? CA^ Mil^ Y^ C^ Mil^ Y^ C^ Mil^ Y^ va hokazo.
Ushbu oddiy diagrammada umumiy daromad ko'rsatilgan Y dastlabki impulsga qayta-qayta ta'sir qiladi ? CA^ , bu avtonom xarajatlar multiplikatori qiymatida aks etadi.
Yuqoridagi fikrlarni hisobga olgan holda ortib borayotgan daromad miqdori quyidagicha bo'ladi: Y = Y + Y ? MPC + Y ? MPC2 + Y ? MPC3 + … (1.2.2.)
Bizda kamayib boruvchi geometrik progressiya mavjud, ularning yig'indisi quyidagicha aniqlanadi:Shunday qilib, multiplikator formulasi quyidagicha bo'ladi:Multiplikator effekti qiymatlarning nisbatan kichik o'zgarishini anglatadi C yoki Men bandlik va ishlab chiqarish darajasida sezilarli o'zgarishlarga olib kelishi mumkin. Multiplikator shu bilan omil hisoblanadi iqtisodiy beqarorlikavtonom sarflarning o'zgarishi natijasida kelib chiqadigan ishbilarmonlik faoliyatining o'zgarishini kuchaytirmoqda. Boshqa tomondan, multiplikatorning amaliy ahamiyati shundaki, u avtonom xarajatlarda (masalan, investitsiya yoki davlat buyurtmasi) kerakli o'sishni milliy daromadning ma'lum bir o'sishini olish uchun belgilashga imkon beradi.
JM Keyns, jamg'armalar o'sishi sharti bilan multiplikator effekti iqtisodiyotga beqarorlashtiruvchi ta'sir ko'rsatishi mumkin degan xulosaga keldi. J.M.Keyns tomonidan ishlab chiqarilgan asosiy psixologik qonunga ko'ra, daromadning ortishi bilan jamg'armalarning daromaddagi ulushi ortib boradi. Natijada "tejamkorlik paradoksini" kuzatish mumkin. Uning mohiyati shundaki, odamlarning tejashga bo'lgan intilishi, tadbirkorlarning sarmoya kiritish istagidan ustun bo'lishi mumkin. Natijada, daromadlarning o'sishi pasayadi, chunki jamg'armalarning ko'payishi iste'molchilar xarajatlarining kamayishini anglatadi, bu esa multiplikator ta'siri tufayli jamg'armalarning dastlabki o'sishiga nisbatan ko'payadi.
Keling, ushbu effektni grafik tasvirlab beraylik.
Shakl: 1.2 - tejamkorlik paradoksi
Aytaylik, iqtisod shu nuqtada VA (1.2-rasmga qarang). Uy xo'jaliklari har qanday sababga ko'ra ko'proq pul tejashga intilishadi, jamg'arma jadvali ko'chib o'tadi S oldin S"Shu bilan birga, investitsiyalar bir xil darajada qolmoqda Men... Natijada iste'molchilar sarflari nisbatan kamayadi, bu esa multiplikator effekti va umumiy daromadning pasayishiga olib keladi Y0 oldin Y1 ... Jami daromad kamayganligi sababli, jamg'arma ham kamayadi va shu nuqtada bo'ladi B xuddi shu nuqtada bo'lgani kabi A, ammo umumiy daromad (YaIM) ning ancha past hajmida.
Dan tejash o'sishi bilan bir vaqtda bo'lsa S oldin S"rejalashtirilgan investitsiyalar ham oshadi Men oldin Men", keyin ishlab chiqarishning muvozanat darajasi o'zgarishsiz qoladi va ishlab chiqarishning pasayishi bo'lmaydi. Aksincha, bu holda, ishlab chiqarish tarkibida investitsiya tovarlari ustunlik qiladi. yaxshi sharoitlar uchun iqtisodiy o'sish, ammo ma'lum darajada aholining hozirgi iste'mol darajasini cheklashi mumkin.
