Kirish I bob. Fonetik-fonematik nutq kamchiligi haqida tushuncha

2.2.Rinolalik bolalar bilan olib boriladigan musiqali-ritmik mashg'ulotlar.
Dizartrik bolalar uchun musiqali ritmik mashqlar, nutq ishtirok etgan va nutq ishtirok etmagan o'yinlar. Rinolaliya kamchiligi bor bolalar bilan logoritmik mashg'ulot Olib borish. Rinolaliyada ovozning patologik mankalanishini bartaf эtishda Kullanilaѐtgan usullarning xilma-xilligiga karamay, katta kiyinchilik Tugdiradi. Bu kiyinchilik birinchi navbatda nuksonning ogirligi va xar doim Xam etarli darajadagi anotomik va funkцional samaradorlikni bermaydigan Xirurgik aralashuvni xarakteri bilan belgilanadi. Ovoz tembrini tiklash Tanglayning tugma ѐrugliklarda ovoz xosil bulish mexanizmini aziyat chekishi Bilan murakkablashadi, kaysiki yumshok tanglayning inervaцiyasi ovoz Burmalarining faoliyatiga ta'sir kiladi. Korrekцion ish ovoz va nutk xosil Bulishining butun tizimga ta'sir kilishini talab kiladi. Tanglay Ѐruklariga эga bolalarni patofiziologik urganish ularda nafas olish, Fonaцiya va artikulyaцiyadagi uziga xos xususiyatlarni aniklab, nutk Strukturasi xakidagi tasavvurimizni kengaytirib, logopedik ishning bir Muncha maksadga karatilgan metodlarini tanlash imkoniyatini berdi. Uz NVaktida utkazilgan profilaktik va kompleks korrekцion tadbirlar aloxida Axamiyat kasb эtadi. Chunki fakat ulargina nuksonning rivojlanishini Susaytirib, tanglayni tugma nuksonlariga эga shaxslarni ijtimoiy Reobelitaцiya kilish imkoniyatlarini yarata olshlari mumkin. Mashklarni uz vaktida olib borish, vaktida э'tibor berilgan Bemorlarda kamchiliklar bartarf эtilishi oson kechadi. Ular Bilan Logoritmik ish kuyidagi tartibda olib boriladi: - yuz mimik xarakatlarini rivojlantiruvchi mashklar – «Biz limon Eyapmiz», «Murabbo eymiz» kabi ; - umumiy xarakatlarni rivojlantiruvchi (motorika) mashklar, umumiy Motorikani rivojlantirish uchun turli xil xarakatli uyinlar olinadi; - nutk xarakatlarini rivojlantiruvchi (motorika) turli artikulyaцion Mashklar, tanglay xarakatchanligini oshiruvchi mashklardan yutal xarakati, Yutish, kuylovchi uyinlarni olish mumkin ; Foydalanilaѐtgan kushik unli tovushlardan iborat bulishi kerak, Masalan – Poezd kichkirmokda – u-u-u; Urmonda adashshib koldik au-au-au; Chakolok yiglayapti – ua- ua-ua; Rinolaliklarda logoritmik mashgulot shux musika ostida olib borilsa Maksadga muvofikdir. Bolalar yurish mashkini bajariѐtganda xolati Kuyidagicha bulishi kerak: boshi baland kutarilgan,elkalar tika, kadam Tashlaganda oѐk v akul xarakatlari bir – biriga mutanosib xolda. Yurish Mashkini turli kurinishlaridan foydalanish kerak (kalonna bulib, bir Kator, ketma-ket). Umumiy va nutkiy matorika buzilishlarining Mexanizmlarini bilish, hamda bolaning shaxsiy hususiyatlarini hisobga Olgan holda amalga oshiriladi.