Kirish Nazariy qism Lyuminessent analiz

1-sxema
Leominessent shulalanish yuzaga kelishi uchun soddalashtirilgan sxemasi.

Yuqoridagi chizmadagi A–qo`zg`atilmagan asosiy (0,1,2,3,4 tebranish pog`onachalari bilan) holat: Q–qo`zg`atilgan (0,1,2,3,4 tebranish pog`onachalari bilan) holat: M–barqarorligi kamroq (metastobil) holat. Vertical strelkalar tashqaridan nur yutganligi (yuqorida qaralgan) va shulalangandagi (pastga qaragan) spektral o`tishlar; strelkalarning uzunligi nur chastotasiga mutanosib. A0 pog`onadan a0, a1, a2, a3, a4 pog`onalarga o`tishdagi nurni yutish bilan bog`liq. Nur energiyasi yutilgandan so`ng 10-9–10-8 sekund davomida elektronlar tebranish pog`onalarida qayta taqsimlanadi va Q0, Q1, Q2, Q3, Q4 pog`onalarining eng ehtimolligidan , A0, A1, A2, A3, A4 pog`onalarga o`tishda nur chiqaradi(a). 27.7- chizmada (b) diskret zarrachalarning mustaqil ravishda uzoq shulalanish mexanizmi tasvirlangan. Bu elektronning metastabil holatdan qo`zg`atilgan Q holatga o`tishi mumkin bo`lmagan hollarda sodir bo`ladi. Bu holda spektrning to`lqin uzunligi uzunroq sohaga siljiydi, chunki hosil bo`luvchi shulaning kvantlari 17. chizmadagidan (a) kamdir.[25] Analitik kimyoda ko`pincha fotoleominessensiya va xenileonisensiya qo`llaniladi. Biz quyida, asosan, shu usullarni qarab chiqamiz.

Fotoleominessensiyada moddaning bevosita shulalanishi va uni shulalanadigan holatga o`tkazish bilan bo`lgan ikki usul qo`llaniladi. Lyuminessiysning ikkinchi guruh usullari fotometrik analizga ancha yaqin. Bitta elementni aniqlash uchun bir reaksiyaning o`zi fotometriyadan ham, lyuminessensiyada ham qo`llanilishi mumkin. Har ikkala holda ham hosil bo`ladigan birikma nurni ko`p yutadigan bo`lishi kerak. Agar fotometrik usullarda, biz yuqorida ko`rib o`tganimizdek, o`tgan nur intensivligi kamaysa lyuminessensiyada shu yutilgan nurning talaygina qismi yorug`lik shaklida ajralishi kerak. Bunday hollar ancha kam uchraydi, shu bois lyuminessent reaksiyalar fotometrik reaksiyalardan kam sonlidir. Lyuminessensent usullarning sezuvchanligi fotometrik usullarnikidan yuqori bo`lganligi uchun bu usullarni qo`llash keng rivojlanib bormoqda. Lyuminessensiyada qo`zg`atish energiyasining bir qismi issiq shaklda yo`qoladi. Shuning uchun ham uning kvantlari energiyasi yutilgan qo`zg`atuvchi energiyadan kam bo`ladi. Demak, yutilgan nurning to`lqin uzunligidan chiqarilayotgan nurning to`lqin uzunligi hamisha katta bo`ladi. 17.Chizmada tasvirlangan bog`liqlik Stoks–Lommel qoidasi bilan quyidagicha tariflanadi. Lyuminessensiya spektri doimo yutilish spektrlaridan o`ngroqqa siljigan bo`lib, ko`pchilik moddalar uchun bu spektrlar ko`zgu simmetriyasi shaklida bo`ladi (Levshin qoidasi). Yutilish va shulalanish spektrlari maksimumlari orasidagi masofaga stoks siljishi deyiladi. Stoks siljishi qancha katta bo`lsa, qo`zg`atish spektrini ajratish va binobarin, lyuminessensent yo`nalishiga uning ta’sirini (“fon”) yo`qotish shuncha oson bo`ladi. Lyuminessensiya qo`zg`atuvchi nur dastasiga perpendikulyar yo`nalishda bo`lsada, qo`zg`atuvchi nur suyuqlikning sirti, kyuvetaning devorlari va eritmadagi turli zarrachalar tomonidan sochib yuboriladi.