Kirish, fonetik sath, leksik-semantik sath

Mustaqil o‘zlashtirish uchun

Sinonimlar paradigmami?

Bir-biriga sinonim bo‘lgan so‘zlar tizimini paradigma deyish mumkinmi? Masalan: Boqmoq, qaramoq, nazar tashlamoq, nigoh solmoq... kabi. Albatta, yo‘q deb javob beramiz.

Bir-birini almashtiruvchi paradigma a’zolari pozitsiya, qay o‘rinda kelishi bilan shartlangan bo‘ladi. O‘rin, pozitsiya – mana paradigma uchun nima muhim! Shuning uchun paradigma a’zolarining miqdori cheklangan va aniq bo‘ladi. To‘g‘ri, ba’zi olimlar o‘zbek tilidagi kelishiklarni ba’zan 7 ta, ba’zan 8 ta deyishadi. Bu paradigmaning xususiyati bilan emas, balki ilmiy yondashuvlarning tabiati bilan bog‘liq. Bunga qarama-qarshi o‘laroq, sinonimlarning aniq miqdorini hech kim ayta olmaydi. Kontekstual sinonimlar qo‘shiladigan bo‘lsa, bu yana qiyinlashadi. Albatta, sinonimlar matn bilan juda bog‘liq va ularning har biri alohida pozitsiya uchun xoslangan. Lekin sinonimlarni har holda almashtirsa bo‘ladi. Shuningdek, ularning denotatlari (borliqda ifodalaydigan hodisalari) ham bitta. Shu bilan birga, ularning qo‘llanishi til jamiyati tomonidan belgilanmagan, balki alohida so‘zlovchiga bog‘liq bo‘ladi. Bularning barchasi sinonimik qatorni qat’iy tartib asosida tashkil topgan, a’zolari aniq pozitsiya bilan bog‘langan paradigmadan farqlashga asos bo‘ladi.