Аrtikulyaцion mashklar xudi dislaliyadagi Kabi bajartiriladi. Dizartrik bolalar bilan olib boriladigan logopedik ish dizartriyaning Barcha shakllarida nutk buzilishi, umumiy va nutkiy matorika Buzilishlarining mexanizmlarini bilish, hamda bolaning shaxsiy Hususiyatlarini hisobga olgan holda amalga oshiriladi. Nutkgacha bulgan davrda olib boriladigan korrekцion-pedagogik Ishlarning asosiy maksadi bola nutkining va shaxsini uz vaktida Shakllantirishni taminlovchi rivojlantirishdan iborat. Korrekцion-pedagogik ish maxsus jihozlangan xonada har kuni Induvidual ravishda olib borilishi lozim. Mashgulot vaktida ќar bir Bolaning individual xususiyatini ќisobga olgan ќolda gavdaning ќolati Kerakli xolat buyicha joylashtiriladi. Bu ќolat albatta bola uchun kulay shu Bilan birga patologik tonik refleksni minimal ravishda yuzaga chikishni Ta'minlashi ќam zarur. Korrekцion-pedagogik ishlarning asosiy yunalishi bulib kuyidagilar Ќisoblanadi: a) diferenцiyalashgan joyli ukalash; b)artikulyaцion mashklar orkali artikulyaцion organlarning funkцiyasini normal ќolatga keltirish; v) kurib va эshitib kabul kilishni rivojlantirish; g) эmoцional ta'sirlarni rivojlantirish; d) kul xarakatlari va buyumlar bilan ishlash faoliyatini rivojlantirish; e) nutkni tushunishni rivojlantiruvchi tayѐrlov davrini shakllantirish; ѐ) faol nutkni shakllantiruvchi taѐrlov davrini rivojlantirish. Bu yunalishlar bolaning ѐshiga va uning individual rivojlanishi Xolatiga boglik xolda uzgartirilishi mumkin. Korrekцion-pedagogik ishlarning olib borilishi nutkgacha bulgan Davrning rivojlanishining turt darajasi boskichlari buyicha amalga Oshiriladi. Nutkgacha bulgan davrning rivojlanishining birinchi darajasida olib Boriladigin korrekцion-pedagogok ishlarning asosiy vazifasi-bu ovozli Reakцiyalarning stimulyaцiyasidir. Olib boriladigan ishlarning asosiy yunalishi kuyidagilardan iborat: -artikulyaцion apparat muskullari va tonusini norma darajaga Keltirish; -nafas chikarishni vokalizaцiyasi; -ovozli komponentlar bilan birgalikla «jonlanish majmui»ni Rivojlantirish; -ovozli reakцiyalarni stimulyaцiyasi; -kurish fiksaцiyasi va kuzatishni rivojlantirish; -kulok solib эshitishni rivojlantirish; -kul va barmoklar xarakatini norma darajasiga keltirish, chunki bu Kuruv-otor koordinaцiyasini shakllantirishga ѐrdam beradi. Mashgulotlar bolalar bilan individual ќolda ovkatlantirishdan oldin Va keyin olib boriladi. Mashgulot 7-10 minutgacha davom эtishi mumkin. Ќar Bir mashgulot onalar ishtirokida utkazilishi lozim. Chunki ona korrekцion- Pedagogok ish usullarini kurishi, urganishi va mustaќkamlash maksadida uzi Utkazishi kerak. Nutkgacha bulgan davrning ikkinchi darajasida olib boriladigan Korrekцion pedagogik ishlarning asosiy vazifasi bu gugulashni Kuchaytirishdan iborat. Korrekцion-pedagogik ishning asosiy yunalishlari artikulyaцion apparat muskullar tonusi va xarakatini norma Darajasiga keltirish nafas chikarish ќajmini va kuchini kengaytirish; -kuzatish kunikmasini turgunligini rivojlantirish; -atrofdan kelaѐtgan ovozni kaysi tomondan kelaѐtganini topish Kunikmalarini shakllantirish; -buyumlarni ushlab turish vazifasini rivojlantirish. Olib borilaѐtgan mashgulotlar individual tarzda bulib, 