Kirish: Kapital haqida tshuncha

Aylanma kapital tarkibiga quyidagicha:

• 
  Xomashyo asosiy materiallar va sotib olibgan yarim fabrikalar.
  
• 
  Yordamchi materiallar.
  
• 
  Yoqilg`i.
  
• 
  Idishlar.
  
• 
  Remont uchun ehtiyot qisimlar.
  
• 
  Asbop uskunalar va boshqa kam qimmatli tez yemiriladigan buyumlar.
  

Ular korxonada ishlab chiqarish zaxirasi xolida bo`ladi. Bu xildagi ishlab chiqarish jarayonida xarxil miqdorda mehnat sarf qilinadi va quyidagicha nomlanadi.
-tugallanmagan ishlab chiqarish, ya`ni korxonaning shu sexida tayyor mahsulotga aylantirishi kerak bo`lgan chala tayyor mahsulotlar;
-korxona uzi ishlab chiqargan yarim fabrikatlar.Ular shu korxonaning boshqa sexida yoki boshqa korxonalarda tayyor mahsulotga aylantiriladi;
-kelasi davr xarajatlari yoki davriy xarajatlar. Bunday xarajatlarga mahsulotni istemolchiga yetkazish, ma`muriy rahbarlik xarajatlari, ishlab chiqarishni tayyorlash, o`zlashtirish va rivojlantirish bilan bog`liq bolgan xarajatlar, asosiy fondlar sifatida kspitalga qo`shilmagan xarajatlar va xodimlar yollash tayyorlash va qayta tayorlash kabi xarajatlar kiradi. Ular shu xo`jalik yilida sarf qilinadi va kelasi davrda korxona foydasidan qoplanadi. Aylanma kapital tarkibiga xomashyo, materiallar muhim o`rin tutadi. Turli xil tarmoq korxonalarida ular mahsulot tannarxida 70 foizdan 90 foizgacha yetadi. Xomashyo va materiallar ishlab chiqarishning asosini tashkil etadi. Shuning uchun ham xarajatlarni kamaytirish imkoniyatini anashu manbaqlardan qidirish lozim.
Xomashyo – inson mehnatini tasirida o`zgargan yoki qazib chiqarilgan har qanday mehnat buyumlari. Xomashyo asosiy xomashyo va yordamchi materiallarga bolinadi. Asosiy xomashyo mahsulotning asosini tashkil etradi.
Yordamchi materiallar – asosiy materiallarga ularning xususiyatlarini yaxshilsh uchun qo`shiladigan (bo`yoqlar, ishqorlar, va shunga o`xshashlar) mo`ddalar yoki mehnat jarayonlarini amalga oshirishga xizmat qiladigan mehnat buyumlari (yoritish uchun elektroenergiya); texnika vositalarining ishlab turishini taminlab turuvchi yoqilg`i va moylar va boshqalar.
Ishlab chiqarish omillari bolgan mehnat va kapitalning xomashyo va materiallarning ozaro tasiri natijasida tayyor mahsulot yaratiladi.
Aylanma kapital tarkibida ko’rsatilgan resurslar natural birlikda (dona, to’nna kv.dm va h.k) va qiymat birligida hisobga olinadi; shu bilan birga kunlik zahira holida ham saqlanadi. Ishlab chiqarishda ularning kunlik zahiralari bo’lishi zarur. Korxonalar aylanma mablag’lari hom-ashyo materiallar va boshqa resurslar yaratish ishlab chiqarish, istemolni uzlu⁵ksiz bir meyorda taminlash uchun korxona yetarli miqdordagi ajratilgan pul mablag’laridir. Uning tarkibiga yuqorida ko’rsatilgan aylanma fo’ndlar (aylanma kapital) va muomila fo’ndlari kiradi. Muommila fo’ndlari tarkibida ombordagi tayyor mahsulot, korxonada istemolchiga jonatilgan va yo’lda ketayotgan mahsulotlar hisob raqamidagi, hisob kitob ishlaridagi pul mablag’lari kiradi.