|
Ushbu model tenglamalar tizimi bilan tavsiflanadi:
Y = f (K, L)- ikkita o'zgaruvchiga ega ishlab chiqarish funktsiyasi.
S = APS * Y- milliy daromad qiymati bo'yicha jamg'arma funktsiyasi.
Men = K- sof investitsiyalar (kapital daromadlari).
I = S- muvozanat qoidasi.
L = L 0 e t- mehnat resurslari doimiy sur'atlarda o'sib bormoqda.
Y / K = W- ish haqi stavkasi qo'shimcha mehnat birligining unumdorligiga teng.
Tabiiy o'sish sur'ati - ishchi kuchi sonining ko'payishi. Agar aholining tabiiy o'sishi natijasida ishchi kuchi taklifi ortgan bo'lsa, unda mehnat va kapitalning bir xil tuzilishi bilan ishchi kuchining bir qismi ishsiz qoladi. Biroq, ishsizlik ish haqining kamayishiga olib keladi va tadbirkorlar allaqachon kapitaldan nisbatan kamroq foydalaniladigan resurslar kombinatsiyasini tanlamoqda va shu bilan muvozanatni tiklamoqda.
Ishlab chiqarish funktsiyasiga muvofiq mehnat va kapitalning o'ziga xos kombinatsiyasi umumiy daromad darajasini belgilaydi va bu, o'z navbatida, jamg'armalar miqdorini belgilaydi. Muvozanat sharoitida jamg'armalar kapital daromadlari bilan bir xil bo'lgan investitsiyalar bilan teng bo'lganligi sababli, iqtisodiyot yangi holatga o'tadi. Shunday qilib, iqtisodiy o'sishning yangi tsikli mehnat resurslarining tabiiy o'sishidan turtki oladi.
Ushbu klassik model nafaqat muvozanatli iqtisodiy o'sish - to'liq bandlik bilan iqtisodiyotning rivojlanishi va yalpi talab va yalpi taklifning tengligi - balki bu holat barqaror ekanligini ta'kidlaydi. Muvozanat holatidan chetga chiqqan holda, muvozanatni tiklashga qodir bo'lgan ishlab chiqarish omillarining o'zaro almashinish mexanizmi ishga tushadi. Iqtisodiy o'sishning barcha modellari uni samarali prognozlash imkonini beradi, bu esa iqtisodiyotni tartibga solish bo'yicha davlat siyosatini yanada maqsadli amalga oshirish imkonini beradi.
Keynscha modellar makroiqtisodiy muvozanatni ta'minlashda talabning hukmron roliga asoslanadi. Hal qiluvchi element bu investitsiyalar bo'lib, ular multiplikator yordamida foydani oshiradi. O'sishning eng oddiy Keynscha modeli E. Domar modeli - bu model bir omilli (talab) va bir mahsulot modelidir. Shuning uchun u faqat investitsiyalar va bitta mahsulotni hisobga oladi. Ushbu nazariyaga ko'ra, ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalaniladigan real daromadlar o'sishining muvozanat sur'ati mavjud. Bu jamg'arma darajasi va kapitalning marjinal unumdorligiga to'g'ridan-to'g'ri proportsionaldir. Investitsiyalar va daromadlar vaqt o'tishi bilan bir xil darajada o'sib boradi.
Neoklassik modellar iqtisodiy o'sishni ishlab chiqarish omillari (taklif) nuqtai nazaridan ko'rib chiqadi. Ushbu modelning asosiy sharti ishlab chiqarishning har bir omili ishlab chiqarilgan mahsulotning ulushini ta'minlaydi degan taxmindir. Ushbu model ishlab chiqarish funktsiyasi deb ataladi: mahsulot hajmi har bir omilning mahsuloti yig'indisi bilan uning chegaraviy mahsuloti bilan belgilanadi. Shunday qilib, iqtisodiy o'sish bir-birini almashtiruvchi omillarning yig'indisidir: mehnat, kapital, yer va tadbirkorlik.
Xulosa
Iqtisodiy-matematik modellar iqtisodiy jaroyonlarning qay tarzda borayotkanini va ularning o'zgarish dinamikasi qanday o'zgarganini ko'rsatib beradi. Iqtisodiy matematik modellar yordamida kelajakdagi iqtisodiy jarayonlarni va faoliyatlarni prognoz qilish mumkin. Modellar bilan asosan asosiy makroiqtisodiy kattaliklarning o'zgarishini va grafiklarini ko'rsatish va ularning dinamikasini va harakatini tushinish oson va ko'rishga qulaydir. Iqtisodiy-matematik modellar yordamida iqtisodiy o'sishni yoki pasayishni ko'rsatish yoki prognoz qilish mumkin. Modellar turli ko'rinishlarda bo'lishi mumkin grafik yoki jadval ko'rinishida. Makroiqtisodiy modellar iqtisodiyotni barqarorlashtirib uning o'sishga erishish uchun turli usullar va modellardan foydalanishni ko'rsatadi. Shu davrga qadar turli iqtisodiy o'sish modellari ishlab chiqilgan lekin ularning aksariyatida ko'plab xatoliklar va kamchiliklar kuzatilgan ba'zilari qisqa muddat uchun bo'lsa, boshqalari uzoq muddat uchun ishlab chiqilgandi. Makroiqtisodiy modellar ko'p xollarda (asosan, hozir) qisqa muddatli bo'lgani ko'proq samara beradi. Uzoq muddatli modellar ko'p hollarda tezkor o'zgarishlar tufayli o'zini oqlamagan. Makroiqtisodiy modellar makroiqtisodiyotning turli ko'rsatkichlari ya'ni makro darajadagi kattaliklarga asoslanib turlicha ko'rinishda tuzilgan va ularning asoschilari iqtisodiy o'sishni sabablarini turli xil ko'rsatkichlarda ko'rishgan va ular asosida modellar yaratishgan. Iqtisodiy o'sish modellari turli davrlar uchun turlicha yaratilgan. Ularning ko'zga ko'ringanlari bu Klassik va Keynscha iqtisodiy o'sish modellaridir. Ularning asosiy farqi Keynscha iqtisodiy o'sish modeli asosiy jihat sifatida talabni oladi ular talab rag'batlantirilishi va investitisiyalarni hal qiluvchi element va multiplikator yordamida bunga erishishni ta'kidlashgan. Klassik modelda esa bunga qarama-qarshi jihatdan taklifni asosiy omil deb olishgan. Ular asosan iqtisodiy o'sish ishlab chiqarishda deb hisoblangan. Demak, bu modellardan keyin pul-kretid( monetarizm) siyosati ishlab chiqilganini hisobga olsak. Hozirgi kunda iqtisodiy o'sishda fiskal va pul-kretid siyosatidan foydalanish maqsadga muvofiq bo'ladi. Boshqacha qilib aytkanda fiskal va pul-kretid siyosati hozirgi zamon iqtisodiyotiga mos kelgani jihatidan hozirgi davr uchun iqtisodiy o'sishni ularsiz tasavvur qilib bo'lmaydi. Hozirgi davrda davlatlar iqtisodiy holatga qarab qisqa muddat uchun fiskal va pul-kretid siyosatini qo'llashlari zarur.
Foydalnilgan adabiyotlar ro’yxati:
1.O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlis Senatining yigirmanchi yalpi majlisidagi nutqi // Xalq so‘zi gazetasi, 2019 yil 21 iyun.
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi // Xalq so‘zi gazetasi, 2018 yil 29 dekabr.
3. Sh.M. Mirziyoyev. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. –Toshkent: O‘zbekiston, 2016. -56 b.
4. Sh.M. Mirziyoyev. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik- har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. – Toshkent: O‘zbekiston, 2017. -104 b.
5. Sh.M. Mirziyoyev. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. –Toshkent: O‘zbekiston, 2017. -48 b.
6. Sh.M. Mirziyoyev. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. –Toshkent: O‘zbekiston, 2017. -488 b.
7. N. Gregory Mankiw. Macroeconomics. 9 th edition. Harvard University. NY.: Worth Publishers, 2016
8 Romer D., Advanced Macroeconomics. 5th ed. — McGraw-Hill, 2018. - 800 p.
9. Romer D., Advanced Macroeconomics. 4th ed. — McGrow Hill Book Company: London, 2012
Do'stlaringiz bilan baham: |
