Kirish Konstruksion materiallar, turlari, tuzilishi. Engil konstruksion materiallar

Qalay. Er qobig‘ida 0,04% ni tashkil qiladi. Qalay + surma qotishmasildan podshipnik tayyorlanadi. Qalay + Qo‘rg‘oshin qotishmasi kavsharlashda ishlatiladi. Qalay temir ni korroziyadan saqlash maqsadida unga qoalanadi. Undan konserva bankalari tayyorlanadi.
Qo‘rg‘oshin. Er po‘stlog‘ida 0,0016% ni tashkil yetadi.
Ishlatilishi. Uning ko‘p qismi kabelni o‘rash uchun va akkumulyatrlarda ishlatiladi. Undan xolodilnik zmeeviklari tayyorlanadi. Qalaydan sochma o‘q podshipnik qotishmasi, tipografiyada ishlatiladigan (GART) tayyorlashda foydalaniladi. U gamma nurni yaxshi yutadi. Shuning uchun radiaktiv himoya qilishda ishlatiladi. Benzinning detanatsiyaga turg‘unligini oshirishda tetraetil qo‘rg‘oshin sifatida foydalaniladi.

Xossalari	V	Cr	Mn	Fe	Co	Ni	Cu	Zn	Sn	Rb
Zichligi gr/sm^3	6,11	7,19	7,44	7,87	8,84	8,9	8,96	7,13	7,31	11,34
Suyuqlanish temperaturasi	1900	1890	1244	1539	1493	1453	1083	419,5	231,8	327
Rangi	Kumush	Yarqiroq	Kumush rang oq	Kumush	Yarqiroq	Sarg`ish	Sarg`ish	Kumush	Kumush rang oq	Xavo rang oq
Kimyoviy belgisi	V	VI	VII	VIII	VIII	VIII	I	II	IV	IV

Kompozitsion materiallar Kompozitsion materiallar deb xossalari turlicha boigan, bir nechta materiallardan tashkil topgan materiallarga aytiladi. Bunda materialga ta’sir qilayotgan tashqi kuchlarga qarshilik ko‘rsatishda kompozitsion materialni tashkil qiluvchilaming aniq o‘z o‘mi boiadi. Ular materialning umumiy qarshilik ko‘rsatish xususiyatini belgilaydi. Kompozitsion materialni tashkil etuvchi materiallaminig o‘z nomi boiib, ular quyidagicha nomlanadi: matritsa (material onasi, ya’ni asosi degan tushunchani beradi. Nometali matritsaga ega boigan kompozitsion materiallarda polimer, uglerod va keramik materiallar qoilaniladi); mustahkamlovchi (bu so‘zning ma’nosi kompozitsion materialning mustahkamligini ta’minlovchi asosiy komponenti boiib u ko‘pincha tolalardan tashkil topgan boiadi. Ular shisha, uglerod, borli, organik, oksidli va metall asosli boiishi mumkin); armirlovchi (bu so‘z kompozitsion materialga qo'shimcha ravishda kiritilgan komponentga nisbatan ishlatiladigan so‘z boiib, u tolali yoki to'qima materiallardan tashkil topgan boiishi mumkin. 2.1-rasmda oddiy kompozitsion materialning kesimdagi ko‘rinishi ko‘rsatiilgan). Kompozitsion materiallaming xossalari shu materialni tashkil etuvchi komponentlaming kimyoviy tarkibiga, bir-biriga boigan miqdor nisbatiga va ular orasidagi bogianish mustahkamligiga bogiik boiadi. Matritsaga mustahkamlovchini joylashtirishga, ya’ni tolalarni taxlash tartibiga yoki ulami bir-biri bilan to‘kilish tartibiga kompozitsion materialni armirlash deyiladi. Kompozitsion materiallar asosan: matritsa turiga, mustahkamlovchi turiga, makrostruktura tuzilishiga va ishlab chiqarish usuliga ko‘ra turlarga bolinadi.

