı rásmiy roliga tuwrı kelmasdi. valyuta kursdıń ózgeriwiniń ruxsat etilgen diapazonın saqlap qalıw úlken ǵárejetler menen baylanıslı edi hám valyutaları turaqlılaw bolǵan mámleketler máplerine uyqas kelmadi.

Bretton-vuds sisteması daǵdarısınıń kórinetuǵın bolıw formaları. Kórip shıǵılıp atırǵan sistema daǵdarısınıń kórinetuǵın bolıw formaları krizis sebepleri menen bekkem baylanıslı hám tómendegishe kórsetilgen:

" valyuta ısıtpası" (turaqlı valyutalarǵa " ushıw");

" altın asıgıwi" (altındı ǵalabalıq satıp alıw hám bunıń nátiyjesinde onıń bazar bahasınıń asıwı );

xalıq aralıq likvidlik mashqalasınıń keskinlesiwi (xalıq aralıq tólew qurallarınıń ulıwma tańsıqlıǵı hám olardıń bólek mámleketler ortasında tegis emes bólistiriliwi);

valyutalardıń kursların belgilengen shegaralarda ustap turıwdıń múmkinshiligi joq ekenligi sebepli olardı qayta bahalaw hám devalvatsiya qılıw ;

qarız alıwdan keń paydalanıw XvF tólew balansı deficitligin yumshatish;

qımbatlı qaǵazlar kurslarınıń keskin ózgeriwi menen fond birjalarında hawlıǵıw (olar sezilerli dárejede valyuta kurslarına baylanıslı ).

60 -jıllardıń aqırında dollardıń altınǵa ayırbaslaw ushın usınısınıń sezilerli dárejede asıwı sebepli keskin tómenlewdi basladı, oraylıq bankler tárepinen óz valyutalarınıń kursdı ustap turıw ushın satıp alınǵan dollarlardıń qadaǵalawsız háreketi júz boldı. islengen XvF shegaralar. Amerika Qospa Shtatları uzaq waqıt dawamında Bretton-vuds sistemasınıń bankrotligini tán alıwǵa qarsılıq kórsetdi jáne onı tejew ǵárejetlerin basqa mámleketlerge ótkeriwge háreket etdi. Bunday ilajlar qatarında birpara valyutalardıń revalvatsiyasi da bar, bul dollardıń jasırın devalvatsiyasiga teń, lekin abırayǵa onsha zálel keltirmeydi; import bojlarini asırıw ; dollardı altınǵa almastırıwdı toqtatıw.

1971-jıl dekabr ayında imzolangan 10 -mámleket shártlesiwi, sonıń menen birge, belgilengen paritet sistemasınıń tiykarǵı principlerıni saqlap qalıwǵa urınıslar menen baylanıslı bolıwı múmkin. Vashingtonda (Smitson shártlesiwi), oǵan kóre:

dollar qadrsizlandi (7, 89 procentke), altındıń rásmiy bahası untsiya ushın 38 dollarǵa shekem asırıldı ;

bir qatar valyutalardıń rásmiy kursları ózgertirildi;

valyuta terbelisleriniń ruxsat etilgen shegaraları keńeytirildi (±2, 25% ge shekem );

AQShning jańa engizilgen import boji (10%) biykar etildi.

1973 jıl basında dollardıń náwbettegi devalvatsiyasi (10% ga) ámelge asırıldı hám altındıń rásmiy bahası kóterildi (untsiya ushın 42, 22 dollarǵa shekem). Biraq, bul ilajlar sistemanıń ózin tupten ózgertirmegenligi sebepli, onıń daǵdarısın saplastırıwdıń ılajı bo'lmadi hám 1973 jıl mart ayında belgilengen stavkalardan waz keshiw tuwrısında qarar qabıllandı. Biraq tolıq jańa sistemanıń principlerı keyin qáliplestirildi, sol sebepli 1971-76 jıllar. ótiw dáwiri dep tariyplew múmkin.

