|
Компания ва тадбиркорлик тўгрисида умумий тушунчалар
Режа
Компания (Лотин шеригидан - гуруҳ) - бу ички ташкилотлар (ўзига хос иттифоқ), бу ихтиёрий асосда. Уларни нима бирлаштиради? Битта вазифа маълум бир фаолият натижасида фойда олишдир. Мисоллар: ишлаб чиқариш ва ишлаб чиқариш, молиявий оператсиялар, этказиб бериш, хизмат кўрсатиш ва бошқалар. Ушбу иттифоқдаги ҳар бир киши "ғишт" ролини амалга оширади, улар компания ривожланмоқда.
Фирма - Бу маълум бир исм бўйича бизнесни бошқарадиган ташкилот. Фирма эр, меҳнат ресурслари ва капиталдан фойдаланишни назорат қилади. У ўзи дизайн, ишлаб чиқариш услуби ва маҳсулотларни сотиш бўйича қарор қилади. Компания менежмент бирлиги каби ишлаб чиқариш мосламасидан ажратилиши керак, чунки бу менежмент бирлиги каби. Битта фирма бўлиши мумкин ёки бир нечта ишлаб чиқариш бирликларини назорат қилади.
Фирмалари турли ўлчамдаги - бир хусусий тадбиркор ёки корпоратсия, гавжум штабли кадрлар билан.
Маълумки, ишлаб чиқариш омиллари қаторига ишлаб чиқариш фондлари, иш кучи, ахборот киради. Ишлаб чиқариш фондлари ўз навбатида асосий ва айланма воситаларга бўлинади.
Асосий ишлаб чиқариш фондлари (асосий воситалар) ўз ичига: бинолар, иншоатлар, ўтказувчи қурилмалар, қувват машиналари, жиҳозлар, иш машиналари ва ускуналари, лабаратория жиҳозлари, ҳисоблаш техникаси, транспорт воситалари ва мосламалари, ишлаб чиқариш инвертарлари, бошқа асосий фондлар киради. Асосий ишлаб чиқариш воситаларига ишлаб чиқариш сехлари, завод бошқармаси, техник хоналарнинг биноларини ҳам киритадилар.
Ишлаб чиқаришнинг айланма воситалари (меҳнат предметлари) хом-ашё, асосий ва ёрдамчи материаллар, ёқилғи ва энергетик ресурслари, идишлар ва ўрама (тара) материаллари, паст қийматли ва тезда ишдан чиқадиган асбоблар ва ишлаб чиқариш инвентари, таъмирлашлар учун эҳтиёт қисмлардан ташкил топди. Сотиб олинадиган бутловчи маҳсулотлар ва корхонанинг ўзи тайёрлаган ярим фабрикатларни, корхонанинг ўзи тайёрлаган тугалланмаган ва ишлаб чиқариш ярим фабрикатларни, келгуси даврлар харажатларини ҳам шунга киритамиз.
Келгуси даврлар харажатига алоҳида тўхтаб ўтиш керак бўлади. Уларнинг бош вазифаси – янги маҳсулотни ўзлаштиришнинг дастлабки пайтларда ажралган харажатларни таъминлаш. Кейинчалик бу сарфлар ишлаб чиқариш ҳаракатларига киритилади. Ишчи кучини тадбиркор эълонлар бериш йўли билан меҳнат биржаси, ишга жойлаштириш агентлиги, дўстлари танишлари ёрдамида ёллайди. Ходимларни танлаганда маълум ишга номзоднинг маълумотини, унинг касбий кўникмаларининг даражасини, олдинги иши тажрибасини, шахсий сифатларини ҳисобга олиш керак.
Сўнгра тадбиркор моддий, молиявий ресурсларни жалб килиш имконияти ҳақида, ишлаб чиқаришнинг мўлжалланаётган хизматларни сотиш бозори ҳақида ўзига зарур бўлган ахборотни қўлга киритади. Бозор иқтисодиётининг турли мулк шаклларига асосланишини тадбиркорликда яққол ко`риш мумкин. -Инсонга наф келтирувчи ҳар қандан не`матлар албатта кимнингдир мулки. Фақат ҳеч кимга керак бо`лмаган нарсанинг эгаси ё`қ. Бозор иқтисодиёти керакли нарсани яратиб, уни бозор орқали исте`мол этишга асосланар экан, у албатта мулкчиликни талаб қилади. Мулк моддий ва маиший бойликларни қонуний равишда ва белгиланган тартибда кишилар томонидаи о`злаштириш шаклидир О`злаштириш тартибини мулкий ҳуқуқ белгилайди, у кимнинг мулкдор бо`лиши, мулкдан, фойдаланиш қоидалари, мулкни давлат томонидан кафолатлаш кабиларни белгилаб қо`яди. О`збекистондаги мулк Республика Конститутсияси ва мулкчилик то`г`рисидаги қонунга биноан бошқарилади. Тадбиркорлар мулкий муносабатнинг суб`екти, я`ни иштирокчиси бо`ладилар. Улар мулк қилиб о`злаштирадиган нарсалар эр, бино, иншоат, асбоб-ускуналар, машина-механизмлар, яратилган товарлар, илмий г`оялар, лойиҳалар, товар белгилари ва бошқалардан иборат. Булар мулкий муносабатларнинг об`ектидир. Мулкнинг уч босқичи бор: а) эгалик қилиш; б) фойдаланиш (ишлатиш); в) тасарруф этиш. Уларнинг яхлитлиги мулкчиликни яратади. Тадбиркорларнинг мулкий мақоми икки ёқлама бо`либ, биринчидан, улар о`з мулкига таяниб нш юритадилар, я`ни моддий ресурслар ва яратилган товарлар уларнинг о`зиники. Иккинчидан, улар о`згалар мулкини ижарага олиб ҳам фаолият юритадилар, бунда мулкка вақтинчалик эгалик қиладилар ва мулкдан фойдаланадилар, аммо уни тасарруф этиб хужайинлик қила олмайдилар. Барибир, ҳар икки ҳолда ҳам яратплган товарларнинг эгаси тадбиркор бо`либ қолаверади. Тадбиркор о`з мулкидан наф ко`риши шарт, шундагина унинг иқтисодий манфаати юзага чиқади. Тадбиркор о`з мулкини ишлатиб фойда топади, о`з мулкини қимматига сотиб, даромад ко`ради, о`з мулкига таяниб меҳнат қилади ва шу юл билан пул топади ва, ниҳоят, у о`з мулкини меросга қолдиради ёки хайр-еҳсон ё`лида ҳадя қилади. Мулкни қандай ишлатишни тадбиркор о`зи ҳал қилади, я`ни бунинг энг мақбул ё`лини о`зи танлаб олади. Тадбиркор о`з мулкидан наф ко`ргани учун мулкий мас`улиятни, я`ни мулкни оқилона ишлатиш жавобгарлигини знммасига олади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
