Кириш. Мавзунинг долзарблиги

Жорий йилдаги бозор саватининг баҳоси
шуйилнинг нархларида
Жорий йил дефлятори = 100
Жорий йилдаги бозор саватининг баҳоси базис йили нархларида
Агарда ўтган давр ичида ялпи ички маҳсулотнинг натурал ҳажми ўзгармасдан қолган бўлса, унинг номинал қиймати шунча ошади.⁵ Нархлар даражаси пасаяётган бўлса, унда нархлар индекси ёки дефлятор 100 фоиздан кам даражагача тушиб кетади. ЯИМ нархлари индексининг жорий йилда базис йилга қараганда кўтарилиб бориши инфлятсияни ва аксинча, уни камайиб бориши дефлятсияни билдиради. Миллий ишлаб чиқариш ҳажмини ўзгаришига нархларнинг таъсирини бартараф этиш мақсадида дефлятор ёрдамида реал ялпи ички маҳсулот ҳисобланади.
Номинал ЯИМ
Реал ЯИМ = х 100 %
Дефлятор
Иқтисодий амалиётда дефлятор билан бир қаторда инфлятсия даражасини яна бир кўрсаткичи – истеъмол нархлари индекси (ИНИ) ёки ҳаёт кечириш қиймати индекси кенг қўлланилади. Бу кўрсаткич ҳам дефлятор каби бозор савати ёрдамида аниқланади. Аммо, бу эрда бозор саватига фақат аҳолининг истеъмол бюджети асосини ташкил этувчи истеъмол моллари ва хизматлар киритилади, ҳолбуки, дефляторни ҳисобланаётганда бозор саватининг сезиларли қисмини ишлаб чиқариш учун мўлжалланган товарлар ташкил этади. Истеъмол нархлари индекси жорий йилда базис йилга қараганда қайд этилган истеъмол бумлари ва хизматлар туркумининг қийматини қандай ўзгараётганини акс эттиради. Бошқача айтганда, бу индекс ёрдамида хар бир кишининг, оиланинг ва барча аҳолининг ҳаёт кечириш қиймати ёки турмуш даражаси қандай ўзгараётганини аниқлаш мумкин.
Демак, иқтисодиётда доимий инфлятсия жараёнининг мавжудлиги макроиқтисодий кўрсаткичларни таққослама баҳоларда ҳисоблашни зарур этиб қўяди. Чунки, инфлятсия иқтисодиётнинг реал ҳолатини бузиб кўрсатади. Иқтисодиётни таҳлил қилиш, муаммоларни аниқлаш ҳамда бошқарув қарорларини қабул қилишни қийинлаштиради. Бу вазифани бажариш учун жорий баҳоларда ҳисобланган номинал кўрсаткичлардан эмас, балки таққослама (базис) баҳоларда ҳисобланган реал кўрсаткичлардан фойдаланиш зарур. Баҳолар индексини ёки инфлятсия даражасини ҳисоблаш учун: дефлятор; истеъмол нархлари индекси(Ласпейрес индекси); саноат ишлаб чиқариш баҳолари индекслари ҳисобланиши лозим.
Дефлятор кўрсаткичи қуйидаги формула билан ҳисоблаганади: