Кириш. Фаннинг предмети мақсади ва вазифалари Режа 3

Компания ва тадбиркорликда ишлаб чиқариш, уларнинг иқтисодий тасифлари ва таснифлари.

Тадбиркорлик ишларини амалга ошириш пул харажатлари билан боғлиқдир. Ишлаб чиқариш–тадбиркорлик фаолияти учун пулга умумий талаб (Пт)ни қуйидаги формула бўйича ҳисоблаб чиқиш мумкин.

Пт =Пх +Пм +Пв +Па +Пх,
бунда, Пх–ёлланма ходимларга тўлаш учун зарур бўлган пул маблағлари;
Пм - сотиб олинадиган хом-ашё, материаллар ярим фабрикатлар, мутловчи маҳсулотлар, ёқилғи, энергиянинг қиймати учун пул тўлови;
Пв – меҳнат воситалари (асосий ишлаб чиқариш фондлари, бинолар, иншоатлар, ўтказилувчи ускуналар, жиҳозлар, ҳисоблаш техникаси, асбоблар, транспорт воситалари ва бошқалар)ни сотиб олиш ва улардан фойдаланиш билан боғлиқ пул харажатлари;
Па - тадбиркор сотиб олаётган ахборотнинг пул тўлови;
Пх₁ - бошқа ташкилотларнинг ва шахсларнинг хизматлари (қурилиш ишлари, транспорт хизмати ва бошқалар)га тўловлар пули.
Давлат идоралари мунитсипал-молиявий органлар, солиқ инспексияси ишлаб чиқариш тадбиркорлигининг билвосита иштирокчиларидир. Улар кўпинча тадбиркорлардан республика ва маҳаллий бюджетларга солиқлар, мажбурий тўловлар, чегирмалар, жарима, пошлина ва ҳоказоларни ундириб олиб, фискал вазифаларни бажарадилар.
Ишлаб чиқариш фаолиятининг самарадорлиги
Тадбиркорнинг ишлаб чиқариш фаолиятининг натижаси маҳсулот ёки ишни, хизматларни харидорга, истеъмолчига сотиш ва маълум бир пул суммасини олишдир. Пул тушуми ва ишлаб чиқариш харажатлари ўртасидаги фарқ корхонанинг фойдасини ташкил қилади.
Тадбиркорликнинг ялпи (баланс) ва қолдиқ (соф) фойдасини фарқлайдилар. Ялпи фойда тадбиркорда у маҳсулотни ишлаб чиқаришга ва сотишга сарфлаган, аммо солиқ тўлашгача бўлган ҳамма харажатларини тўлагандан сўнг қолган пул йиғиндисини ташкил қилади. Қолдик (соф) фойда ялпи фойдадан солиқлар, чегирмалар, турли хил тўловлар, жарималар, пошлиналарни ва ҳоказоларни чиқариб ташлагандан сўнг аниқланади ва у ишлаб чиқарувчи – тадбиркор фаолиятининг пировард натижасини ташкил этади.
Бундай тадбиркор фаолиятининг умумий молиявий баҳосини рентабиллик кўрсаткичи билан аниқлайдилар. У қолдиқ фойданинг ишлаб чиқаришнинг тўлиқ харажатлари йиғиндисига нисбати билан аниқланади. Масалан, ишлаб чиқариш харажатларининг тўлиқ йиғиндиси 40 миллион сўмни, соф фойда эса 6,0 миллион сўмни ташкил қилса, рентабиллик 15 фоизга (6/40х100%) тенг бўлади. Ғарбдаги тадбиркорлар учун бундай рентабиллик юқори, ватанимиз тадбиркорлиги учун эса минимал ҳисобланади. Кўриниб турибдики, бу ҳолатда ишлаб чиқаришнинг кўлами ҳам аҳамиятга эгадир.
Максимал фойда олиш ҳар қандай тижорат фаолиятининг асосий мақсади ҳисобланади. Ушбу мақсад иккала тактик ва стратегик тартибнинг мақсадли муносабатлари тўпламини аниқлаш ва амалга ошириш орқали эришилади. Улар:
Савдо ҳажмини ошириш;
- юқори ўсиш суръатларига эришиш;
- бозор улушининг кўпайиши;
- инвеститсия капиталига нисбатан даромадларни кўпайтириш;
- компаниянинг улуши бўйича даромад ортиши (агар бу актсиядорлик жамияти бўлса);
- актсияларнинг бозор қийматига кўтарилиши (агар у очиқ актсиядорлик жамияти бўлса);
- капитал тузилмасини ўзгартириш.
Корхонанинг ушбу мақсадли ўсимлик муносабатининг табиати умуман, компаниянинг фаолияти, компания фаолияти, шунингдек, ҳаётий тсикл босқичи бўлган соҳанинг ривожланиш тендентсиялари билан белгиланади Корхонанинг ўзи.
Ушбу тсиклнинг учта босқичида корхоналарнинг ҳаётий тсикллари назарияси мавжуд:

Биринчи босқич:	Бу фаол кенгайиш, ўсиш суръатларини кўпайтириш билан тавсифланади. Тўплаш, ишлаб чиқариш объектлари ва бозорларни олиб қўйишига қаратилган.
Иккинчи босқич:	Актсиялар ва даромадлар, капитал эгаларининг даромадларини кўпайтириш. Асосий ўрин, бозор улушини сақлаш, ишлаб чиқариш объектларининг ўсиши, харажатлар камайиши билан таққослаганда, фонга кириб бораётгани учун кураш олиб бормоқда.
Учинчи босқич:	Сотишнинг пасайиши ва у билан ва у саноатдан капиталнинг чиқиб кетишини рағбатлантирадиган фойдани камайтириш мавжуд. Ушбу босқичда корхонанинг ягона мақсади - омон қолиш (ҳаётийликни сақлаш), яъни маълум бир вақт давомида ўз фаолиятини давом эттириш, кўпинча ҳеч бўлмаганда маълум бир фойда даражасига эга бўлиш, қанча зарарни минималлаштириш.

4.