Shunday qilib, "tejamkorlik paradoksi" shundan iboratki, jamg'armalarning ko'payishi shaxsiy iste'mol va YaIMning pasayishiga olib kelishi mumkin. Shu bilan birga, tejamkorlik paradoksasi oddiy chiziqli model doirasida, davlatning ishtirokisiz, ishlashini hisobga olmasdan aniqlanganligini bilish kerak. bank tizimishuningdek yopiq iqtisodiyotga nisbatan. Ushbu shartlarning bir vaqtning o'zida bajarilishini bugungi kunda ko'rib chiqish qiyin. Klassik maktab namoyondalari bozorlar va baxolarning umumiy muvozanati nazariyasini yaratdilar. Ularning umumiy muvozanat kontseptsiyasiga ko`ra iktisodiyotda fakatgina to`lik bandlilik sharoitidagi muvozanat mavjud bo`lishi mumkin. Bunday xulosa J.B.Seyning bozorlar konuniga tayanadi. Bu konunga ko`ra mexnat taksimotiga asoslangan iktisodiyotda xar bir sub`ektning ishlab chikarishi bir vaktning o`zida boshka sub`ektlarning ishlab chikarish natijalariga talab xisoblanadi. Oxir-okibat yalpi talab yalpi taklifga teng bo`ladi. Klassik iktisodchilar fikriga ko`ra AD ≠ AS xolati ro`y bermaydi, umumiy xarajatlar mikdori etishmay kolgan, ya`ni AD< AS xolati ro`y bergan sharoitda xam baxo, ish xaki va foiz stavkasi kabi dastaklar ishga tushadi va natijada xarajatlar mikdorining kamayishi ishlab chikarishning real xajmi, bandlik va real daromadlar mikdorining kamayishiga olib kelmaydi.
Makroiktisodiy muvozanatning klassik modeli ishlab chikarish xajmi resurslarning bandliligi va ishlab chikarish texnologiyalarining funktsiyasi xisoblanadi, va egiluvchan baxolar mexanizmi tomonidan potentsial darajada tutib turiladi degan shartlarga tayanadi. egiluvchan baxolar mexanizmi xisobiga bozor iktisodiyoti barcha mavjud resurslarning to`lik bandlilgini ta`minlab turadi.
Klassik makroiktisodiy muvozanat modelining o`ziga xos xususiyati pulning neytralligi printsipini ko`zda tutishidir. Bu model pul massasi real ishlab chikarishga xech kanday ta`sir ko`rsatmaydi degan printsipga asoslanib tuziladi. Klassiklar modelida pul bozor agentlariga fakatgina bitimlarga xizmat kilishi, ya`ni oldi-sotti jarayonida sof texnik vazifalarni bajarishi uchungina kerak. Bu asosga ko`ra klassiklar tomonidan klassik dixotomiya kontseptsiyasi shakllantirilgan. Klassik dixotomiya kontseptsiyasida – ikki parallel bozor, real va pul bozori aloxida-aloxida amal kiladi, ular o`rtasidagi muvozanat avtomatik barkarorlashtirgichlar orkali ta`minlab turadi deb xisoblanadi.Pul bozori investitsiya va jamgarmalar tengligini xamda to`lik bandlik sharoitini ta`minlaydi. Fakatgina, ishsizlikning tabiiy darajasida «ixtiyoriy» ishsizlik bo`lishi mumkin, deb xisoblashadi. Bu shuni bildiradiki, AD va AS ning muvozanat nuktasida ishlab chikarish xajmi (Y) uning potentsial xajmiga esa (Y*) teng. Iktisodiyotda yaratilgan daromadlaning bir kismi jamgarilishi yalpi talabning yalpi taklifni koplashi uchun etishmasligiga olib kelmaydi, chunki xar bir jamgarilgan so`m tadbirkorlar tomonidan investitsiyalanadi, deb ta`kidlashadi. Agarda, tadbirkorlar uy xo`jaliklarining jamgarmalari mikdorida investitsiya kilishsa, ishlab chikarish xamda bandlik darajalari doimiy bo`lib koladi.Klassik iktisodchilar ta`kidlashlaricha, kapitalizmning o`ziga xos pul bozori mavjud va bu bozor jamgarma va investitsiyalarning tengligini ta`minlaydi. Bunda tenglashtiruvchi omil rolini foiz stavkasi o`taydi (14-chizma). SHuning uchun xam to`lik bandlik mavjud bo`ladi. Bu iktisodchilar davlatning iktisodiyotga aralashuvi kiska muddatli samara bersada, uzok muddatga, oxir-okibat bozor iktisodiyotining tabiiy xarakat mexanizmiga notabiiy aralashilganligi uchun, salbiy okibatlarga olib keladi deb xisoblashadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |