м Расм.З Узгармас ток моторини вакт функцияси бўйича ишга тушириш схемасининг бўлаги.
комтакти вакт ўтиши билан уланади. Бу ҳолда КМ2 уланиб ўз контакти билан г, қаршилик поғонасини чиқариб ташлайди, х^амда КТ2 релеси чугамини қисқа туташтиради. Бунгача г,қаршилик поғонасини чиқариб ташлайди^ хамда КТ2 релеси чулғамини қисқа туташтиради. Бунгача г, қаршилигидаги кучланиш гушишидан таъминланаётган КТ2 ўчади ва ҳаяллаш ва^тини санай бошлайди. КТ2 нинг ҳ^аяллаш вақти тугагач у ўз контакти орқали КМЗ контактларини уланди ва КМЗ контакти ўз навбатида 2-погона қаршилигини чиқариб гашлайди. Мотор табиий тавсифга ўтади ва шу билан моторни ишга тушириш гугайди. Бундан кўриниб турибдики., моторни ишга тушириш (погона қаршиликларини навбатма - навбат чиқариб ташлаш) вакт бўйича амалга оширилади.
Вақт релеси сифатида магнит системасида магнит оқими «Ф» аста секин ошиб ёки камаядиган электромагнит релелари, мой ёки ҳаволи тормозлаш қурилмасига, электрон ва ярим ўтказгичли қурилмаларига эга бўлган вакт релелари хам ишлатилиш мумкин." Замонавий релелар 0,05 секунддан бир неча соатгача вақт хаяллашини таъминлаши мумкин. Ҳаяллаш вақти ўткинчи жараённи ҳисоблаш натижасида аниқланади.
Масалан динамик моментнинг тезликка тўгри пропорционал равишда боғликлик ^олатида тезликни ш, дан со2 гача кўтарилишида кетган вақти (релени хаяллаш вақтп) қуйидагича аниқланади.
бу ерда- Мн ва юн - момент ва тезликнинг номинал қиймати
Ме, ва М§т - айлантирувчи динамик моментлар
а>/ «чго^ . М$* ва М%, гезлик ва моментнинг нисбий (номиналдан қ^исм)қиймати
}- ииерция моменти
Ҳаяллаш ва^тини аниқлаганда аппаратларнинг ўз иш вактини хам ҳ.исобга олишимиз керак, чунки уларнинг ишлаш вакти ҳаяллаш вақти билан тенг бўлиши мумкин.
КТ1 релеси сифатида РЭВ-800, РЭ-500 ёки РЭ-180 релеларини, КТ-2 сифатида эса РЭ-500 ёки РЭ-100 релеларини ишлатиш мумкин.
Вақт бўйича бошкариш принципининг афзалликлари схеманинг ишлашга қуидаги қийматларнинг таъсиридан аниқлаш мумкин:
1) Статик каршилик моментини - М,
2) Инерция моментини - ] 3) Тармоқ кучланишини - \] 4) Ишга тушириш қаршиликларино
М( кўпайганда керакли тезликка кўтариш вақти ўзгармайди, мотор моменти эса антоматик равишда ўсади, шунинг учун ишга тушириш ҳисобланган вақт оралнгида амалга ошади.
Иперция моменти .1 ортса динамик момент хам ортади, ^ камайганда эса М„„, камаяди. Тармоқ, кучланиши 11т нинг камайиши эса салт юриш тезлиги со„ 1ш камайншига олиб келади, яъни
п, =Чх. Бу ерда ҳам дипамик моментнинғ ортиши еки камайиши Се кузатилади.
Бу принцип ҳар кандай таъсирда ишга тушириш ва тормозлаш вақтларини бир ҳилда сакланиб қолиши туфайли электр юритмаларда кенг қўлланилади.
Асинхрон моторни ишга туширганда ишга тушириш токи ротор занжирпга уланган резисторлар ёрдамида чегараланади.
Статор чулгамига кучланиш 2-а расмда курсатилганидек КМ1 линия контактори орқали берилади.
Погона қаршиликни чиқариш КМ1 ҳаяллаш блок- контакти улангандан сўнг (ёпилишга ҳаяллаш вақти ўтгандан сўнг) тезлатиш контактори КМ2 нинг контактлари оркали амалга оширилали.