10-15 Minutdan chuzilmasligi zarur. Mashgulotlar maxsus jihozlangan, ѐrug va ilik Ќonalarda olib boriladi. Mashgulotlar bolaning uyku va ovkatlantirishdan Oldingi va keyingi soatlari ajratiladi. Mashklar logoped rejasi asosida Kun davomida onalar ѐki tibbiy ќodimlar tomonidan davom эttiriladi. Nutkgacha bulgan davrning rivojlanishidagi 3-darajasida olib Boriladigan korrekцion-pedagogik ishlarning asosiy vazifasi Intonaцiyalashgan ovozli mulokot va guldirashni kuchaytirish. Korrekцion-pedogogik ishlarning asosiy yunalishlari: -artikulyaцion apparat muskullar tonusining va motorikasini Norma darajasiga keltirish; -bola ќarakatlari va nafasning bir me'ѐrda bulishini ta'minlash; -guldirashni kuchaytirish; -mashgulotlarga ijobiy эmoцional munosabatlarni shakllantirish; -kuruv differenцiyasini shakllantirish; -barmoklar orkali paypaslash asosida kinestetik sezishni kuchaytirish Va rivojlantirish; -tovush va ovozga bulgan akustik ustanovkasini ishlab chikish; -эshitish differenцiyasini shakllantirish; -nutkni tushunishning tayѐrlov davrini shakllantirish. Logopedik mashgulotlar individual ravishda xar kuni olib boriladi. Mashgulotlar 20 minutdan oshmasligi lozim. Logopedik mashgulotlar maxsus Mebellar va kerakli uyinchoklar bilan jihozlangan xonalarda utkaziladi. Nutkgacha bulgan davrning 4 darajasida olib boriladigan korrekцion- Pedagogik ishlarning asosiy maksadi bu-intonaцion tovushlar, guldirashli Suzlar orkali kattalar bilan mulokotga kirishishni rivojlantirishdir. Korrekцion-pedagogik ishlarning asosiy maksadi va yunalishlari: -artikulyaцion apparat muskullar tonusi va motorikasini Normallashtirish; -nafas chikarishning davomiyligi va kuchini kuchaytirish; -kul ќarakati va differenцiallashgan kul barmoklar ќarakatini Rivojlantirish; -anik vaziyatlarda nutkiy instrukцiyalarni tushunishni shakllantirish. Mashgulotlar logopedik xonada utkaziladi. Mashgulotlarda bolaga Kulay ќolat tanlanadi. Mashgulotlar muvaffakiyatli utishi uchun bolada mashgulotga va Logopedga ijobiy munosabatni uygotish muќim faktorlardan biri Ќisoblanadi. Bolaning faolligini rivojlantirish uchun uning ѐshiga mos Uyinchok tanlanishi lozim. Bu darajaga kiruvchi bolalar ularga karatilgan Nutkni tushunganliklari uchun, bola uzi mustakil berilgan topshirikni Bajarilishiga э'tibor berishi kerak. Dizartriyani bartaraf эtish buyicha olib boriladigan logopedik ta'sir Tizimi kompleks ravishda amalga oshiriladi, ya'ni artikulyaцion apparat Massaji va gimnastik mashklari, ovoz va nafas ustida ishlash, umumiy
Davolash, davolovchi jismoniy-tarbiya, fizioterapiya va dori-darmonlar bilan
Davolash ishlari.


Xulosa:
Bolalarni maktab ta'limiga tayyorlashda MTT, oila, mahalla, maktabning roli juda katta. Ular birgalikda bolaga ham ta'lim va tarbiya beradilar. Uzluksiz ta'limda izchillik esa o'z navbatida Vatanga sadoqatli, imon-e'tiqoti butun, o'z mustaqil fikriga ega, har tomonlama qobiliyatli, o'z kelajagini o'zii qura oladigan shaxslarni tarbiyalashda dasturul amal hisoblanadi.
