Kirish I bob. Pardaqanotlilar turkumining biologiyasi

1.2 Asalarining oziqlanishi.
Og’iz opparati.yuqorigi va pastki lablar hamda yuqorigi va pastki jag’lar og’iz apparatini tashkil etadi. yuqorigi lab uzunchoq plastinka shaklida bo’lib, og’iz teshigini old tomondan o’rab turadi. Uning ikki tomonida kuchli xitinlashgan, bug’imlarga bulinmagan plastinkadan iborat yuqorigi jag’lar joylashgan. Ular chaynagichlar deb ataladi, yuqorigi jag’lar asosi bilan boshga harakatchan birikkan bo’lib, ko’ndalangiga aylanish xususiyatiga ega. Ular bir uchi bilan boshning ichiga, ikkinchi uchi bilan yuqorigi jag’lar asosiga birikkan alohida bukilib, yoziluvchi muskullar yordamida hrakatlanadi. Bukuvchi muskullar qisqarganda, yuqorigi jag’lar ichki uchi bilan bir-biriga yaqinlashsa, yozuvchi muskullar qisqarganda, jaglar ikki tomonga ajraladi. Erkak va ona asalarilar yuqorigi jag’ining qirralari o’tkir bo’lib, unda ichki tishchalar joylashgan. Ishchi asalarilar jag’ining uchi to’mtoq, qoshiqsimon bo’lib chuqurchasi bor, ya’ni jag’i bajaradigan vazifasiga mos bo’ladi. Ishchi asalarilar yuqorigi jag’lari bilan mum katakcha qopqoqchasini teshadi, o’simliklar changdonini teshib kemiradi va gul changini yig’adi, mumli plastinkalarni ezib yumshatadi, arixonadan ahlatni va nobud bo’lgan arilarii chiqarib tashlaydi va xokazo .
Pastki jag'i juft bo’ladi, ularning har biri shildiroq (podveska) deb ataladigan asosiy burindan, ustunchadan va pichoq tigiga o’xshash parrakdan tuzilgan. Pastki labi to’q bo’lib, iyak asosi, iyakning o’zi kurakchali tildan tashkil topgan. Iyakning uchidan to’rt bug’imli ikkita moy’ (qisib oladigan changal) va ikkita til osti bosh-lanadi. Pastki jag’lar pastki la bilan birga xartumni hosil qiladi (ba’zan pastki lab xartum ham deyiladi). Bu ikkala qism parda yordamida asosi bilan kundalang plastinka — yuganga birikadi. Har bir pastki jag’ o’z navbatida yuganning asosiy bo’g’imi bilan shildiroq (podveska) ga, shildiroq esa boshning pastki tomoniga birikadi. Shildiroqning harakati bilan butun xartum harakatlanadi. Xartumning funksiyasi quyidagilardan iborat: suyuq oziqni surishda pastki jag’lar va pastki lab mo’yi tilchaga yopishadi va naycha hosil qiladi. Bu naycha ichida tilcha nasos porsheni kabi tebranma xarakatlanadi va natijada suyuqlik yuqoriga, ya’ni xartumning asosigacha yetadi. Keyinchalik oziq halqumning so’rish harakati bilan hazm qilish qanaliga o’tkaziladi .(2-rasm).

2-rasm