Zamanagóy jáhán valyuta sisteması (1976 jıldan ). Yamayka valyuta sistemasınıń principlerıge muwapıq, hár qanday mámleket - Xalıq aralıq valyuta fondı (XvJ) aǵzası - valyuta kurs rejimin ǵárezsiz tańlaw huqıqına iye. Biraq, XvF Qaǵıydasınıń birpara talapları 1978 jılda ózgertirilgen engizildi:

mámlekette finans hám pul-kredit siyasatınıń turaqlılıǵındı támiyinlew hám de valyuta kursdıń oǵada kúshli terbelisleri sharayatında Oraylıq bank tárepinen intervensiyalardan paydalanıw ;

bir tárepleme artıqmashılıqlardı alıwǵa qaratılǵan valyuta kursdı manipulyatcıya etiwden bas tartıw ;

asıǵıslıq menen XvFni xabarlı qılıw valyutanı tártipke salıw mexanizmi hám valyuta kurslarında kutilayotgan barlıq ózgerisler tuwrısında ;

óz valyutalarınıń kursdı altınǵa bólewdi biykarlaw etiw.

Usınıń menen birge, altın odan juda boldı rásmiy funktsiyalar xalıq aralıq tólew quralı, valyutalar ma`nisiniń ólshewi, oraylıq banklerdiń májburiy rezerv aktivi, yaǵnıy. demonetizatsiya etilgen. Biraq ámelde mámleketler, eger qálesalar, altın rezervlerin toplawları múmkin, sonıń menen birge, óz-ara shártlesiw tiykarında altın menen esap -kitap etiwleri múmkin. Sonday etip, valyuta rejimin tańlaw erkinshegi tolıq emes. Soǵan qaramay, mámleketlerdiń valyuta kurs rejimin ǵárezsiz tańlawǵa ótiwi onıń mámleketlikleraro tártipke salıwdıń sezilerli dárejede hálsizleniwin ańlatadı.

Usınıń sebepinen, házirgi waqıtta hár qıylı milliy valyuta rejimleri islep shıǵılǵan bolsa -de, olardı málim bir klassifikaciyaǵa kóre klassifikaciyalaw múmkin. ulıwma principler (1-súwret).

1-súwret. Zamanagóy kurs rejimleriniń túrleri (XvFning jańalanǵan klassifikaciyası 6 boyınsha )

Baylanısqan valyutalar dep ataladı, olardıń kursdıń ózgeriwi baylanısıw ámelge asırılǵan valyuta yamasa valyutalar sebetshesi kursdıń ózgeriwi menen belgilenedi. valyutalar sebeti degende bir qatar mámleketlikler (standart sebet) yamasa bir mámleket (bólek sebet) tárepinen tán alınǵan valuta bahaları kompleksi túsiniledi, olar ushın ortasha salmaqlıqtaǵı baha málim qaǵıydalarǵa muwapıq esaplanadı. Tómende, SDR mısalından paydalanıp, bul tolıqlaw kórsetiledi. Arnawlı bir valyutaǵa baylanısqan halda, baylanısqan valyuta kursdıń ózgeriwi etakchi valyuta kurs daǵı ózgerislerdi tolıq tákirarlaydı. Standart sebetke jalǵanǵanda, birpara jaǵdaylarda ± 1% iyiwlerge ruxsat beriledi.