Bola tarbiayasida mustqil fikrlash uning komil inson darajasida intilib, orzu-umidlar va ezgu maqsadlar yo'lida yashashga undaydi, vijdon oldida soflikni ta'minlaydi. Faqat MTT-oila-maktab hamkorligi yaxshi yo'lga qo'yilgandagina, har bir oilada badiiy adabiyotga qiziqish ortgandagina, jamiyatda o'sish va rivojlanish sezilarli darajada o'z kuchini ko'rsatadi. Inson ma'naviyatli va madaniyatli bo'lib tug'ilmaydi, u bilim olish jarayonida shakllanadi. Bizning oldimizda turgan eng katta masalalardan bir esa, o'sib kelayotgan yosh avlodni har tomonlama kamol topg an shaxs sifatida tarbiyalanishi uchun qo'limizdan keladigan barcha ezgu ishlarni qilishdir, Zero, ertangi kun O'zbekiston taraqqiyoti bilimli, salohiyatli, oqil va odil shaxslar qo'lida bo'lishi har doim muhim vazifa hisoblanib kelingan.
Xulosa qilib aytganda, maktabgacha ta'limning asosiy vazifasi bolalarni maktabda ta'lim olishga tayyorlashdan iboratdir. Ya'ni, bolalar maktabgacha ta'limda aniq bilimlarnigina emas, fikrlash ko'nikmasini egallashi, tengdoshlari va kattalarning nutqlarini tushunishlari, ular bilan erkin fikr almashish, hamkorlik asosida faoliyat Ko'rsatishi talab etiladi. Bolalarning ona tilida obrazli va mantiqiy fikrlashi, tasavvurlarini nutq orqali to'g'ri ifodalashi o'zini nazorat qilishi, boshqarishi, kuzatish, eshitish, eslab qolish, umumlashtirish, solishtirish kabi aqliy tayyorgarlikka ega bo'lishi zarur. Bu vazifani bajarishda, albatta, ona tilida nutq o'stirish fanining o'rni, ahamiyati kattadir. Chunki til kishilarning o'zaro aloqa vositasi bo'lib, u barcha kishilar uchun baravar, teng xizmat qiladi, shu bois til ijtimoiy hodisa bo'lib, jamiyat taraqqiyotidagi o'zgarishlar, yangilanishlar tilda o'z aksini topadi. Yaxshi rivojlangan nutq tushunarli ta'sirchan bo'ladi, bola o'z nutqini to'zatib boradi. Nutqni rivojlantirish nafaqat bolani atrof-olam bilan tanishtirish tomoni, balki umumiy psixik rivojlanish ustuni hisoblanadi. Bola nutqining rivojlanishi umuman shaxsni va shu bilan birga barcha psixik jarayonlarni shakllantirish bilan bog'liqdir. «…Tilni egallash jarayoni -bu faqat va shunchaki bilimlar, mahorat hamda ko'nikmalarni berish jarayoni emas. Bu eng avvalo tarbiyadir. Qalbni tarbiyalash, aqlni tarbiyalash, fikrlar tuzishni shakllantirish, inson ruhiy qiyofasining eng nozik qirralariga chidam bilan ishlov berishdir» (K.D.Ushinskiy). Bola nutqiy rivojlanishining, bir tomondan, tashqi ta'sirlar bilan belgilanishi, ikkinchi tomondan esa uning to'satdan yuz berishi, «o'z-o'zidan harakatga kelishi» bilan tavsiflanishini tushunish nutq ontogenezi haqidagi zamonaviy tasavvurlarga xos holatdir. Nutqni rivojlantirishning ana shu qonuniyatlari va mexanizmlarini tushunib yetish ularni batafsil ko'rib chiqishni talab qiladi.