1-rasm. Kompozitsion material kesimi: a - kvadrat kesmli; b - aylana kesimli; 1 - matritsa; 2 - mustahkamlovchi; 3 - chegara qoplami
Matritsa turiga ko‘ra — organik polimer matritsali; noorganik polimer matritsali, metall matritsali; qotishma matritsali va aralash matritsali materiallarga bo‘linadi. Materialning matritsasi materialining asosiy geometrik shaklini berib, unga ta’sir qilayotgan tashqi kuchni materialning butun hajmi bo‘ylab teng tarqatish va tolali yoki kukunli mustahkamlovchini atrof muhit ta’siridan saqlash vazifasini bajaradi. Materitsaning turi undan yasalgan materialning haroratga, korroziyaga bardoshligini elektr va issiqlik o'tkazuvchanligini, ishlab chiqarish turini va bir qator fizik-mexanik xossalarini belgilaydi. Mustahkamlo‘vchi turiga ko‘ra - shishatolali, karbotolali, bortolali va organik tolali turlarga bo‘linadi. Qatlamli kompozitsion materiallarda tolalar birinchi qatlamda birbiriga nisbatan parallel qilib bir qatordan yotqizilgan bo‘lsa, keyingi qatlamda unga nisbatan perpendekulyar, ammo tolalaming bir-biriga nisbatan parallel yotqizilgan boiadi. Bir nechta shunday qatlamlardan tashkil topgan kompozitsion materialning xossalari anizatropik xossaga ega boiib oladi. Bundan tashqari tolalami bir-biriga nisbatan turli yo‘nalish va burchaklarda joylashtirish natijasida xossalari yuqori boigan kompozitsion materiallar hosil qilish imkoniyati paydo boiadi. Bunda materialning egilishga yoki buralishga ishlay olishligi materialdagi mustahkamlovchi va armirlovchining bir-biriga nisbatan joylashishi va qatlamlaming qalinligiga bogiiq. Kompozitsion materiallarda asosan mustahkamlovchi tolalar uchta, to‘rtta va undan ko‘proq to'kilgan hollarda qoilaniladi. Mustahkamlovchi tolalaming taxlanish tartibi, ya’ni armirlanish turi 2.2-rasmda ko‘rsatilgan.



2.2-rasm. Kompozitsion materiallarni mustahkamlovchilar bilan armirlash turlari: I - bir tamonlamayo ‘naltirilgan taxlash, II - ikki tamonlamayo 'nalishda taxlash, III- uch tamonlama yo ‘nalishda taxlash; 1 - to ‘g ‘ri burchakli, 2 - old burchakli, 3 - og‘ma burcha

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1.Горбаткина Ю. А. Адгезионная прочност в системах полимер-волокно. - М.: Химия, 1987, 192 с. 2. Зуев Ю. С., Дегтева Т. Г. Стойкост эластомеров в эксплуатационных условиях. - М.: Химия, 1986. 264 с. 3. Каменев Е. И., Мясников Г. Д., Платонов М. Г1. Применение пластических масс: Справочник. - Л.: Химия, 1985. 448 с. 4. Кирпичников П. А., Аверко-Антонович Л. А., АверкоАнтонович Ю. О. Химия н технология синтетического каучука. 3-е изд. - Л.: Химия, 1987. 424 с. 5. Лахтин Ю. М., Леонтева В. П. Материаловедение: Учебник. 2-е изд. - М.: Машиностроение, 1980. 493 с. 6 . Манин В. Н., Громов А. Н., Григорев В. П. Дефектност и эксплуатационные свойства полимерных материалов. - Л.: Химия, 1986.184 с. 7. Материаловедение /Под общ. ред. Б. Н. Ареамасова. 2-е изд. -М .: Машиностроение, 1986. 384 с. 8 . Материалы для авиационного приборостроения и конструкций /Под ред. А. Ф. Белова, М.: Металлургия, 1982. 400 с. Сополимеры этилена/е. В. Веселовская, Н. Н. Северова, Ф.И.Дунтов и др. - Л.: Химия, 1983. 224 с. 9. Сычев М. М. Неорганические клеи. 2-е изд. - Л.: Химия, 1986. 152 с. 10. Тарнополский Ю. М., Жигун И. Г., Поляков В. А. Пространственно-армированные композиционные материалы: Справочник. - М., 1987.kli, 4-to ‘kilgan, 5 - к о ‘p to ‘kilganli