Pegged valyutalar geyde qatań belgilengen valyutalar dep ataladı. Bul ulıwma tuwrı emes, sebebi fiksatsiya bir valyutaǵa (yamasa sebetke) salıstırǵanda ámelge asıriladı hám basqa valyutalarǵa salıstırǵanda erkin float bar. Qazıqlardıń úlken bólegi AQSh dollarına (20 dan artıq valyuta ) etilgen. Bul AQSH dollarınıń jáhán bazarları daǵı jetekshi roli menen baylanıslı. Biraq basqa valyutalar menen baylanısıwdıń individual mısalları da ámeldegi, mısalı, Estoniya kroni hám Ruminiya leyi - EUR ga (ilgeri - DEM), Namibiya, Lesoto hám Svazilend valyutaları - ZAR (Qubla Afrika valyutası ) hám basqalar. birdey kurs daǵı XAF hám XOF valyutalarınan paydalanatuǵın frantsuz franki zonasında (14 mámleket) ayriqsha jaǵday júzege keldi. Ilgeri bul valyutalar frankga, endi yevroga baylanısqan. Sonday etip, biz basqa kollektiv valyutaǵa baylanısqan kollektiv valyutalar haqqında sóylewimiz múmkin. valyutalardıń standart sebetine baylanısıw xalıq aralıq valyuta birligi - SDR (mısalı, Liviya funti, Ruanda franki hám basqalar ) ga salıstırǵanda ámelge asıriladı.

Baǵdarlanǵan valyutalar dep ataladı, olardıń basqa valyutalarǵa baylanısıwı qatań atqarılmaydı. Sonday etip, bir qatar valyutalar ámeldegi (mısalı, Katar riali, Paydayn dinori hám Saudiya Araviyası riali), olardıń rásmiy kursları AQSh dollarına baylanısqan, lekin usı waqıtta ± 2 1/ koridor. 4% saqlanıp qaldı. Haqıyqattan da, bul erda biz Bretton-vuds principlerıni mini versiyada saqlap qalıw haqqında sóylewimiz múmkin, biraq ayırmashılıǵı sonda, altın standart haqqında gáp joq.

1999 jılǵa shekem koridor boylap júziw EMUda ámelge asırıldı. Odaǵı valyuta kursları ± 15% (1979 jıldan 1999 jılǵa shekem - tiykarınan ± 2, 25%) ruxsat etilgen terbelis diapazonı menen ECU oraylıq kurs arqalı anıqlandi. Bul sistema kooperativ dep da ataldı, sebebi oǵan kirgen mámleketlikler birden-bir pul-kredit siyasatın alıp bardi. Biraq, kópshilik EMU mámleketleri birden-bir valyuta evroga ótiwi menen bul sistemanı jámáátlik valyuta sisteması retinde belgilew logikalıq jaqtan tuwrı keledi. Evro kurs basqa valyutalarǵa salıstırǵanda erkin júzip júrgenligi sebepli, endi EMU (Evro zonası ishinde) júziwshi kurs valyuta sisteması retinde klassifikaciyalanıwı múmkin.

menen valyutalar ushın háreketleniwshi kurs terbelislerdiń qattı shegaraları belgilenmaganlarni óz ishine aladı. Biraq, bul mámleket hesh qanday sharayatta kurstı qáliplestiriw procesine qospaydı degeni emes. Usınıń menen birge, intervensiya talay aktiv bolıwı múmkin (oraylıq bankler tárepinen belgilengen kurs boyınsha valyutanı satıw yamasa satıp alıw menen kúnlik yamasa háptelik ońlawlar ). Bunday halda, kimdir gápiradi qadaǵalaw etilgen yamasa basqarılatuǵın júziw. Eger, kerisinshe, valyuta kursdı ózgertiw waqıtı -waqıtı menen bolsa hám tiykarınan ayrıqsha jaǵdaylarda, mısalı, milliy valyutanıń bazar kurs keskin túsip ketken yamasa asqanında ámelge asırılsa, ol jaǵdayda olar ǵárezsiz sistemalar haqqında gápiradi. Bularǵa, atap aytqanda, AQSH dolları, Kanada dolları, Yaponiya iyenasi kiredi.

