Kirish I bob Morfemika va uning o’rganish ob’ekti

Kurs ishi tuzilishi: Mazkur tadqiqot ishi kirish qismi, ikki bob, 4 ta paragraf, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro`yxatidan iborat.

O‘zak va affikslaming tahlili tilshunoslikda morfologiyaning ham, so'z yasalishining ham tekshirish ob’ekti hisoblanadi. Lekin bu ikki sohaning tahlili hodisaga qanday nuqtai nazardan yondoshishga qarab har xil. Shu bilan bir qatorda ular uchun umumiy bo’lgan hodisalar ham mavjud. Shunga ko‘ra o‘zak va affikslar tahlilida faqat shu sohaga aloqador bo’lgan tomonlarigina tahlil qilinadi. Bu alohida coha tilshunoslikda «Morfemika» deb ataladi. Qo‘lingizdagi ushbu qoilanmada bu sohaga aloqador bo’lgan masalalar quyidagilardan iborat: avvalo morfema termini
izohlanib, keyin morfemaning (o‘zak va affiks) turlari haqida maiumot beriladi. Shuningdek, morfemalarga ajratilishning qonuniyatlari (sinxron aspektda), morfemaga qo‘yiladigan talablar, affiksal morfemalaming turlari, ularning o ‘zak
morfemaga qo‘shilish tartibi, so‘z va shakl yasash darajalari kabi qator masalalarga ham o‘rin berilgan.
Morfemika so‘zning eng kichik ma’noli qismlari haqidagi ta’limotdir. Bu kichik qismlar tilshunoslikda morfemalar deb yuritiladi. Masalan, paxtakorlarimizga so‘zi paxta, -kor, -lar, -irniz, -ga qismlaridan iborat. Bu qismlar turli xil so‘zlar tarkibida qatnashib, o‘ziga xos ma’nolar ifodalaydi. Bu qismlar yana bo‘linadigan bo’lsa, uning ma’nosi yo‘qoladi. Demak, morfema so‘zning eng kichik ma’noli qismidir. Morfema tarkibiga ko‘ra fonemalar kompleksidan, ba’zan bitta fonemadan iborat bo‘ladi. Masalan, u-ni, kitob-i. Morfema so‘z tuzilishida zarur bo’lgan eng kichik ma’noli qism sifatida yasama so‘zlarning ham, so’z shakllarining ham tarkibiga kiradi va shu shakllarda ajratiladi. Boshqacha aytganda, morfema affikslari bo’lgan so‘zlardagina ajratiladi. Masalan, gulzor, paxtakor, temirchilik, о‘qiganman kabilar morfemalarga ajratiladi, ammo uy, kitob, olma, oq, ko‘m-ko‘k kabi so'zlar morfemalarga ajratilmaydi. Ular yaxlit so'zlardir. Morfemalar vazifasiga ko‘ra so‘z yasalishiga ham so‘z o'zgarishiga ham aloqadordir. Masalan, temir-chi so‘z yasash, hodisasi, temir-ni shakl yasash hodisasidir. Ko'rinadiki, «yasash» termini (keng ma’noda) hosil qilish ma’nosini ifodalaydi.
Morfema eng kichik ma’noli qism sifatida shu tilda (o'zbek
tilida) so‘zlovchilaming xotirasida saqlanadi. Bu esa so'zlami
ma’nosi anglashilib turadigan qismlarga ajratish va, aksincha,
xotirada mavjud bo’lgan morfemalar asosida yangi so'z yasash
yoki so‘zlami turli grammatik shakllarga ko‘ra o‘zgartirish
imkoniyatini beradi. Shu jihatdan qaraganda, morfema, hammadan
burun, tilning eng muhim elementidir. Biroq morfema o‘z holicha
xotirada saqlanib qoladigan narsa boiibgina qolmay, balki
grammatik shakllaming tuzilishida ham ishtirok etadi. Bu jihatdan
esa morfema til elementi boiishi bilan birga, ayni zamonda nutq
elementi ham hisoblanadi