Kirish. Fazoviy tahlil mohiyati va qo’llanilishi

1. Ma’lumotlar bazasi soʻrovi.
2. Geofazoviy oʻlchov.
3. Overley operatsiyasi.
4. Tarmoq tahlili.
5. Yer yuzasi tahlili.
6. Geotasvirlash. Shuni aytib oʻtish joizki, geofazoviy tahlil usullari turli nuqtayi nazardan turli kategoriyalarga boʻlib oʻrganilishi mumkin. Shuning uchun ham boshqa manbalarda geofazoviy tahlil toifalari boshqacha oʻrganilishi ham ehtimoldan xoli emas. Biroq GATni boshlangʻich bosqichda oʻrganayotgan mutaxassis uchun yuqoridagi kabi boʻlish turi juda qulay hisoblanadi. Quyidagi rasmda geofazoviy tahlil kategoriya va kategoriya osti boʻlimlariga boʻlinganligini koʻrishimiz mumkin
(1-rasm Geofazoviy tahlil tasnif)

2. 
   Fazoviy tahlil uchun ma'lumotlarni olish
   

Fazoviy tahlil uchun bizga O’z viloyatimiz(variantimiz)ning ArcGISdagi tuzilgan bazasi va https://srtm.csi.cgiar.org/srtmdata/ saytidan olingan rastr tasvir kerak bO’ladi. Buning uchun yuqoridagi saytga kiramiz va O’zimizga kerakli hududni tanlab olamiz. SO’ngra rasmni yuklab olamiz.

1-rasm. SRTM Data saytidan rastr tasvirni yuklab olish.

Songra uni GISdagi bazamiz bor papkamizga qO’shib olamiz. SO’ngra ArcMap dasturiga kirib rastrni dasturga kiritamiz va unga standart shkala berganimizdan sO’ng u O’zida mavjud ma’lumotlarni aks ettitadi.

ArcGIS dasturida SQL so‘rovlarini kiritish tartibi quyidagucha bo‘ladi.

1-rasm.STRM faylni ArcMap dasturiga yuklab olingan surati

2-rasm. Hududga rang berish tartibi

Dastlab STRM fayl yuklab olindi va unga ran berildi.

3-rasm. Hududga Bo’stonliq hududining geoma’lumotlar bazasini yuklab olish.

4-rasm. Bo’stonliq tumani SRTM dagi ko‘rinishi

So‘ngra Bo’stonliq tumani bazasi yuklab olindi.buni “Add data”panelidan amalga oshirish mumkin bo‘ladi.

5-rasm. Bo’stonliq tumani hududnini qirqib olish tartibi

6-rasm. Bo’stonliq tumanini qirqib olingan sur’ati

Keyingi bajariladigan ish Bo’stonliq tumanini qirqib olish bo‘ldi.

7-rasm. Sur’atni export data yordamida saqlashga yuborish.

8-rasm. Hosil bo‘lgan hududga “fill” buyrug‘ini kiritish.

Suratni saqlab olganimizdan so‘ng unga “fill” buyrug‘ini berildi. Hosil bo‘lgan natija quyida ko‘rsatilgan.

9-rasm. “Flow direction” buyrug‘ini kiritish tartibi

10-rasm. “Flow direction” buyrug‘idan hosil bo‘lgan natija.

“Flow direction” ushbu buyruqlarni “Search” paneli orqali qidirib topiladi.

11-rasm. “Flow Acumulation” buyrug‘ini kiritish.

12-rasm. Hududga rang berish tartibi.

Flow Acumlation. Ushbu buyruq berilgandan so‘ng hududga o‘ziga mos ranglar tanlab olinadi.

13-rasm. “Stream Ouder” buyrug‘ini kiritish tartibi

14-rasm. “Stream Ouder” buyrug‘idan hosil bo‘lgan natija.

“Stream Order”. Oqimlarni yo‘nalishini ko‘rsatib berishda foydalaniladi.

15-rasm. “Stream Ouder” ga tegishli rang berish.

16-rasm. “Lyer properties” buyrug‘i.

17-rasm. Oqimlaring yo‘g‘onligini o‘zgartirish tartibi.

18-rasm. Hosil bo’lgan daryo oqimi va yashash hududining koordinatalarini kiritish.

Ishning yakunida hosil bo‘lgan daryo oqimlarini yo‘nalishi va yashash hududiga nisbatan qanday joylashganligi aniqlandi. Yashash joyining koordinatalari kiritildi.

Xulosa
Biz bu amaliy mashg‘ulot darsida daryo oqimlarini yo‘nalishi va oqimlarini tuzishni o‘rganib chiqdik. Bunda bizga “fill”, “Flow direction”, “Flow Acumulation”, “Stream Order”, buyruqlaridan foydalandik. Bular o‘zaro bir-biriga bog‘liq tartibda amalga oshirilar ekan. Bu amaliy ishdan asosiy maqsad daryo yoki irmoqlarni oqim yo‘nalishini aniqlash hisoblanadi. Ya’ni daryo oqimi qaysi tomonga yo‘nalgan va sel kelish vaqtida qaysi hududlar xavfsiz bo‘lishi va qaysi hududlardan katta suv oqimlari o‘tgan va shuningdek daryolaring suv havzasi ularga kelib quyiladigan irmoqlarning xususiyatlarini o‘rganish.

Keyin ushbu ma’lumotlar yordamida hudud ustida xulosa ishlarini olib bordik. Yani men yashaydigan hudud Toshkent viloyati Bo’stonliq tumani qanday hudud ustida joylashganini aniqladik. Bunda men ysahaydigan hudud yonginasidan katta “ Chorvoq suv obmori ” o‘tganligi sabali u xaritada katta suv havzasiga ega ekanligini ko’rishimiz mumkin.


Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   Gulyamov. L. X. “geografik axborot tizimlari texnologiyalari”
   
2. 
   Boltaboyev. Q.X , Rahmonov D - “Geografik axborot tizimlarining ilmiy asoslari”
   
3. 
   https://ugi.ru/news-2/image_week/kosmicheskie-snimki-pod-novym-uglom---chast-2/ sayti.
   
4. 
   Aerokosmik suratlar.