Sońǵı jıllarda óz milliy valyutasınan waz keshken yamasa sırt el valyutasın milliy valyuta menen bir qatarda mámlekette nızamlı tólew quralı retinde tán alǵan mámleketlerde ayriqsha valyuta rejimleri payda bóle basladı. Bul AQSh dolların milliy valyuta retinde isletetuǵın Ekvador hám Panama sıyaqlı mámleketlerge tiyisli bolıp tabıladı (Panamada da óz milliy teńgeleri bar - balboa PAB).

valyuta kursları rejimlerin qısqasha kórip shıǵıw sonı kórsetedi, házirgi jáhán valyuta sistemasın tez-tez aytıp ótkeni sıyaqlı, júziwshi kurslar sisteması retinde belgilew ulıwma tuwrı emes. valyuta kurs rejimlerin erkin tańlaw sisteması haqqında sóylew tuwrılaw boladı.

XvFda altındıń nızamlı demonetizatsiyasi menen bekkem baylanıslı, sonıń menen birge, XvFning razılıǵı SDRning rásmiy rezervi hám tólew quralı retinde. Dáslepki rejege kóre, bul birlik XvF munasábetlerinde altın ornın iyelewi kerek edi. aǵzaları menen hám óz-ara.

60 -jıllardıń baslarında bir qatar sanaatı rawajlanǵan mámleketlerde ámeldegi xalıq aralıq tólew qurallarınıń - sol waqıtta tiykarınan AQSh dolları hám altındıń etarli emesligi haqqında qızǵın talqılaw baslandı. Bul XvF sheshimine alıp keldi tariyxda birinshi ret xalıq aralıq shártnama tiykarında jaratılǵan jańa xalıq aralıq pul birliklerin mámilege shıǵarıwdı baslaw. 1978 jılda XvF Xartiyasida altındıń jáhán valyuta sistemasındaǵı roliniń tómenlewi munasábeti menen SDRni tiykarǵı rezerv fondiga aylandırıw maqseti belgilendi, onıń ushın bul birlik sheńberi keńeytirildi, SDRdagi kreditler boyınsha ózine tartatuǵındor stavkalar belgilendi.

Biraq, bul maqsetti ámelge asırıwǵa bir qatar jaǵdaylar tosqınlıq etedi:

XvF tárepinen xalıq aralıq likvidlikning basqa elementlerinen paydalanıw ústinen tolıq baqlawdıń múmkin emesligi;

kóp valyutalı rezerv sistemasınıń payda bolıwı (tekǵana AQSH dolları );

kapital háreketi erkinshegi hám bunıń nátiyjesinde xalıq aralıq operatsiyalar kóleminiń asıwı.

SDR - bul naq pulsiz esaplar bolıp, olardı tek XvFning ózi, SDR sistemasında qatnasıw etiwshi mámleketler hám basqa egalar dep atalatuǵın shaxslar iyelewi múmkin. SDR sistemasında qatnasıw qálegen bolıp tabıladı. 1980 jıldan beri ol jaǵdayda XvFga aǵza barlıq mámleketlikler qatnasadı. Basqa múlk iyeleri XvFning bir neshe aǵzaları, sonıń menen birge, basqa rásmiy institutlar ushın óz wazıypaların atqaratuǵın emitent bankler bolıwı múmkin. Fizikalıq shaxslar SDR esabı iyeleri bola almaydı. Olar bul birlikten tek esap birligi retinde paydalanıwları múmkin, mısalı, qımbatlı qaǵazdıń nominal ma`nisin SDRda ańlatıw yamasa bul birlikte tovarlardı jetkiziw boyınsha shártnama summasın kórsetiw. Biraq, esap -kitaplar birpara valyutalarda ámelge asırılıwı kerek.

XvF finanslıq munasábetlerinde óz aǵzaları menen SDR fondga badallarni tólew, kreditlerdi tólew, sonıń menen birge kreditler boyınsha procentlerdi tólew ushın isletiledi. XvF SDR valyutaları ornına kreditor mámleket aldındaǵı óz minnetlemelerin orınlawı, sonıń menen birge, bul pul birligi menen mámleketler rezervlarini tolıqtırıwı múmkin. Aǵza mámleketlikler ózleriniń SDR rezervlaridan siyasiy yamasa ekonomikalıq minnetlemelersiz paydalanıwları múmkin. XvF aǵzaları ekenligi anıqlandi finanslıq mútajlik bolsa, SDR boyınsha basqa valyutalardı satıp alıwı múmkin. Bunda olar XvFga shaqırıq etiwleri kerek, ol SDR sistemasında qatnasıw etiwshi qaysı mámleketlerden satıp alıw múmkinligin anıqlaydı hám ayırbaslaw procesin quraydı.

