Kirish. Metallarni kristallik

Kristall panjarali moddalar. Ular to’rt guruhga bo’linadi (1.3- rasm):

1. 
   Molekular kristall panjarali moddalar. Ularning kristall panjara tugunlarida molekulalar joylashgan bo’ladi. Ularning qaynash va suyuqlanish haroratlari past, suvda yaxshi erimaydi, elektr tokini yaxshi o’tkazmaydi. Masalan: H₂, O₂, Cl₂, F₂, Br₂, J₂, N₂, oq fosfor – P₄, plastik oltingugurt – S₈, quruq muz – CO₂, barcha organik moddalar, kislotali oksidlar va kislotalar kiradi.
   

4. 
   Ion kristall panjarali moddalar. Ularning kristall panjara tugunlarida musbat va manfiy zaryadli ionlar joylashgan bo’ladi. Ularning qaynash va suyuqlanish haroratlari yuqori, suvda yaxshi eriydi, elektr tokini eritmalari yaxshi o’tkazadi. Masalan: asosli oksidlar, ishqorlar va tuzlar kiradi.Atom kristall panjarali moddalar. Ularning kristall panjara tugunlarida atomlar joylashgan bo’ladi. Ularning qaynash va suyuqlanish haroratlari ancha yuqori, suvda erimaydi, elektr tokini yaxshi o’tkazmaydi. Masalan: Si, SiO₂ (kvars), qizil va qora fosfor, Ti, TiO₂, Ge, olmos, grafit, karbin, kristallik oltingugurt, SiC (karborund) kiradi.
   
5. 
   Metall kristall panjarali moddalar. Ularning kristall panjara tugunlarida metallar joylashgan bo’ladi.
   

Xulosa
Odatdagi haroratda elektronlar metallar sirtidan chiqib keta olmaydi, chunki metallda erkin elektronlarni musbat zaryadli ionlar katta kuch bilan tortib turadi. Metallga tashqaridan elektr maydoni berilganda, elektronlar tartibsiz harakatini yo’qotib ma‟lum yo’nalishda yugura boshlaydi. Elektronlarning bu harakatiga musbat ionlar to’sqinlik qiladi.
Harorat ko’tarilishi bilan ionlarning tebranish harakati kuchayib tebranish amplitudalari kattalashadi. Shunda ionlarning elektronlar bilan to’qnashish ehtimolligi ortadi. Binobarin, elektronlarning ma‟lum yo’nalish sari harakati qiyinlashadi.
Boshqacha aytganda, metallning elektr o’tkazuvchanligi harorat ortganda kamayadi. Metallardan “asl” metallar oltin, platina, kumush, (bazan mis, kalay, simob) tabiatda erkin, ya‟ni, tug’ma holatda uchraydi. Metallarning asosiy massasi Yer qobig’ida birikmalar holida uchraydi. Sof metallarning sanoat miqyosida hosil qilish uchun yaroqli tabiiy xomashyosi metall rudasi nomi bilan yuritiladi. Rudalar ko’pincha toza bo’lmaydi, ularga bekorchi jinslar –qum, loy, ohaktosh va boshqalar aralashgan bo’ladi.
Har qanday ruda ishga tushirilishidan avval bekorchi jinslardan tozalanishi, boshqacha aytganda “boyitilishi” lozim. Ba‟zan rudalarning boyitilgan shakli “konsentrat” deb ataladi. Rudalar turli usullar bilan boyitiladi. Ko’pchilik rudalar flotatsion usulda boyitiladi.