Kirish Xulosa

Kirish Xulosa

Oltin O'rda ko'p millatli davlat edi. Uning tarkibiga ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti, oʻziga xos madaniyati va urf-odatlari jihatidan bir-biridan farq qiladigan koʻplab qabilalar va elatlar kirgan.

1227 yilda Chingizxon vafot etdi. Jochining vafot etgan sanasi ko'rsatilmagan. 15-asrning "Shadjarat al-Atrak" manbasiga ko'ra, u otasining o'limidan 6 oy oldin, ya'ni 1227 yil fevralda vafot etgan. Unga o'g'li Batu merosxo'r bo'lgan. Batu bir necha marta G'arbiy Dasht-i Qipchoq hududiga, Volga bulg'orlari o'lkasiga va g'arbiy tomonga yurish qildi. Etti yillik yurish natijasida (1236-1242) Batu hukmronligi ostida Volgadan g'arbdan Dunayning quyi oqimigacha bo'lgan yerlar, jumladan Qrim, Shimoliy Kavkaz va G'arbiy Qipchoq (Kum) dashtlari joylashgan edi. Quyi Volgaga qaytib, Batu yangi Mo'g'ul davlatiga asos soldi, keyinchalik u Oltin O'rda deb nomlandi. Uning tarkibiga Jo‘chi ulusi – Sharqiy Dasht-i Qipchoq, ya’ni Ob va Irtishning yuqori oqimidan g‘arbda, Volga va Amudaryoning quyi oqimigacha bo‘lgan Qozog‘iston dashtlari, Xorazm va Xorazmning bir qismi kirgan. G'arbiy Sibir, shuningdek, g'arbdagi yangi bosib olingan erlar. Batu qo'shinlari tomonidan mag'lubiyatga uchragan rus knyazliklari Oltin O'rda vassaliga aylandi. Rus knyazlari Oltin O'rdaga qaramlikni tan oldilar, soliq to'ladilar, ammo nisbatan mustaqil bo'lib qoldilar.

Oltin O'rda ko'p millatli davlat edi. Uning tarkibiga ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti, oʻziga xos madaniyati va urf-odatlari jihatidan bir-biridan farq qiladigan koʻplab qabilalar va elatlar kirgan. Dasht-i Qipchoq cho'llarida ko'chmanchi xalqning ko'pchiligi turkiy qabilalar, asosan qipchoqlar, shuningdek, qanglilar, qarluklar, naymanlar va boshqa ko'plab xalqlar edi. Oltin Oʻrdaning oʻtroq hududlarida bulgʻorlar, mordovlar, ruslar, yunonlar, cherkeslar, xorazmlar va boshqalar yashagan. Aslida moʻgʻullar bu yerda ozchilik edi. 13-14-asrlar bo'yida mo'g'ullar deyarli turkiylashtirildi, Oltin O'rda aholisi "tatarlar" nomi bilan mashhur bo'ldi.

Oltin O'rdadagi siyosiy tizim Chingizxon kiritgan modelni saqlab qoldi. Hukumat Xon oilasi Juchidlarning mulki hisoblangan. Siyosiy va harbiy kengash Oltin Oʻrda hukmron sulolasi aʼzolari boshchiligidagi Kurultay boʻlgan. Bosh vazir yoki Beklare-bek armiya va boshqa davlatlar bilan diplomatik aloqalar uchun mas'ul edi. Dyuan (Oltin Oʻrdadagi markaziy ijroiya organi) boshida vazir yoki vazir boʻlgan. U moliya, soliq va davlatning ichki hayotiga rahbarlik qilgan. Soliq va o'lpon undirish uchun mahalliy hokimlar, ya'ni darug'achilar va basqaklar mas'ul edi. Eng muhim lavozimlarni xon oilasi a'zolari egallagan. Yirik no‘yonlar bek va amir bo‘lgan. Bahodirlar 100, 1000 va 10000 kishilik guruhlarga qoʻmondon boʻlgan.

Oltin Oʻrda qoʻshini oʻng va chap qoʻlga (yoki oʻng va chap qanotga) boʻlingan va unga Tumenboshi (10000 kishining rahbari), mingboshi (1000 kishi), zuzbasi (100 kishi), onbasi (10 kishi) qoʻmondonlik qilgan. Baqaullar - harbiy ta'minot, ish haqi, o'lja va boshqalar uchun mas'ul amaldorlar bor edi.

Oltin O'rdada bosib olingan yerlar va xalqlarni nazorat qilish uchun ulus tizimi mavjud edi. Dastlab Oltin Oʻrda buyuk Moʻgʻul xoni hukmronligi ostida edi. Ammo 1260 yilga kelib Mo'g'ul imperiyasi de-fakto mustaqil uluslarga parchalanib ketdi. Berkexon (1256-1266) va uning ukasi Batu boshchiligidagi Oltin Oʻrda mustaqil davlatga aylandi. Oltin Oʻrdaning eng katta qudratiga XIV asrning birinchi yarmida, ayniqsa, Oʻzbekxon (1312-1342) va uning vorisi Jonibekxon (1342-1357) davrida erishilgan. 1312-yilda Oʻzbekxon Oltin Oʻrdaning davlat dini sifatida islomni qabul qildi.

Mo'g'ul istilolari ishlab chiqarishning yo'q qilinishiga olib keldi. Mo'g'ul bosqinlari Semirechye va Janubiy Qozog'istonda qishloq xo'jaligi rivojlanishining iqtisodiy asoslarini buzdi, bu hududlarni birlashtirish jarayonini sekinlashtirdi va beqaror qildi. Bosib olingan mamlakatlar, jumladan, Qozog‘istonning ijtimoiy-iqtisodiy tuzilishida ma’lum tanazzullarga sabab bo‘ldi. Jamoatchilik munosabatlarida eng qoloq shakllar, shu jumladan quldorlik ham saqlanib qoldi. Biroq, halokatli oqibatlar bilan bir qatorda, ba'zi ijobiy tomonlar ham bor edi. Mo'g'ul hukumati savdo va xalqaro aloqalarni rivojlantirishni rag'batlantirdi, pochta xizmatini joriy qildi. Uzoq xalqlar o'rtasida savdo va madaniy aloqalar ilgari o'rnatilgan. Uluslar hududida karvonlar va diplomatik vakolatxonalar harakatlanardi. Sayohatchilar uzoq mamlakatlarga borib, Evropaga noma'lum Osiyo mamlakatlari va xalqlari haqida ma'lumot olib kelishdi. Mo'g'ullar dashtga markazlashgan hokimiyat g'oyasini olib keldilar va tartibsiz qabilalar oldida birlashdilar.

Oltin O'rdada aholining ijtimoiy-madaniy rivojlanishi har xil edi. Ko'chmanchi jamiyatda yarim patriarxal, yarim feodal munosabatlar, o'troq dehqonchilikda - feodal munosabatlari hukmron edi. Xalq ikki tomonlama bosim ostida edi, chunki ular xonga ham, mahalliy feodallarga ham soliq to'lashlari kerak edi. Dastlabki daromadlar