Kirish I bob keyns modeli

Keynschilik «kresti»

Faraz qilaylik, iste’mol xarajatlari va jamg‘armalarning milliy daromad miqdoriga bo‘lgan bog‘liqligi – jadvaldagi raqamlar bilan aniqlanadi. To‘la ish bilan bandlikka erishish uchun 400 birlik milliy daromad ishlab chiqarish zarur. Klassiklar modelida ishlab chiqarishning har bir darajasida jamg‘arma va investitsiyalar hajmi mos tushadi, negaki jamg‘armaning ortib borishi bilan foiz stavkasi kamayadi va kapital qo‘yilmasi ko‘payadi. Shuning uchun bozor mexanizmi to‘la ish bilan bandlikka muvofiq keladigan ishlab chiqarish mikdorini avtomatik tarzda ta’minlaydi. Lekin keynschilik modelida investitsiyalar milliy daromad miqdoridan avtonom holatda bo‘ladi. Ular 50, 100 yoki 150 pul birligi darajasida bo‘lishlari ham mumkin. Kapital qo‘yilmasi miqdori 100 deb faraz qilaylik. Bunday sharoitda 400 birlik milliy daromad ishlab chiqarish mumkin emas, negaki 50 birlik (1/8 qismi) realizatsiya qilinmaydi. Natijada makroiqtisodiy muvozanat 300 birlik milliy daromad darajasida o‘rnatiladi.

Milliy daromad (Y) Iste’mol (C) Jamg‘arma (S)

0 100 200 300 400 50 100 150 200 250 -50 0 50 100 15

1-jadval.

Ushbu vaziyatni (Keynschilik «kresti») grafik ko‘rinishida aks ettirish mumkin (1-rasm). Undagi to‘g‘ri chiziq (C+I=Y) samarali talab va milliy daromad teng bo‘lgan vaziyatni ko‘rsatadi (barcha daromadlar sarflanadi). C+I chizig‘i samarali talab dinamikasini kursatadi. Muvozanat E1 nuqtada yuzaga keladi. Bu nuqta Y1 milliy daromad darajasiga mos keladi. Tula ish bilan bandlikni ta’minlovchi milliy daromad miqdori esa Y2ga teng. Iqtisodiyot o‘zining ishlab chiqarish imkoniyatlari chegarasiga erishishi uchun C+I egri chizig‘i E2 nuqta darajasiga ko‘tarilishi kerak.

Bu vaziyatni jamg‘arma – investitsiyalar grafigidan (2-rasm) ko‘rish mumkin. Milliy daromaddan avtonom bo‘lgan investitsiyalar egri chizig‘i va milliy daromad darajasi bilan aniqlanuvchi jamg‘armalar egri chizig‘i E1 nuqtasida kesishadi.

Ijtimoiy mahsulotning keyinchalik yana ko‘payishi jamg‘armaning o‘sishiga olib keladi. Bundan tashqari J.M.Keynsning asosiy psixologik qonuniga muvofiq, daromadlarning o‘sib borishi bilan jamg‘armaga bo‘lgan moyillik oshib boradi, ya’ni milliy daromadning jamg‘ariladigan qismi ko‘payadi. Investitsiyalar esa ishlab chiqarish darajasiga bog‘liq emas. Shuning uchun, iqtisodiyot E2 nuqta bilan xarakterlanadigan vaziyatga tushub qolsa, unda jamg‘arma bilan investitsiyalar o‘rtasida bo‘ladigan uzilish shunga olib keladiki barcha mahsulotlar realizatsiya qilinmay qolishi mumkin. Bu ishlab chiqaruvchilarni ishlab chiqarish darajasini pasaytirishga majbur qiladi.