Dizayn dep atalatuǵın almasinuv qaǵıydaları XvF tárepinen ornatildi hám Ustavida dizimge alınǵan. Proektlestiriw processinde SDR den tek mámleket rezervlari quramın ózgertiw maqsetinde paydalanıw qabıl etiliwi múmkin emes, yaǵnıy. satıp alınǵan valyutalardan maqsetli paydalanmastán. SDRlarni tikkeley valyuta bazarlarına intervensiya qılıw ushın isletip bolmaydı, lekin bunday jaǵdaylarda birinshi náwbette qanday da valyutaǵa almastırılıwı kerek. Biraq, 1987 jıldan beri dizayn sheńberindegi operatsiyalar ámelge asırilmadi.

SDR sistemasında qatnasıw etiwshi mámleketlikler bul valyutanı XvF tárepinen belgilengen muǵdarda satıp alıwları shárt. Usınıń menen birge, XvF mámleketlerdiń finanslıq jaǵdayın esapqa aladı hám daslep olardıń jetkilikli dárejede kúshli rezerv hám tólew pozitsiyalariga iye bolǵanların SDR satıp alıwǵa qosıwǵa ıntıladı hám olar ortasında SDR satıp alıw minnetlemelerin teń bóliwleydi.

Arnawlı bir waqıt dawamında SDRning eń kem belgilengen muǵdarın qayta qayta tiklew qaǵıydası ámel etdi, oǵan kóre, SDR sarplanǵan táǵdirde, mámleketler bul muǵdardı SDRni jańa satıp alınǵan zatlar arqalı málim waqıttan keyin qayta tiklewleri shárt edi. Biraq, 1981 jıldan beri ol biykar etildi.

SDR jańa baspalardı jaylastırıw waqtında jaratılǵan. Jaylastırıwdıń eki túri ámeldegi: ulıwma hám bir retlik jaylastırıw.

Ulıwma jaylastırıw jaǵdayında, jańa shıǵarılǵan SDR barlıq qatnasıwshı mámleketlikler arasında XvF ustav fondidagi úlesine (kvotasına ) proporcional túrde jaylastırıladı. Bunday operatsiya 5 jılda bir retten kóp bolmaǵan halda Basqarıwshılar sovetiniń maman kópshilik dawısı (keminde 85% dawıs) sheshimi menen ámelge asıriladı. Eń iri jaylastırıw 1981-jıl 1-yanvarda bolıp ótti jáne onıń ulıwma muǵdarı 21, 4 milliard dollarǵa jetti. SDR.

Arnawlı bir retlik jaylastırıw XvFning sheklengen muǵdardaǵı aǵzaları ortasında, mısalı, XvFga aǵza bolǵan táǵdirde ámelge asırılıwı múmkin.jańa aǵzalar. 1997 jıl sentyabrde XvF Basqarıwshılar keńesi XvJ aǵzalarınıń 20% ​​dan aslamın esapqa alǵan halda qosımsha jaylastırıw boyınsha usınıstı ilgeri surdi ilgeri hesh qashan jaylastırıwda qatnaspaǵan. Biraq, usınıs kúshke kiriwi ushın XvJ aǵzalarınıń keminde 3/5 bólegi bul qarar ushın dawıs beriwi kerek.jámi 85% dawıs menen. Bul jaǵday ele ámelge aspaǵan. Biraq, eger qarar qabıl etilgen bolsa, ol jaǵdayda nomer SDR derlik eki ese artadı.