4-расм. УшшмЬФИ(гок мадррвди^М&т лфункцияси бўйича
схемасинин
Моторни ишга^ туишэрш ^-б расмдаги 1- тавсиф бўйича амалга оширилади ва ишга тушириш. қаршилиги чиқарилгандан сўнг мотор 2- тавсифга (табиий тавсиф) ўтади. 2-в расмда бигга поғона билан ишга туширилгандаги ўткинчи жараён келтирилган.
3-а,б расмларда ўзгармас ток моторини вақт функцияси бўйича ишга тушириш схема бўлаклари келтирилган.
Схеманинг кучли қисмида линия контактори КМ ( мотор якорини ўзгармас ток тармоғига улайди ) ва вақт ўтиши билан погона қаршилигини чиқарпб ташлайдиган тезлатиш контакторлари КМ2 ва КМЗ ҳамда тезлатиш релелари ( вақт релелари) КТ1 ва КТ2 уланган.
Бу ерда КТ2 чулгами г, қаршилигидаги кучланиш тушишига уланган. 3-в рас.мда ишга тушиш тавсифи, 3-г расмда ўзгармас ток моторини икки погонада ишга туширишдаги ўткинчи жараенни фафиги келтирилган.
Моторни ишга тушириш учун иккала схемани тармоққа уланади. Бу ҳолда КТ1 тезлатиш релеси уланади ва схема моторни ишга туширишга тайёр ҳолатга келади.
5В ишга туширишкнопкасини боссак КМ1 контактори уланади ва мотор якори погона қаршиликлари орқали тармоққа уланиб айлана бошлайди. КМ1контакти орқали КТ1 тармоқдан узилади ва унинг КМ2 заижиридаги
Ишга тушириш қаршиликлари уткинчи жараёнга таъсир этади. Агарда ишга тушириш қаршиликлари уларни қизишини хисобга олмасдан хисобланса ишга тушириш бошланишидан динамик момент кам бўлади. Вакт принципини динамик тормозлашда муваффақиятли қўлланилади. Ўзгармас ток моторини вакт бўйича динамик тормозлашнинг схемасининг бўлаги кўрсатилган 4- аб расмда.
Ьу ерда моторни вак/г принципи буйича динамик тормозлаш усулида тўхтатишни кўриб чиқамиз.
Моторни тўхтатиш учун ЗВ^ўх кнопкасини босамиз, бу хдэлда КМ1 контактор ўчирилади ва у ўзининг бош контакти билан моторни тармокдаи узади. КМ1 нинг ёпилувчи блок контакти орқали К11 релеси ўчирилади. Лекин КО' нинг хаяллаш вақти хисобига КМЗ контактори чулғами занжирига уланган холда бўлиб КМЗ ишга тушади ва мотор якорнинг динамик тормозлаш қаршилигига улайди,К1] х,аяллаш вақтини хисоблай бошлайди ва бу вақ/г мотор тезлигини тахминан ноль бўлганда тугаб КМЗ ўчирилади. Ўз навбатида КМЗ контакти тормозлаш қаршилигини ўчиради.
Динамик тормозлаш тавсифи ва динамик тавсифлар 4-в, г расмларда келтирилган. Вақт принципи буйича ишга тушириш^тормозлаш ва реверслашни бошқаришнинг афзаллиютри ишга тушириш, тормозлаш ва реверслаш вақгининг Мс , ], \]сқийматлари жиддий ўзгарганда хам тахминан бир хил қ^олишидгт оддийлик ва ишончлилик, бир хил турдаги вақт релеларни қўлланири^дадир. Шунинг учун бошқаришнинг вақт принципи кенг тарқалган.
Етишмовчилиги эса Мс ортган пайтда ишга тушириш моменти ва токининг анча ортиб кетишидир.
Назорат саволлари.
1. Вақт бўйича бошқаришнинг қандай афзалликлари ва етпшмовчиликлари бор?
2. Узгармас ток моторининг вакт бўйича ишга тушириш схемасини ишлашини тушунтириб
беринг.
3. Асинхрон моторни вақт бўйича ишга тушириш схемаси бўлагиниш иш.ташини
тушунтириб беринг.
4. Моторни ишга тушириш тормозлаш ва реверслашни тезлик бўйича бош^аришда тезликни
бевосита ва билвосита назорат этиш йўлларини тушунтириб беринг.
5. Динамик тормозлаш қаршилиги кандай х,исобланади?