Xalıq aralıq rezerv fondlarining ulıwma kóleminde SDR 2% ten kem (altınnan tısqarı ), bul birlikten paydalanıwdıń sheklengen tábiyaatı sebepli. Sonday etip, SDR tiykarınan xalıq aralıq rezerv fondı retinde emes, bálki XvF munasábetlerinde rásmiy birlik retinde paydalanıladı aǵza mámleketlikler menen.

SDR den paydalanıw múmkinshilikleri az-azdan keńeyip bardı. Atap aytqanda, olar tómendegilerden ibarat : xalıq aralıq shártnamalar boyınsha finanslıq minnetlemelerdi orınlaw ; svop operatsiyalarında paydalanıw ; kreditler beriw; girew operatsiyaları hám qayır-ehsonlar. Joqarıda aytıp ótilgeni sıyaqlı, birpara mámleketler óz valyutaların SDR menen baylanıstıradı. SDR menen barlıq ruxsat etilgen operatsiyalardı ámelge asırıw huqıqına iye bolǵan basqa egalar sheńberi kengaymoqda. Házirde bul 20 ǵa jaqın mákemelerdi óz ishine aladı, olar arasında, mısalı, Jáhán banki, Xalıq aralıq esap -kitaplar banki, Shveytsariya milliy banki hám basqalar.

SDR procent stavkasın belgilew jáne onıń stavkasın bahalaw. Daslep Xartiyada SDR 0, 888671 g sap altın retinde belgilengen bolıp, bul 1 AQSH dollarına tuwrı keledi, biraq altın paritetning biykar etiliwi menen SDRning altın quramın anıqlaw zárúriyatı joǵaldı. SDR valyuta bazarlarında sotilmaganligi sebepli, ol milliy valyutalar sıyaqlı bazar bahasına iye emes. Usınıń sebepinen, SDR bahasın anıqlaw ushın tórtew eń zárúrli jáhán valyutalarınıń (USD, EUR, GBP, JPY) sebetshe usılı qollanıladı. Hár bir valyutaǵa tómendegi kórsetkishler menen belgilenetuǵın óziniń salıstırmalı salmaǵı belgilenedi:

Tavar hám xızmetlerdiń jáhán kiripindegi mámleket úlesi.

Túrli mámleketlerdiń valyutadan rezerv fondı retinde paydalanıwı.

valyutalardıń dizimi hám salmaǵı hár 5 jılda bul kórsetkishler tiykarında kórip shıǵıladı.

XvJning hár bir jumıs kúni AQSh dollarına salıstırǵanda tiyisli valyutalardıń bazar kursların esapqa alǵan halda valyuta sebeti ushın SDR kursdı qayta bahalaydı. Kestede. 1. sabaqtı bahalawǵa mısal SDR. Kurs formulası SDR tómendegishe:

(3)

d i - valyutanıń salıstırmalı salmaǵı i;

SR i (USD) - AQSH dollarınıń i valyutaǵa salıstırǵanda tuwrıdan-tuwrı kurs, yaǵnıy bul valyutanıń AQSh dolları daǵı ma`nisi.

Tap sonday, kurs SDR sebettiń qálegen basqa valyutasında belgileniwi múmkin.

Sebet usılınan paydalanıw málim dárejede bólek valyutalar kursları baǵınıqlı bolǵan valyuta kursdıń ózgeriwin yumshatishga hám nátiyjede kurs qáwpin kemeytiwge múmkinshilik beredi. Usınıń nátiyjesinde SDR tekǵana XvFning ózi, bálki basqa xalıq aralıq shólkemler hám firmalar tárepinen de finanslıq aktivlerdi denominatsiyalashda aktiv paydalanıladı. SDR kóp tárepleme mámleketlikleraro shártnamalarda da esap birligi retinde paydalanıladı.

Fond sistema qatnasıwshılarına ajıratılǵan SDRlar boyınsha procentlerdi esaplab shıǵadı hám kerisinshe, oǵan usınıs etilgen SDRlar boyınsha procentlerdi tóliydi. 1981 jıldan beri procent stavkası valyutaları SDR sebetine kiritilgen mámleketlerde qısqa múddetli procent stavkalarınıń ortasha tartılǵan ma`nisine tuwrı keledi. Procent stavkası hár hápte kórip shıǵıladı.

Jáhán valyuta sistemasında altındıń zamanagóy roli. XvF Qaǵıydaına ekinshi ońlaw kiritiliwi menen (1978) altındıń roli tupten ózgerdi. Bul tek aktivlerden biri retinde áhmiyet kásip eta basladı, biraq baribir júdá zárúrli, sebebi XvF aldınǵı altın tólewleri sebepli kútá úlken rezervlerge iye (100 million untsiyadan artıq ). Qatnasıwshı mámleketlerdiń barlıq institutları altın menen operatsiyalardı erkin bazar bahalarında ámelge asırıwları múmkin. XvF altınnan paydalanıw ushın eki múmkinshilikke iye, bul aǵzalardıń kóbisiniń 85% dawıstaǵı sheshimin názerde tutadı. Birinshiden, XvF altın 1975 jıl aqırına kelip XvF aǵzası bolǵan mámleketlerge balans ma`nisinde (1 untsiya = 35 SDR) satılıwı múmkin. (altın rezervlarini qayta tiklew). Ekinshiden, fond altındı qatnasıwshı mámleketlerge yamasa bazarda bazar bahasında satıwı múmkin. Bul halda balans ma`nisinen asıp ketken qosımsha dáramat kreditga jazıladı arnawlı esap (Arnawlı Tólew esap - SDA). Aǵzalardıń tólew balansın jaqsılaw ushın bul esaptan úzliksiz kreditler alıw múmkin. XvF, rawajlanıp atırǵan mámleketlerge járdem, sonday-aq procentler subsidiyalari formasında.
1976 -1980 jıllarda XvF burınǵı altın rezervlarining 1/3 bólegin (shama menen 50 million untsiya) satqan. Altın rezervlarini bazar realizatsiyasining zárúrli bólegi XvF (28%) kóp sanlı rawajlanıp atırǵan mámleketlerge XvFdagi kvotasına proporcional túrde mut járdem retinde jiberildi. Qalǵan aqshalar ótkerilgen Trast fondı (Isenim fondı ), 1976 jılda XvF tárepinen basqarılatuǵın arnawlı aktiv retinde rawajlanıp atırǵan mámleketlerge altın satıw programmasın ámelge asırıw ushın jaratılǵan, hátte XvF Qaǵıydaına ekinshi ońlaw tastıyıqlanishidan aldın. Biraq, bul fond paydasına aqshalar XvFning qoyılǵan kapitaldan túsken dáramatları, qayırqomlıqlar, altın satıwdan túsken aqshalar kórinisindegi, bir qatar rawajlanǵan mámleketlikler tárepinen talap etilmegen. 55 eń jarlı mámleket Trast fondidan járdem aldı. Aqırǵı kreditler berilgennen keyin, 1981 jılda maqsetli fond óz iskerligin toqtatdi. Sol waqıttan baslap procentler hám qarızdıń tiykarǵı summası SDA esabına kelip tústi.
Altındıń jáhán valyuta sistemasındaǵı keyingi roli mámleketlerdiń ele da zárúrli altın rezervlarini (900 million untsiya yamasa 27 mıń tonnadan artıq ) qanday basqarıwına baylanıslı boladı. Evropa valyuta sistemasında rezervlerdiń bir bólegi Evropa valyuta sherikligi fondına hám keyinirek Evropa valyuta institutına altın formasında kiritilgen. Evropa Oraylıq bankiniń dúziliwi menen aqırǵısınıń rezervleri evro aymaǵına kiretuǵın mámleketlerdiń valyuta rezervlari esabınan qáliplestiredi, biraq usınıń menen birge, bul mámleketlerdiń oraylıq bankleri óz qarjların saqlap qalıw huqıqın saqlap qaladılar. hám olardıń altın rezervlarini kóbeytiw.